بانک مقالات و تحقیقات جغرافیایی

حوزه هاي آبخيز کشور ايران

حوزه هاي آبخيز کشور ايران عبارتند از:

1- حوزه آبخيز درياي خزر
2- حوزه آبخيز خليج فارس و درياي عمان
3-حوزه آبخيز درياچه اروميه
4- حوزه آبخيز درياچه نمك قم
5- حوزه آبخيز اصفهان و سيرجان
6- حوزه آبخيز نيريز يا بختگان
7- حوزه آبخيز جازموريان
8- حوزه آبخيز دشت كوير
9- حوزه آبخيز كوير لوت
10- حوزه آبخيز اردستان و يزد و كرمان
11- حوضة صحراي قره‌قوم
12- حوزه آبخيز هامون


حوزه آبخيز درياي خزر

اين حوزه آبخيز كه مساحت آن به 173،300 كيلومتر مربع مي‌رسد، داراي شيب زياد بوده و بيشترين اختلاف ارتفاع حوزه آبخيز‌هاي كشور را كه بالغ بر 5500 متر است، به خود اختصاص داده است. در اين محدوده سيزده رودخانه با مساحت حوزه آبخيز بيش از هزار کليومتر مربع وجود دارد که رودخانه‌هاي ارس، سفيدرود، هراز و اترك از نظر وسعت حوزه آبخيز و ويژگيهاي اقليمي و تداوم آبدهي متفاوت از حوزه ديگر مي باشند.رودهاي فوق داراي حوزه آبخيز‌هاي كوهستاني وسيعي هستند و پوشش گياهي غالب آنها جنگلي است.

حوزه خليج فارس و درياي عمان

اين حوزه آبخيز با مساحت 437،150 كيلومتر مربع يكي از پهناورترين حوزه آبخيز‌هاي ايران محسوب مي‌گردد و رودخانه‌هاي غرب، جنوب غربي و جنوب زيرحوزه هاي سرچشمه گرفته از كوههاي زاگرس و بشاگرد و بلوچستان را در بر مي‌گيرد. جمعاً 29 رودخانه با مساحت بيش از 1000 كيلومتر مربع در اين زيرحوزه وجود دارد كه يا به درون كشور عراق جريان مي‌يابند و پس از پيوستن به رودخانة دجله به خليج فارس مي‌ريزند و يا بطور مستقيم به خليج مزبور و يا درياي عمان وارد مي‌گردند. برخي ازبزگترين رودخانه‌هاي اين حوزه آبخيز به ترتيب از شمال تا جنوب خاوري عبارتند از: سيروان، كرخه، كارون، جراحي، زهره، هله، موند، كل، ميناب و سرباز.

در باب اهميت اين زيرحوزه فقط به اين نکته بسنده مي شود که رودهاي دشت خوزستان به تنهائي 30 درصد منابع آب کشور را دارا مي باشند.
مساحت آبريز بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد و زرينه‌رود بزرگترين و مهمترين آنها بشمار مي‌آيد.
مساحت آبريز بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد و زرينه‌رود بزرگترين و مهمترين آنها بشمار مي‌آيد.



حوزه آبخيز درياچه اروميه

مساحت اين حوزه درياجه اروميه 50،850 كيلومتر مربع است در اين حوزه درياجه اروميه هشت رودخانه با
مساحت آبريز بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد و زرينه‌رود بزرگترين و مهمترين آنها بشمار مي‌آيد.


حوزه آبخيز درياچه نمك قم

مساحت حوزه درياچة نمك قم 89،650 كيلومتر مربع است و بخش بسيار ناچيز و كوچكي از آن نيز به درياچة حوض‌سلطان و كوير ميغان و دشت جنوبي قزوين وارد مي‌گردد. رودخانه‌هاي جاجرود، كرج، شور، قره‌چاي و قمرود به اين حوزه زهکشي مي شوند در اين محدوده شش رودخانه با مساحت بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد كه رودخانة شور و قره‌چاي و قمرود بزرگترين آنها محسوب مي‌شوند.

حوزه آبخيز اصفهان و سيرجان

اين حوزه كه از زير حوزه ‌هاي كوچك باتلاق گاوخوني، كوير ابركوه، شوره‌زار مروس و كوير سيرجان تشكيل يافته است، داراي 90،700 كيلومتر مربع مساحت است و زاينده‌رود بزرگترين رودخانة آن بشمار مي‌آيد. انتقال آب کارون از طريق تونل کوهرنگ به زاينده رود از وقايعي است که بر بيلان هيدرولوژيک اين محدوده تاثير دارد.

- حوضة نيريز يا بختگان

اين حوزه با مساحت 31،000 كيلومتر مربع از حوز‌هاي فرعي درياچة كافتر، درياچة بختگان و درياچة مهارلو تشكيل شده و رودخانة كر مهمترين رود اين منطقه محسوب مي‌شود.

- حوزه آبخيز جازموريان

حوزه جازموريان با مساحتي برابر 69،600 كيلومتر مربع در جنوب شرقي ايران و بين رشته‌كوههاي بشاگرد (در جنوب) و جبال بارز (در شمال) جاي دارد و آبهاي سطحي آن كلاً به هامون جزموريان مي‌ريزد. در اين حوضه پنج رودخانه با مساحت آبريز بيش از هزار كيلومتر مربع وجود دارد كه هليل‌رود بزرگترين آنهاست.

- حوزه دشت کوير

اين حوزه که يکي از کم بارش ترين حوزه هاي کشور محسوب مي شود از حوضه‌هاي كوچكتري چون كوير حاج علي‌قلي، كوير نمك و دشت گناباد تشكيل مي‌يابد و مساحت آن به 227،400 كيلومتر مربع بالغ مي‌گردد.. از رودخانه‌هاي قابل توجه اين حوزه به حبله‌رود ( واقع در گرمسار) و كال‌شور جاجرم كه يكي از طويل‌ترين رودخانه‌هاي ايران است، مي‌توان اشاره نمود.


حوزه آبخيز كوير لوت

مساحت اين حوزه كه حوضة كوير لوت از زيرحوزه ‌هاي كوچك‌تري چون نمكزار طبس، دغ محمد‌آباد، كوير ساغند، شوره‌زارهاي شمال خاوري شهرستان بافق و كوير سرجنگل تشكيل يافتهو يکي از كم‌باران‌ترين و خشك‌ترين حوضه‌هاي ايران است به199،000 كيلومتر مربع بالغ مي‌گردد و از مهمترين رودخانه‌هاي آن كه اغلب سيلابي و فصلي هستند مي‌توان به رودخانة تهرود واقع در استان كرمان اشاره كرد.

حوزه اردستان و يزد و كرمان

اين حوزه كه با مساحت 99،800 كيلومتر مربع يكي از خشك‌ترين و بي‌آب‌ترين حوضه‌هاي ايران بشمار مي‌آيد، از زيرحوزضه‌هاي كوچك‌تري چون دغ‌سرخ، كوير سياه‌كو، كوير درانجير، دشت جنوب خاوري يزد، شنزار كشكوئيه، دشت كويرات و شنزارهاي جنوب كرمان تشكيل يافته است.

- حوضة صحراي قره‌قوم

-مساحت اين حوضه 43،550 كيلومتر مربع است و يكي از حوضه‌هاي كم‌بارش ايران محسوب مي‌گردد. به همين دليل حوزه آبخيز آن حالت سيلخيزي و رودها حالت فصلي دارند و رودهاي كشف‌رود و جام‌رود از مهمترين آنها بشمار مي‌آيند.

- حوزه هامون

اين حوزه که در شرق کشور واقع گرديده است مساحتي برابر با 109،850 كيلومتر مربع داراست و از حوضه‌هاي كوچك‌تري چون نمكزار خواف، دغ‌ شكافته، دغ بالا، دغ پترگان، دغ توندي، درياچة نمكزار، درياچة هامون صابري، لورگ‌شتران، درياچة هامون، هامون گودزره، درياچة كرگي، هامون ماشكل و نمكزاركپ تشكيل يافته است. اين حوزه نيز از جمله كم‌باران‌ترين و خشك‌ترين حوضه‌هاي ايران محسوب مي‌شود و رودهاي هيرمند و ماشكل مهمترين رودهاي آن بشمار مي‌آيند.

مقاله تاريخچه آب ها

آب ماده اي است که حيات بدون آن ميسر نيست. بشر در دوره نو سنگي سعي در مهار آب داشته است و بر روي الواحي که از 4 هزار سال قبل از ميلاد از سومري ها باقي مانده است سنگ نوشته هائي با اين مضمون موجود است. در دين يهود اشاره شده است که حضرت موسي در 1400 سال قبل از ميلاد مسيح با عصاي سحرآميز خود چشمه اي در دل کوير پديد آورد. اين موضوع بر اهميت آب در زمانهاي گذشته صحه مي گذارد، به نحوي که تمدنهاي بزرگ در کنار رودهاي بزرگ ظاهر شده اند.

استخراج آبهاي زيرزميني سابقه اي طولاني در کشورهاي مختلفچون چين (حفر چاهي تا عمق 1500 متر بوسيله دسته هاي ني) ، مصر (چاه يوسف با عمق تقريبي 100 متر 3000 سال قدمت دارد) و ايران باستان دارد. منوچهر پادشاه ايراني حدود 3400 سال پيش دستور داد تا حفر کاريز (قنات ) را به برزگران بياموزند. پيوند دادن لوله هاي چاه و انتقال ثقلي آب زيرزميني کاري طاقت فرسا بوده که ايرانيان سرآمد آن بوده اند. کهن ترين قناتي که آثاري از آن باقي مانده است در شمال ايران پيدا شده است.

اين قنات همزمان با ورود آريائي ها حفر گرديده است. عمر قنات گناباد که مادرچاه آن 300 متر عمق دارد را 2500 سال برآورد کرده اند.

امپراطوري ايران تا دوره طولاني از لحاظ قدرت در دنيا بيمانند بود و اين نه فقط به لحاظ نظامي بلکه فنآوري سرآمد سپاه ايران بود. در تاريخ آمده است که کورش بزرگ پس از گرفتن سرزمين سوريه در آسياي صغير به بابل که همچون دژي مستحکم بود حمله کرد. ديده بانان بابلي وقتي ايرانيان را در حال حفر کانال ديدند به آنان ريشخند زدند تا اينکه سپاه ايران با انحراف آب رودخانه و پائين افتادن سطح آب فرات از رود گذشتند و وارد بابل شدند.

پس از کورش پسرش کمبوجيه به فکر حفر کانال سوئژ افتاد ولي به دليل اوضاع نابسامان سياسي در نقاط ديگر کشور مجبور به ترک مصر شد تا اينکه پادشاه ديگر ايران داريوش، کانالي حفر کرد و رود نيل را به درياي سرخ پيوند داد تا کشتي هاي جنگي ايران از درياي مديترانه وارد رود نيل شوند.

خشايار شاه پسر داريوش در 480 سال قبل از ميلاد با سپاه بزرگي از کشتي هاي جنگي به يونان حمله کرد و با حفر کانال بزرگ خشايار شاه که عرضي نزديک به 45 متر داشت لشکريان خود را به جاي عبور از درياي اژه از آن عبور داد.


مک لوئي (1984) اظهار مي کند که ايرانيان نخستين مردمي بودند که با ساختن "چرخ آبي" آب رودخانه ها را به زمين هاي زراعي پائين تر و بالاتر منتقل کنند. اهميت آب در ايران باستان آنچنان زياد بود که برخي رودخانه ها با نام رودخانه هاي شاهنشاهي شناخته مي شد و براي شروع آبگيري از آنها الزاماٌ مي بايست فرستاده فرمانروا حضور داشته باشد و مردم مي بايست آب بهاي استفاده از رودخانه را به خزانه واريز مي کردند.

در کتب و آثار به جامانده از دانشمندان قديمي ايران بطور مفصل به بحث شناخت و اهميت آب پرداخته شده است. ابوبکر محمدبن الحسن الکرجي دانشمند ايراني بود که بيش از 1000 کتابي بنام "استخراج آبهاي پنهاني" نگاشت و جالب اينجاست که ايشان در آن زمان سيکل هيدرولوژيکي را تشريح مي نمايند. خواجه نظام الملک در کتاب سياست نامه خود موضوع توزيع عادلانه آب را امري حياتي بر مي شمرد و عدول از آن را باعث تباهي مملکت مي داند. ايرانيان تجارب خود در صنعت آب را به مردم ديگر منتقل مي کردند، آنچنانکه نقل است سلمان فارسي با انديشه حفر خندق مانع از نفوذ لشکر قريش شد.

کليات هيدرولوژي ايران

در يك ويژه نامه ترويجي آب و امنيت غذائي (وزارت جهاد كشاورزي، 1381) به نقل ازگزارش صندوق جمعيت ملل متحد آمده است كه طي 70 سال گذشته جمعيت جهان 3 برابر و مصرف آب در جهان 6 برابر شده است. ساليانه به جمعيت جهان 75 ميليون نفر افزوده مي شود و پيش بيني مي شود كه جمعيت كشورهاي توسعه نيافته و كم توسعه يافته طي 50 سال آتي نيز از رشدي 300 درصدي فراتر رود. پيش بيني هاي خوش بينانه تا سال 2050 ميلادي جمعيت جهان را7.9 ميليارد نفر برآورد نموده اند، اين در حالي است كه برخي پيشگوئي ها خبر از جمعيت 10.9 ميليار نفري در جهان دارند. نظريه اي بينابين اين رقم را 9.3ميليارد نفر برآوردمي كند. همان منبع اضافه مي نمايد كه در سال 1381 جمعيت ايران نيز از مرز 70 ميليون فراتر رفت. با در نظر گرفتن اينكه متوسط بارش ساليانه در ايران چيزي حدود يك سوم ميزان جهاني آن است (مهدوي 1378)؛ مي توان گفت مبحث آب توجه ويژه اي را مي طلبد. (قابل ذکر است که همين مقدار ناچيز بارندگی نيز از توزيع مکانی يکسانی برخوردار نميباشد بطوريکه در 28 درصد از سطح کشور مقدار بارش متوسط سالانه کمتر از 100 ميلی متر بوده واين مقدار در96 درصد از سطح کشور از 200 ميلی مترنيز کمترمي باشد). اقليم فراخشک در 15 استان کشور ، در 7 استان و در 10 استان اقليم غالب است، بنابراين مسئله بالا بودن تبخير و تعرق نيز محدوديتي مضاعف محسوب مي شود. (براي مشاهده جزئيات اينجا کليک کنيد.) با آنکه کشور ايران حدود 1.1 درصد از خشکي هاي جهان را به خود اختصاص داده است صرفا 0.34 درصد از آبهاي جهان را در اختيار دارد. مسئله ريزشي فصلي اين بارش و پارکندگي نامنظم آن هم خود مبحث جداگانه اي است.

عامل

ايران

جهان

بارندگي

242

860

تبخير و تعرق پتانسيل

900

1132

تبخير و تعرق واقعي

180

485

آمارمطالعات وزارت نيرو ميانگين حجم بارندگی در ايران را سالانه 400 ميليارد متر مکعب برآورد نموده است که از اين ميزان 310 ميليارد متر مکعب درسطح 870 هزار کيلومتر مربع از حوزه هاي آبخيز کوهستاني و90 ميليار متر مکعب در سطح 778کيلومتر مربع مناطق دشتي مي باشد. در مناطق کوهستاني در اثر تبخير و تعرق بطور متوسط هرساله 200 ميليارد متر مکعب ودر مناطق دشتی 84 ميليارد متر مکعب آب از دسترس خارج مي شودکه جمعا 71 درصد از حجم بارش را شامل مي شود.


از حجم باقيمانده نيز 59 ميليارد متر مکعب مناطق کوهستاني و 2 ميليارد متر مکعب در مناطق دشتي نفوذ مي نمايد. حجم آب باقيمانده نيز 51 ميليارد متر مکعب در مناطق کوهستاني و 4 در مناطق دشتي به شکل رواناب ظاهر مي شود.


حجم آبهاي زير زميني کشور در حدود 35 ميليار متر مکعب برآورد گرديده است که حدود 30 ميليارد مترمکعب آن مربوط به مخازن آبرفتي و حدود 5 ميليارد متر مکعب برآود شده است. با فرض قابليت بهربرداري از 60 درصد اين مخازن امکان تا حدود 80 ميليارد متر مکعب وجود خواهد داشت. بخشکشاورزي با اختصاص 88.88 درصد، آب شرب با اختصاص 6.67 درصد و بخش صنعت با 4.45 درصد مهمترين مصارف آب در ايران مي باشند

مقاله (ناحيه چيست؟) و (تصور شما از يك ناحيه چيست؟)

جغرافي دانان از ديرباز سطح زمين را به واحدهاي جغرافيايي كه در آن پديده ها با هم تجانس و وحدت دارند تقسيم كرده و سپس آن ها را مورد مطالعه قرار داده اند.

عامل تمايز اين واحدهاي جغرافيايي ، تفاوت مكان ها و پديده هاي موجود در آن هاست. اين تقسيم بندي ها به منظور شناخت بهتر و آسان تر و علمي تر كردن مطالعات و تحقيقات درباره ي مكان ها صورت مي گيرد تا برنامه ريزي صحيح تري براي آن ها انجام شود.
ناحيه بخشي از سطح زمين است كه چهره هاي ظاهري مشابه در سراسر آن ويژگي خاصي را به وجود مي آورند، به طوري كه با بخش هاي مجاور متفاوت است .
ناحيه يك محدوده ي جغرافيايي است كه در آن ميان خصوصيات طبيعي، انساني ، اجتماعي و فرهنگي تجانس يا هماهنگي و وحدت نسبي وجود دارد.

از اين تعاريف چنين برمي آيد كه :

1 – عامل اصلي در يك ناحيه،وحدت و همگوني نسبي است. 2 – يك ناحيه ي جغرافيايي با ناحيه مجاور آن متفاوت است.

جغرافي دانان بر اساس چه معيارهايي ناحيه بندي مي كنند؟

وقتي كه يك فضاي جغرافيايي را بر اساس ضوابط يا معيارهايي به واحدهاي كوچك تر تقسيم مي كنيم به طوري كه هر واحد با واحد مجاور تفاوت داشته باشد، در واقع ناحيه بندي كرده ايم.

جغرافي دانان براي تعيين حدود يك ناحيه، يك يا چند معيار را به كار مي گيرند و سپس با توجه به اين معيارها، حدود يا مرزهاي ناحيه را روي نقشه رسم مي كنند.
در واقع؛اين گونه مرزها در سطح زمين وجود ندارند و پيدا كردن آن ها روي نقشه هاي جغرافياي آسان تر از تشخيص آن ها در سطح زمين است. اين معيارها ممكن است عوامل طبيعي باشند مثل توپوگرافي ، آب و هوا، خاك و پوشش گياهي ،‌ممكن است اين معيارها عوامل انساني باشند مانند مذهب، زبان و نوع فعاليت اقتصادي ناحيه بندي كاري صرفاً جغرافيايي است و بر اساس طرز تفكر يك جغرافي دان و شيوه ي كار او و به طور اختياري صورت مي پذيرد. انتخاب معيار و ملاك براي تعيين حدود يك ناحيه به زمين و فكر جغرافي دان بستگي دارد.

نواحي طبيعي

جغرافي دانان براي تقسيم بندي نواحي طبيعي از چند عامل استفاده مي كنند كه مهم ترين آن ها عبارت اند از : آب و هوا، پوشش گياهي و خاك.

الف – آب و هوا : دما و بارش مهم ترين عناصر آب و هوايي به شمار مي آيند. دما :‌دما بر اثر تابش خورشيد بر سطح زمين پديد مي آيند. اولين و مهم ترين تأثيري كه خورشيد به جو «اتمسفر» مي گذارد، گرم كردن هواي اطراف كره ي زمين به مقدار مختلف است.

چون ارتفاع خورشيد در طول روز، سال و مكان هاي مختلف فرق مي كند، مقدار انرژي دريافتي و در نتيجه دماي هوا در مناطق مختلف متفاوت است. در عرض هاي جغرافيايي پايين و نواحي استوايي، نور خورشيد در تمام ايام سال تقريباً به حالت قائم مي تابد اما هر قدر به عرض هاي جغرافيايي بالاتر نزديك تر مي شويم،‌زاويه ي تابش مايل تر مي شود.

اين امر موجب پديد آمدن سه ناحيه متفاوت از نظر دما مي شود: ناحيه گرم (حارّه)،‌ناحيه معتدل و ناحيه سرد (قطبي)

بارش : بارش ديگر عنصر مهم آب و هوايي است كه در تقسيم بندي نواحي آب و هوايي از آن استفاده مي كنند. در كشور ما ميزان بارش از مكاني به مكان ديگر، تفاوت هاي چشمگيري دارد. علاوه بر آن توزيع فصلي بارندگي نيز در كشور ما يكنواخت نيست. همچنين مقدار بارش روزانه نيز كه شدت بارندگي را نشان مي دهد از مكاني به مكان ديگر متفاوت است. مقدار بارش روزانه يا شدت بارندگي از نظر مسائل مربوط به فرسايش خاك و كشاورزي اهميت دارد.

در كشور ما بر اساس ويژگي هاي عمده ي بارش از قبيل بارندگي سالانه، توزيع فصلي بارش و بالاترين بارش روزانه در سواحل جنوب و شمال اتفاق مي افتد.

بر اساس ويژگي هاي عمده ي بارش از قبيل بارندگي سالانه، توزيع فصلي بارش و بالاترين بارش روزانه ي ايران به شش ناحيه ي بارشي تقسيم شده است:

1 – ناحيه خزر غربي . 2 – ناحيه خزر شرقي 3 – ناحيه كردستان 4- ناحيه آذربايجان و زاگرس 5 – ناحيه خراسان شمالي 6 – ناحيه داخلي

تعيين نواحي آب و هوايي :

اقليم شناسان با استفاده از معيارهاي مختلف، نواحي اقليمي جهان را بررسي و تقسيم بندي كرده اند. يكي از معروف ترين اين تقسيم بندي ها، طبقه بندي كوپن (1918 م) است.
اين طبقه بندي بر اساس سه معيار بارش، دما و پوشش گياهي انجام شده است. در طبقه بندي كوپن ابتدا با توجه به عوامل ياد شده پنج گروه آب و هوايي از يك ديگر تفكيك مي شوند.

ب – پوشش گياهي و زندگي جانوري :
بخش زنده ي محيط زمين همان زيست كره (بيوسفر) است كه همه ي موجودات زنده – يعني گياهان، جانوران و انسان را شامل مي شود. بخش هاي غيرزنده يعني سنگ كره ، آب كره و هوا كره بر يك ديگر تأثير مي گذارند و در نتيجه، شرايط زندگي مطلوب را در زيست كره فراهم مي آورند. زيست كره از عميق ترين نقاط اقيانوس ها تا لايه هاي زيرين جو گسترده شده است. در سطح زمين، زيست كره انواع موجودات را شامل مي شود از جانوران ذره بيني كه در خاك زندگي مي كنند تا درختان چوب قرمز كاليفرنيا كه 110 متر ارتفاع دارند.
به مجموعه اي از موجودات زنده و محيط فيزيكي غير زنده اي كه اين موجودات با آن در ارتباط اند، اكوسيستم مي گويند .
گياهان و جانوران از طريق مبادله ماده و انرژي با هم ارتباط متقابل دارند البته همه ي اين فرايندها انرژي مورد نياز خود را از خورشيد به دست مي آورند.
گياهان سبز توليد كنندگان اصلي و مهمترين بخش زنجيره ي غذايي به شمار مي روند زيرا از طريق عمل فتوسنتز را مي سازند و گياه خواران و گوشت خواران به طور مستقيم و غير مستقيم به آن وابسته اند.

تعيين نواحي گياهي و جانوري:

تعداد و انواع گونه هاي گياهي و جانوري از مكاني به مكان ديگر متفاوت است. با توجه به اهميت گياهان و جانوران، جغرافي دانان از ديرباز به تعيين محيط هاي اكولوژيكي پرداخته اند.
زيست كره (بيوسفر) را به بيوم ها تقسيم كرده اند. بين آب و هوا و گياهان و جانوران يك ناحيه ارتباطي قوي وجود دارد.
مرز بين انواع بيوم ها تقريبي است براي مثال جنگل هاي استوايي در نواحي اي كه بارندگي ساليانه بين 2500 تا 4500 ميلي متر و دماي ميانگين بيش از 20 درجه سانتي گراد است مي رويند. با افزايش ميزان باران در نواحي استوايي تنوع درختان و ارتفاع آن ها بيش تر مي شود.
. هر چه به سمت عرض هاي جغرافيايي بالاتر مي رويم به موازات كاهش باران، قد درختان كوتاهتر مي شود و در حواشي بيابان ها به علفزارها و سپس بوته هاي خاردار تبديل مي شوند.

جانوران نمي توانند غذا بسازند به همين دليل به گياهان وابسته اند بنابراين نقاطي كه انبوه ترين پوشش گياهي را دارند مانند نواحي استوايي – پرجمعيت ترين و پرتنوع ترين نواحي جانوري هستند. علاوه بر عامل آب و هوا نوع خاك و ارتفاع نيز در چگونگي پراكندگي گياهان و جانوران در نواحي خاص مؤثرند.

پ – خاك :‌
گياهان علاوه بر آب و انرژي خورشيد به خاك نيازمندند . خاك محصول نهايي هوازدگي و نتيجه ي تخريب فيزيكي و شيميايي سنگ ها و تجمع باقي مانده هاي در حال فساد جانوران است. در تشكيل خاك عوامل مختلفي چون سنگ اوليه،‌اقليم ، شيب زمين ،‌زمان تشكيل و زندگي گياهي و جانوري موجود درخاك دخالت دارند.
خاك علاوه بر مواد معدني حاصل از هوازدگي سنگ ها، داراي مواد آلي است.
باقي مانده ي گياهان و اجساد جانوران با گذشت زمان مي پوسد و موجب افزايش هوموس خاك مي شود.
هوموس يا گياخاك به بخش آلي خاك گفته مي شود.

تعيين نواحي خاك :

عوامل تشكيل دهنده ي خاك در نواحي مختلف سطح زمين متفاوت اند. بنابراين در نواحي مختلف خاك هاي گوناگوني از نظر تركيب، رنگ ، چسبندگي و ساير موارد پديد آمده است.
براي تعيين نواحي خاك، مي توان روش ها و معيارهاي مختلفي را به كار گرفت و مثلاً خاك ها را بر حسب قابليت كشاورزي، محل تشكيل و تركيب شيميايي دسته بندي كرد.

خاك هاي نواحي قطبي و نيمه سردسير:

در نواحي جنب قطبي شمال كانادا، اروپا و آسيا پوشش گياهي عمدتاً از نوع جنگل هاي مخروطي است.
در اين نواحي پوشش گياهي علف كمتر ديده مي شود. به علت يخ بندان شديد و كند شدن عمل تجزيه، خاك اين مناطق از نظر هوموس در تركيبات كربني فقير است. معروفترين خاك اين ناحيه پودزول نام دارد.

خاك هاي نواحي معتدل‌ :

در اين نواحي به علت بارش نسبتاً كافي، گياهان زيادي رشد مي كنند. خاك نواحي معتدل حاصلخيز است. از بهترين انواع خاك اين نواحي مي توان از چرنوزيوم نام دارد.

خاك هاي نواحي مرطوب استوايي :

در اين ناحيه پوشش گياهي انبوه و متنوع است اما در اثر بارش فراوان باران كاني ها و هوموس خاك شسته مي شود و خاك فقير مي گردد. خاك اين ناحيه لاتريك نام دارد و به رنگ زرد يا قرمز است.

خاك هاي نواحي بياباني :

اين خاك ها در نواحي خشك كم گياه يا فاقد گياه تشكيل مي شوند و هر چند كاني هاي فراوان دارند اما از نظر مواد آلي فقير نه مانند سيروزوم .

1 – ناحيه چيست؟

بخشي از سطح زمين است كه چهره هاي ظاهري مشابه در سراسر آن ويژگي خاصي را به وجود مي آورند به طوري كه با بخش هاي مجاور متفاوت است. ناحيه يك محدوده جغرافيايي است كه در آن ميان خصوصيات طبيعي،‌انساني، اجتماعي و فرهنگي تجانس يا هماهنگي و وحدت نسبي وجود دارد.

2 – جغرافي دانان بر اساس چه معيارهايي ناحيه بندي مي كنند؟

عوامل طبيعي مثل توپوگرافي،‌آب و هوا، خاك و پوشش گياهي،‌عوامل انساني مثل مذهب،‌زبان و نوع فعاليت اقتصادي.

3 – انواع ناحيه از نظر دما را بنويسيد؟

ناحيه گرم (حاره) – ناحيه معتدل و ناحيه سرد (قطبي)

4 – ويژگي هاي عمده بارش را بنويسيد؟

بارندگي سالانه – توزيع فصلي بارش – بالاترين روش روزانه

5 – اكوسيستم چيست؟

به مجموعه اي از موجودات زنده و محيط فيزيكي غير زنده اي كه اين موجودات با آن در ارتباط اند، اكوسيستم مي گويند.

عنوان مقاله : تحليل زلزله بم از ديد کارشناسان

يک کارشناس در مورد شهر ويران شده بم گفت بسياری در زلزله بم تنها به اين دليل مردند که ساختمان ها با شيوه های نامناسب ساخته شده و مقررات صحيح وجود ندارد.

درايران ، مثل بسياری از کشورهای در حال توسعه ، زلزله هايی که ميتوان از آنها جان سالم بدربرد، اغلب به علت آنکه ساختمان ها بر سر مردم فرو ميريزند ، به تراژدی انسانی در مقياس وسيع تبديل ميشود.

دو روز قبل از کريسمس زلزله ای به مقياس مشابه زلزله ايران در کاليفرنيا روی داد، ولی به علت شيوه های بشدت ايمن تر ساختمانی ، تنها سه نفر مردند.
بم برعکس فاجعه ای بود که انتظارش ميرفت.

تلاش برای توسعه صنعتی در يک منطقه کشاورزی عقب مانده باعث رشد جمعيت و کاهش مسکن شده بود، و ساختمان سازان محلی سعی کردند اين نياز را با خانه های ارزان و بساز بفروشی ، يا با اضافه کردن طبقات جديد به خانه های موجود پاسخ گويند.

پرفسور محسن ابو ترابی از بخش معماری دانشگاه بيرمنگام که در بم کار کرده است ميگويد" بسياری از ساختمان هابه علت ضعيف بودن( حتی ) بدون زلزله فرو ميريخت. "

" مقررات ساختمان سازی وجود دارد، ولی به جز درمورد ساختمان های بلند، به اجرا درنمی آيد. مردم به شدت نياز به مسکن دارند به اين جهت مقامات قوانين ساختمان سازی مربوط به زلزله را ناديده ميگيرند. "

کار ساختمان سازی در بسياری از موارد بوسيله خود صاحب ملک انجام ميگيرد و از کارگران محلی فاقد تخصص استفاده ميشود.

اين متخصص همچنين گفت تحقيقات کمی در مورد تکنيک های کم هزينه برای حفاظت از ساختمان ها در منطقه زلزله خيز صورت گرفته است.

مصالح ساختمانی اغلب حتی برای مصارف عادی نامناسب است چه برسد برای استفاده دريک منطقه زلزله خيز. ساختمان های نمونه وار آجری است که با گل و آهک به هم چسبانده ميشود.

پروفسور ابوترابی گفت :"در آخرين سفرم به ايران من دو آجر را بهم زدم و آنها به پودر تبديل شدند.
تقاضا برای مصالح آنقدر بالاست که سازندگان به هيچ استانداردی متعهد نيستند. بهای سيمان بسيار بالاست، بنابراين آنها از آن زياد استفاده نميکنند. "


او ميگويددر خانه ها ی نواحی زلزله خيز بايد از سقف های سبک استفاده شود که به طوربهم فشرده به هم وصل ميشوند.

ولی ساختمان سازان در بم عمدتاسقف حلبی را ? که مناسب است ? به علت کمبود عرضه و اين باورکه دوام ندارد رها کرده اند و به جايش از مصالح صنعتی که خواص اش را نميدانند استفاده ميکنند. نتيجه اين امر سقف هاو پشت بام های کشنده است.

بسياری از بام ها با تير آهن که بين طاق های آجری سنتی کار گذاشته شده ، نگهداری ميشوند. روی آن ها يک لايه بتونی که آب از آن نفوذ نکند گذاشته ميشود.

پروفسور ابوترابی در ادامه ميگويد " انتهای تير آهن ها آزادنه درون ديوار قرار دارند، بنابراين با هر تکانی که روی دهد تمام بام فرو ميريزد."

اگر چه بم تعداد کمی ساختمان بلند داشت، در سالهای اخير بهای بالای زمين بسياری از خانواده ها را تشويق کرد که استيل سنتی خانه های يک طبقه ، با اطاق های دور يک حياط را رها کرده وبه ساختمان های دو يا سه طبقه روی بياورند، امری که به ابعاد خطر درصورت وقوع زلزله افزود.

پروفسور ابوترابی ميگويد" آنها ممکن است بعد از فاجعه سياست هايی اتخاذ کنند، ولی هرگز اين سياست ها به اجرا در نخواهد آمد. آنهاشش ماه بعد از يک فاجعه آنرا فراموش ميکنند- و حادثه دو باره روی ميدهد."

عنوان مقاله : كوير ايران

عجايب كوير ايران

دكتر حميد عباس‌نژاد مدرس دانشگاه مي‌گويد:

«منطقه گندم بريان شهداد كه گرم‌ترين نقطه كوير در جهان و در قلب ايران به شمار مي‌رود، به كره ماه مي‌ماند و گدازه‌هاي سياه رنگ واقع در اين منطقه، نور خورشيد را بيش از حد معمول جذب مي‌كند و باعث افزايش بيش از حد دما مي‌شود. همچنين برخي لايه‌هاي شكل گرفته در كوير، از نظر زمين شناسي غير قابل باروري است».

شهداد، در شرق ارتفاعات كرمان با نخلستان‌ها و باغ‌هاي مركبات و نيز آثار تمدن شش هزار ساله «آراتا» از ديدني‌هايي است كه به راستي در طبيعت نفس‌گير كوير، نفس هر طبيعت‌گردي را مي‌گيرد.‌
پرفسور پرويز كردواني بيابان‌شناس معروف نيز اين منطقه را به دليل وجود گدازه‌هاي آتشفشاني، گرم‌ترين نقطه كره زمين به شمار آورده كه دماي آن در تابستان در سايه به 60 درجه سانتيگراد بالاي صفر نزديك مي‌شود.

وي با اشاره به تپه‌هاي تخم‌مرغي شكل در كوير شهداد كه به‌طور منظم چيده شده‌اند، مي‌افزايد:

«در بيابان شهداد، هيچگونه حيات، موجود زنده و حتي باكتري وجود ندارد و شايد يگانه نقطه فاقد حيات در كره زمين محسوب ‌شود، سرزميني كه هنوز بسياري از طبيعت‌گردان، كاشفان و ديرين‌شناسان جهان آرزوي بازديد و پيمايش تمامي آن را دارند. شهداد با هفت هزار سال تاريخ مستند، يكي از كهن‌ترين تمدن‌هاي بشري است.

منطقه گندم‌بريان به مساحت 480 كيلومتر، جايي در داخل اين كلوت‌هاست.
هر باراني كه بر كوير لوت مي‌بارد، صورتي تازه براي هر كلوت مي‌سازد و باد و باران، دو معمار قسم خورده کلوت‌اند.
در اين منطقه به علت گرماي زياد، دانه گندم به حالت برشته درمي‌آيد و به همين خاطر به آن «گندم بريان» گفته مي‌شود».

پروفسور كردواني همچنين مي‌گويد:
«سوراخ‌ نبودن لايه ازون در فضاي بالاي كوير لوت از مهم‌ترين قابليت‌هاي اين دشت بزرگ ايران است و اشعه آفتاب در كوير لوت نه تنها خطرناك نيست، بلكه خاصيت درماني نيز دارد، بنابراين، ماسه درماني و آفتاب‌درماني از قابليت‌هاي مهم كوير لوت است».

به گزارش خبرگزاري ميراث فرهنگي، وي يكي ديگر از جاذبه‌هاي گردشگري اين منطقه را برنزه كردن پوست براي گردشگراني كه علاقه بسياري به اين امر دارند، مي‌داند، ضمن اينكه توريست‌‏ها نيز در شب، كوير لوت را محل مناسبي براي رصد ستارگان مي‌‏دانند.

براساس گزارش‌هاي موجود، درجه حرارت در قسمت مياني كوير لوت بسيار بالاتر از صحراي آفريقا و نواداست، به طوري كه صحراي آفريقا و عزيزيه ليبي 57 درجه است اما در دشت لوت 65 درجه گزارش شده است.
يك ژنرال انگليسي در ايران پس از ديدار از كلوت‌ها مي‌گويد:
«آثار مهم كلوت‌ها از عجايب طبيعت است و كسي كه از اين منطقه عبور مي‌كند، از شگفتي آن به خود مي‌لرزد و اين حس القا مي‌شود كه انسان در ساخت و ساز آنها نقش داشته است».

نگرش جهاني به كوير

سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۶ را به عنوان سال بين‌المللى کوير و کويرزدايى نام‌گذارى کرد.
اين اقدام به منظور افزايش آگاهى عمومى مردم جهان به منظور حمايت از تنوع زيستى سرزمين‌هاى خشک که يک‌سوم کره زمين را تشکيل مى‌دهند و نيز حمايت از دانش بومى ۲ ميليارد انسانى که در کوير زندگى مى‌کنند صورت گرفته است.

غول بيابان بيدار مي‌شود
دانشمندان پيش‌بيني مي‌كنند زمين تا سال 2100 ميلادي خشكسالي‌هاي شديد به خود خواهد ديد و تا آن زمان 30 درصد كل اين سياره خاكي بيابان مي‌شود. به گزارش ايسنا، خشكسالي بيشتر دامن كشورهاي پيشرفته را خواهد گرفت و فوج عظيم گرسنگان و تشنگان در اين سرزمين‌ها قد علم خواهند كرد چرا كه كشاورزي اين كشورها نابود خواهد شد.

بيابان‌زايي پديده‌اي است كه باعث كاهش قوه بارخيزي و توليدي خاك مي‌شود و حدود 14 درصد مردم جهان در مناطق كويري و بياباني زندگي مي‌كنند.
دكتر محمدطاهر نظامي مدرس دانشگاه نيز معتقد است:
«خشكي و كم آبي، شور شدن، قليايي، زه‌دار شدن و از بين رفتن عناصر حاصلخيز خاك از عوامل اصلي بيابان‌زايي هستند كه نهايتاً منجر به ضعف پوشش گياهي مي‌شوند كه محدوديت زندگي گياهي و جانوري را به دنبال دارد».

وي با اشاره به مناطق خشك و نيمه خشك دنيا كه 40 درصد سطح كره خاكي را تشكيل مي‌دهند، يادآوري كرد:
حدود 800 ميليون نفر از مردم جهان در مناطق كويري و بياباني زندگي مي‌كنند». اين مدرس دانشگاه اكوسيستم‌هاي بياباني را ضعيف و شكننده مي‌داند و مي‌افزايد: «‌بي‌توجهي به مراتع فقير و چراي نامناسب و بي رويه باعث تبديل آن اراضي به بيابان مي‌شود، دخالت‌هاي غلط انسان در طبيعت باعث شده شتاب بيابان‌زايي از فعاليت‌هاي بيابان‌زدايي پيشي بگيرد به‌طوري كه به گفته برخي كارشناسان هر سال بخش عظيمي از كشور با شدت يك درصد به سوي بيابان‌زايي پيش مي‌رود».
وي با اشاره به برنامه‌هاي اصلاح مراتع بياباني از 40 سال پيش تاكنون تصريح كرد: «نهال‌كاري، بذركاري، عمليات نظارت، قرق بخش عظيمي از مناطق بحراني، تثبيت تپه‌هاي شني متحرك و حتي استفاده از مالچ نفتي از جمله اقداماتي است كه در جهت بيابان‌زدايي انجام گرفته است».

ايران، يكي از كشورهاي پيشرو و با سابقه در اجراي برنامه‌هاي بيابان‌زدايي در منطقه و جهان است و در سال‌هاي پيش از انقلاب با اجراي موفق طرح‌هاي مبارزه با بيابان‌زايي، مردمي كه گرفتار غول بيابان بودند به همكاري با مجريان طرح پرداختند و در نهايت ايران جزو پنج كشور موفق در اجراي برنامه‌هاي مهار بيابان‌زايي و تثبيت شن‌هاي روان شناخته شد و در سال‌هاي اخير نيز امكانات و بودجه براي بيابان‌زدايي دو تا سه هزار برابر شده، اما به دليل مديريت ضعيف بخش منابع طبيعي غول بيابان دوباره به پا‌خاسته و فعال شده است.