پیاده رو، جایگاهی برای حضور شهروندان
پیاده رو، جایگاهی برای حضور شهروندان
در کلانشهر تهران تنها 15 درصد شهروندان دارای خودروی شخصی هستند و 85 درصد دیگر مجبورند از حمل و نقل عمومی و پیاده روی استفاده کنند. هم و غم ما تا به حال تنها متوجه آن اقلیت 15 درصدی بوده و غافل از این مهم بودهایم که حرکت پیاده طبیعیترین، قدیمیترین و ضروریترین شکل جابهجایی انسان در محیط است. پیادروی مهمترین فعالیتی است که به انسان امکان درک مکانها، فعالیتها، زندگی اجتماعی و کشف ارزشها و جاذبههای نهفته در محیط را میدهد. بنابراین، پیادهرو صرفاً به معنای فضایی برای عبور پیاده نیست. پیاده رو مکانیاست که در درون خود رفتارهای متنوعی چون قدم زدن، دویدن، ایستادن، تماشا کردن، نشستن و گپ زدن، نشستن و استراحت کردن، بازی کردن، تماشا کردن، دستفروشی و ... را شامل میشود. اما آنچه كه امروزه به عنوان پياده‌رو با آن روبرو هستيم، سرشار از بي‌توجهي به نحوة حضور و حركت پياده‌ها (چه به لحاظ فيزيكي و چه به لحاظ رواني و نوع رفتار آنها) است.
علی رغم آنکه نخستین توقعی که از یک پیاده راه میرود، روانی حرکت و ایمنی است، چه بسیارند مواردی که فرد پیاده در مسیر حرکت خود در پیادهرو با موانعی چون رامپ پارکینگ یک واحد مسکونی که به فضای پیادهرو تجاوز نموده، پلهی ناشی از اختلاف سطح، مسیر سوارهای که مسیر پیاده را بدون هیچ علامت هشدار دهندهای قطع نموده و .... مواجه میشوند که بدون هیچ اقدام طراحانهای بر سر راه او قرار گرفته و حرکت روان و ایمن او را مختل نموده است.
در حال حاضر پیادهروهای شهری بدون توجه به مکان آن شبیه هم طراحی میشوند. پیادهروها، حداکثر، براساس نیاز کمی شهروندان و بی توجه به تفاوت مکانی و نحوه رفتار شهروندان در هر مکان، فارغ از آنکه این پیاده رو بخشی از یک خیابان عبوری است یا یک خیابان تجاری، از یک الگوی کلی تبعیت میکنند. الگویی که بر اساس آن دو مسیر پیاده به صورت نواری باریک در دو طرف یک مسیر پهن سواره واقع شده و عموماً توسط جدول، جوی آب، ردیف درختان و یا باغچههای نواری از هم جدا شدهاند. در بهترین شرایط هم در فواصل مشخص در آنها از نیمکت یا سطل زباله استفاده شده است.
به طور کلی میتوان گفت پياده‌روهاي شهري، در بسياري از موارد فاقد هر نوع كيفيت براي حضور انواع رفتارهای پياده‌هاست. عدم وجود مبلمان و سایر تجهیزت مورد نیاز پیاده یکی از مهمترین معضلات پیاده روهاست. كف آنها در بهترين حالت از آسفالت پوشيده شده و سرشار از پستي و بلندي‌هايي است كه فرد را ناچار مي‌كند در هر چندين قدم يك بار پيش‌پاي خود را وارسي كند. اگر هم در مواردي نوع پوشش كف مناسب باشد در كوتاه زماني به دليل نياز به تعميرات تأسيسات زيربنايي كنده و تخريب مي‌شود. عدم تحويل به موقع و درست از پيمانكار تأسيسات شهري، باعث مي‌شود تا صاحبان مغازهها و واحدهاي تجاري مجبور به كف‌سازي پياده‌روي ملك خويش شوند كه اولاً با ساير بخش‌ها هماهنگي ندارد و شاهد وصله پينه‌اي از انواع كف‌سازي‌ها هستيم، ثانياً در بسياري از موارد اين كف‌ها بدون توجه به اصول و قواعد كف‌سازي براي پياده مرمت شدهاند. براي مثال از مصالح صيقلي و لغزنده‌اي استفاده مي‌شود كه اساساً مناسب براي حركت پياده بخصوص در روزهاي برفي و باراني نيست.
از سوی ديگر همين امكان پياده‌روي مختصر هم بعضاً به واسطة انباشت مصالح ساختماني ابنية حاشية خيابان، مسائل امنيتي خاص برخي از مراكز دولتي، تعرض رامپ‌ها و پله‌هاي ابنية حاشيه و..، به حداقل خود مي‌رسد. در حال حاضر يكي از ضعف‌‌هاي عمدة مديريت شهري، عدم كنترل تأثيرات كارگاه‌هاي ساختماني بر روي فضاهاي عمومي است. از آنجائيكه عمليات ساختماني در اغلب موارد زماني طولاني را دربر مي‌گيرد، مستلزم اعمال كنترلهايي است كه اولاً متضمن ايمني افراد در عرصه‌هاي عمومي باشد، دوم اينكه حتماً در داخل محدودة پلاك خودش تمام شود و مصالح آن به داخل فضاهاي عمومي سرريز نشود، سوم اينكه به لحاظ بصري نيز پانلي حائل ميان كارگاه و فضاي عمومي برپا شود تا اغتشاش بصري فضا را به حداقل برساند.
از طرف ديگر پیادهرو مي‌بايستي پاسخگوي حضور اقشار متنوع اجتماعي شهر باشد، اين در حاليست كه در شرايط فعلي عدم وجود مسیری ایمن و هموار حضور افراد سالمند، خريـداران با بـار، كودكـان و معلولين را شديداً دچار مشكل ساخته است.
گاهي مسيرهاي حركتي براي پياده آنقدر مغشوش هستند كه خسته‌كنندهتر مي‌شوند. وضعيت نابسامان مسيرهاي پياده به لحاظ شرايط فيزيكي، كالبدي بر روان شهروند هم تأثير منفي گذاشته و باعث مي‌شود كه افراد سعي در فرار هر چه سريعتر از آن و استفاده از خودروی شخصی نمايند. در اين ميان نه تنها دود و آلودگی هوای شهر بیشتر میشود، بلکه شهروند نسبت به بسياري از محركهاي محيط از جمله مكانهاي تاريخي، نقاط خاطره‌انگيز و… بي‌توجه شوند. اين بي‌توجهي در طول زمان، زمينه‌هاي تخريب اين نقاط را فراهم مي‌نمايد. به فراموشي سپردن آنها، باعث عدم واكنش مناسب از سوي شهروندان در مقابل تخريب آنها مي‌شود. به اين ترتيب كم‌كم، به هزار و يك توجيه عملكردي، اين نقاط ارزشمند، بدون هيچگونه اعتراض مؤثري از بين مي‌روند. نقاطي كه قابليت‌هاي ويژه‌اي در يادآوري خاطرات، تداعي‌ها، حس مكان، ايجاد تعلق‌خاطر داشته، هر كدام از آنها به تنهايي براي ايجاد محملي جهت زندگی و تعاملات اجتماعي كفايت مي‌نمايند.
امروزه حتي جوي‌هاي آب كه مي‌توانستند به دليل خاصيت تلطيف كنندگي هوا و صداي آب نقشي مؤثر در بهبود محيط داشته باشند مشكل‌آفرين شدهاند. اين مجاري تبديل به كانالي براي انتقال زباله و مانعي براي حركت عرض پياده شدهاند. در زمان‌هاي بارش شديد، طغيان آب و مسدود شدن جوي‌ها به دليل انباشته بودنشان از زباله‌هايي كه مردم در آنها ريخته‌اند، آب جوي‌ها را بر سطح خيابان جاري ساخته و همان زباله‌ها را روانة سطح پیادهرو مي‌كند.
البته مشکلات و معضلات پیادهروهای شهری ایران محدود به مسائل کالبدی و عملکردی نمیباشد. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، یکی از مهمترین مشکلاتی که اغلب پیادهروهای ما با آن مواجهند، عدم توجه به موقعیت و کاراکتر آنهاست. پیادهروها بسته به مکان قرارگیریشان در شهر به انواع مختلفی تقسیم میشوند که هر یک از آنها حال و هوا و ویژگیهای خاص خود را طلب میکند و طراحی و تجهیز هرکدام میبایست در راستای هماهنگی با روحیه کلی حاکم بر فضا و با رفتارهایی که در آن رخ دهد. به عنوان مثال طراحی پیادهرویی که در مجاورت یک خیابان عبوری واقع است با طراحی پیادهروی یک خیابان تجاری متفاوت است. در اولی معمولاً افراد به دنبال فضایی هستند که به سرعت، با احساس ایمنی و امنیت از آن عبور کنند در حالیکه در دومی عموماً شهروندان از فضای پیاده رو به عنوان مکانی برای تفرج، گذران اوقات فراغت، خرید از دستفروشها، تماشای ویترین مغازهها و ... استفاده میکنند.
بنابراین، ضرورت بازنگری در مفهوم پیادهرو، ارائه دستهبندی جدیدی از آن با رویکرد مکانمحور، همراه با تدوین دستورالعملها و رهنمودهای طراحی جنبههای مختلف آن، امری ضروری بهنظر میرسد که نیازمند تلاش و دقت قابل توجهی است.
در همین راستا، بهترین روش برخورد با این مسأله آن است که پس از بررسی انواع پیادهروها و ضرورت پرداختن به آنها، برای هر یک از انواع پیاده روهای شهری دفترچهای مجزا تهیه و در زمینههای مختلفی که پیاده رو با آن مواجه است، به ارائه دستورالعمل و راهنما جهت طراحی پرداخته شود. در این دستورالعملها میبایست پس از معرفی مشکلات و مسائل هر نوع پیادهرو و نسبت به همجواری آن با ساختمان مسکونی یا فضای سبز و یا ...، علاوه بر ارائهی راهنماها و دستورالعملهای لازم، چند طرح و جزییات اجرایی برای سطح مسیر، نبشها و کجها، مسیر دوچرخه، اتصال با مبلمان، تداخل با سواره، رمپ و پله و ... با ذکر مصالح مناسب آنها ارائه گردد.
عناوین پیشنهادی دفترچههای مذکور و زمینههای مطالعاتی آنها در نمودار زیر مشخص شده است.
منبع: سازمان زیباسازی شهر تهران
