آسیب‌های روانشناختی فرزندانی که بیشتر ساعات روز تنها می‌مانند
مهدکودک‌ها نخستین راه حلی هستند که بسیاری از مادران آن را انتخاب می‌کنند. روانشناسان معتقدند لبخند مربیان این مراکز هیچ گاه جای لبخند و احساس مادر را پر نخواهد کرد.
به گزارش نامه به نقل از باشگاه خبرنگاران ،کوچک‌تر شدن خانواده‌ها در دنیای آپارتمان‌نشینی امروز از یک سو و روابط سرد معمول میان همسایه‌ها از سوی دیگر موجب شده است بعضی والدین به دلایل مختلف از قبیل مشغله کاری و نظایر آن کودک خود را در خانه تنها بگذارند؛ بالا بودن هزینه‌های زندگی، زنان و مردان را با فرمول پیچیده فعالیت بیشتر در ساعات شبانه روز مواجه کرده است؛ دغدغه بزرگی که والدین مشغول به فعالیت اقتصادی را با مشکل روبه‌رو کرده است بخصوص والدینی که بستگان‌شان دور از آنها زندگی می‌کنند.
مهدکودک‌ها نخستین راه حلی هستند که بسیاری از مادران آن را انتخاب می‌کنند. روانشناسان معتقدند لبخند مربیان این مراکز هیچ گاه جای لبخند و احساس مادر را پر نخواهد کرد. خانواده، اصلی‌ترین مرکز رشد بهداشت روانی و تعالی معنوی کودک است.
تنهایی آزاردهنده
با توجه به اهمیت پیشرفت اقتصادی و حضور اجتماعی زنان در عرصه‌های مختلف، چگونه باید برای ساعت‌های تنهایی کودک برنامه‌ریزی و این خلأ عاطفی را پر کرد؟
دکتر محسن اصغری نکاح، روانشناس کودک و نوجوان و استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان این که تنها گذاشتن کودک در خانه آسیب‌های جبران‌ناپذیری را در آینده او رقم خواهد زد، می‌گوید: اگر خود را به جای کودکی که برای چند ساعت در خانه تنها می‌ماند بگذاریم، می‌بینیم که به هیچ عنوان تحمل آن را نداریم. آیا دوست داریم اعضای خانواده برای ساعت‌های متوالی ما را تنها بگذارند یا در محل کار همکاران ما را چند ساعت تنها بگذارند؟
تحمل این مسأله سخت است حتی اگر در بهترین و مجلل‌ترین هتل نیز تنها باشیم، باز هم تنهایی ما را آزار می‌دهد. انسان از این که با دیگران در ارتباط نبوده و تعامل نداشته باشد یا فرصت بودن در جمع خانواده را پیدا نکند، نگران می‌شود. این تنهایی برای کودکان بیشتر آزاردهنده است.
کودکان توانایی این که خود را سرگرم کنند، ندارند و در تنهایی دچار ترس می‌شوند. از سوی دیگر سپردن کودک به مهدکودک برای ساعت‌های طولانی، آسیب‌های روانی را متوجه او خواهد کرد.
لبخند مصنوعی
دکتر اصغری نکاح با تاکید بر این که خانواده طبیعی‌ترین نظام آفرینش و طبیعی‌ترین گروه اجتماعی و مرکز رشد بهداشت روانی و تعالی معنوی فرد است، می‌گوید: هر اندازه از خانواده فاصله بگیریم، دچار آسیب بیشتری می‌شویم. کودکی که از این محیط به اجبار دور می‌ماند، دچار کمبود محبت، گوشه‌گیری، انزوا و اضطراب می‌شود؛ آسیب‌هایی که در آینده قابل جبران نیست.
وقتی کودک از فضای تربیتی خانواده دور می‌ماند، فضاهای دیگر از جمله مهدکودک جایگزین آن می‌شوند. در مهدکودک‌ها یک نوع پرورش گلخانه‌ای و مصنوعی وجود دارد و کودک به جای آن که مهر و عاطفه و نگرانی و دلسوزی مادر را دریافت کند، باید شرایط و مقررات مهد را فرا گرفته و آن را اجرا کند. خانه فقط در و دیوار و یک مکان نیست. خانه پایگاه امنیت روانی است. امروز کودکی فرزندان را از بین می‌بریم. صبح زود و در حالی که بدن او باید استراحت کند، او را از خواب بیدار کرده و با چشمان خواب‌آلود به مهدکودک می‌سپاریم.
این استاد دانشگاه با بیان این که باید تسهیلاتی برای مادران به وجود آورد تا آنها در کنار انجام وظیفه مادری بتوانند فرزندپروری نیز داشته باشند، گفت: متاسفانه این حمایت‌های مالی و اجتماعی و آموزشی کم است و با توجه به این که بسیاری از مادران از این آسیب‌ها مطلع نیستند و راه حل جایگزین مناسبی نیز ندارند، به اجبار کودک‌شان را در خانه تنها می‌گذارند یا به مهدکودک می‌سپارند.
اما پدیده چاقی و اضافه وزن کودکان در جامعه امروز و طی نکردن سیر طبیعی اجتماعی شدن، از دیگر آسیب‌هایی است که متوجه کودکان تنها در خانه می‌شود. دکتر طهمورث شیری، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه علوم و تحقیقات با بیان این که تنهایی کودکان در خانه باعث می‌شود شخصیت اکتسابی بر شخصیت موروثی این کودکان غلبه داشته باشد، گفت: با توجه به افزایش وسایل ارتباط جمعی و وجود ماهواره و بازی‌های کامپیوتری میانگین وزن کودکان امروز در حال افزایش است.
از سوی دیگر افزایش بازی‌های کامپیوتری باعث دورشدن کودکان از بازی‌های دسته جمعی شده و آنان تنهایی خود را با بازی‌های رایانه‌ای پر می‌کنند. وی یکی از آسیب‌های این تنهایی را فاصله بین کودک و خانواده برشمرد و ادامه داد: شخصیت و اجتماعی شدن این کودکان تحت تاثیر فضای مجازی شکل می‌گیرد و شخصیتی که او از یک انسان کامل دارد شباهت زیادی به شخصیت بازی‌های کامپیوتری دارد و این کودک در مدرسه با همسالان خود درباره این بازی‌ها و همچنین فضای مجازی صحبت می‌کند.
این جامعه‌شناس با بیان این که والدین برای پرکردن تنهایی کودک‌شان، او را تشویق به سرگرم شدن با بازی‌های کامپیوتری می‌کنند، گفت: امروزه از فاصله بین نسلی که ایجاد شده است، به سوی تعارض و تفاوت بین نسلی حرکت می‌کنیم. درواقع شخصیت کودک بر اساس جنبه‌های اکتسابی شکل می‌گیرد.
در گذشته اجتماعی شدن کودک متاثر از خانواده، مدرسه، دوستان، گروه‌های مرجع، رسانه و فرهنگ بود اما امروز و از زمانی که فرزندان با وسایل ارتباط جمعی آشنایی پیدا می‌کنند، شکل‌گیری شخصیت و اجتماعی شدن آنها به شدت متاثر از وسایل ارتباط جمعی می‌شود. این بحث در آینده تبدیل به بحران خواهد شد.
دکتر ملوک خادمی اشکذری، روانشناس تربیتی و استاد دانشگاه الزهرا سپردن کودکان به مهدهای کودک را بهترین راهکار برای تنها نماندن آنها می‌داند و می‌گوید: کودکان در مهد با مهارت‌های اجتماعی شدن و همچنین مهارت‌های تحصیلی آشنا می‌شوند و روابط بین فردی را به خوبی می‌آموزند.
این وضعیت بخصوص برای کودکانی که خواهر یا برادر ندارند، بسیار مناسب است. والدینی که کودک‌شان را در خانه تنها می‌گذارند، او را از داشتن چنین مهارت‌هایی محروم می‌کنند.
بسیاری معتقدند یکی ازدلایل ضعف تحصیلی دانش‌آموزان، تنهایی آنان در خانه است. وی ادامه داد: مطابق تحقیقات، تنها گذاشتن کودکان در خانه امری نیست که بشود آن را به والدین توصیه کرد.
در واقع این آخرین راه حلی است که والدین مجبور می‌شوند برای حل مشکل از آن استفاده کنند. والدین باید آموزش‌های لازم را به فرزندانشان بدهند که در زمان تنهایی پاسخگوی تلفن پدر و مادر باشد و از باز کردن در به روی افراد غریبه پرهیز کند حتی می‌توان از همسایه‌ای مورد اعتماد در این زمینه کمک گرفت و از او خواست طی روز چند مرتبه سرکشی کند. زمانی هم که والدین به خانه بازگشتند، با بررسی تکالیف و دروس، به او نشان دهند بر کارهای او نظارت دارند.
تغییر نگرش فرزندپروری
برای آن که خلأهای عاطفی تنها ماندن کودکان در خانه پر شود، چه اقداماتی باید انجام داد؟ دکتر محسن اصغری نکاح، روانشناس کودک و نوجوان و استاد دانشگاه نخستین راه چاره را تغییر نگرش والدین نسبت به فرزند پروری می‌داند و می‌گوید: والدین نباید فرزندپروری را یک امر تشریفاتی و ظاهری بدانند و باید آن را یک رسالت فردی، خانوادگی و اجتماعی بدانند.
نگاه ظاهری به این امر باعث می‌شود تنها به حضور یک بزرگ‌تر بالا سر فرزندان بسنده کنیم و این بزرگ‌تر می‌تواند همسایه یا مربی مهدکودک باشد. در آموزه‌های دینی و همچنین قرآن کریم، خداوند فرزندان را هدیه‌ای از جانب خود عنوان کرده است.
اگر ما گنجینه باارزشی داشته باشیم، آن را نزد خود نگه می‌داریم و به هیچ عنوان حاضر نیستیم نگهداری از آن را به دیگران بسپاریم. فرزندان گنجینه‌های باارزشی هستند که باید از آنها نگهداری کنیم.
وی ادامه داد: باید این مسائل ریشه‌ای حل شوند و فرستادن کودکان و نوجوانان به کلاس‌های مختلف راه حل مناسبی برای پر کردن تنهایی آنها نیست.
امروزه زنان در کنار مادری علاقه دارند تحصیل کنند و در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی شرکت داشته باشند اما ما تسهیلاتی فراهم نمی‌کنیم تا آنها در کنار مادری بتوانند این کارها را انجام بدهند.
حمایت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و آموزشی از نهاد خانواده بویژه مادران باعث می‌شود هر مادری فرزندش را نزد خود نگه دارد.
این روانشناس کودک و نوجوان راه حل دیگر را پرستاری از کودک در خانه عنوان کرد و گفت: در زمان پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و همچنین سال‌های نه چندان دور از دایه برای نگهداری کودک استفاده می‌کردند و دایه همان نقشی را که مادر داشت، برعهده می‌گرفت. امروز از پرستار یا فرد مورد اعتماد می‌شود استفاده کرد و به جای این که کودک به مهد برود، مربی با خدماتش به خانه می‌آید. خانه پایگاه امنیت روانی است و وقتی کودک چشم باز می‌کند باید خود را در خانه ببیند تا احساس آرامش داشته باشد.
همچنین والدینی که کودک‌شان در خانه تنها است باید طوری برنامه‌ریزی کنند که زودتر به خانه بازگردند و در طول روز نیز چند بار به خانه تلفن بزنند. مادر باید با خواندن قصه، شعر و نقاشی کشیدن، ارتباط خود را با کودک نزدیک‌تر کند تا این کودک به جای پناه بردن به فضاهای مجازی با والدینش تعامل داشته باشد.
انزوا طلبی و فاصله گرفتن از اجتماع از پیامدهای تنهایی در دوران کودکی است که جامعه‌شناسان بر آن تاکید دارند.
دکتر طهمورث شیری، جامعه‌شناس با بیان این که مهدکودک محیطی عاطفی نیست و یک محیط رسمی است، می‌گوید: فاصله افتادن و گسست نسلی بین والدین و کودکان باعث انزواطلبی آنها و پیروی از الگوهای خیالی می‌شود. این کودک در آینده در برقراری ارتباط با دیگران با مشکل مواجه و به‌شدت منزوی می‌شود.
جایی که افراد در کنار یکدیگر می‌نشینند و باید از باهم بودن لذت ببرند اما سرگرم خواندن یا نوشتن پیامک هستند یا از طریق اینترنت وارد فضاهای مجازی مثل فیس‌بوک می‌شوند. متاسفانه والدین به خاطر بی‌سوادی رسانه‌ای، تسلطی بر دنیای مجازی فرزند ندارند و بالطبع ارتباط عاطفی مناسبی نیز بین والدین و فرزندان برقرار نمی‌شود.
