ساز و کارهای جانوران برای زندگی در شرایط خشک

دوری از گرما

در ساعت های گرم روز و پناه بردن به دالان های زیرزمینی ، به طور کلی شکل زیستی روزانه به صورت حفار و فعالیت عمده روی خاک به صورت شبانه است .

شیوه های رفتاری بی شماری برای دوری از حرارت بالای بیابان در میان جانوران بیابان وجود دارد . بسیاری از جانوران تنها هنگام غروب و سپیده دم فعال هستند . بسیاری از حیوانات کاملاً شبانه اند یعنی فعالیت های خود را به زمان خنکی شب محدود می کنند و در طول روز در کمینگاه های خنک ، غارها و سوراخ های زیرزمینی می خوابند . تعداد کمی از جیوانات بیابان مانند موش خرمایی دم گرد در روز فعالیت می کند ، زمانی که روزها بسیار گرم است یا گیاهان بسیار خشک می شوند به خواب می رود . این جانور در گرم ترین قسمت تابستان خواب است ( آنها همچنین برای دوری از سرمای زمستان به خواب زمستانی فرو می روند )

برخی از حیوانات کوچکتر بیابان سوراخ هایی در زیر خاک یا شن برای فرار از حرارت بالای محیط بیابان حفر می کنند . این حیوانات شامل بسیاری از پستانداران ، خزندگان ، حشرات و دوزیستان بیابان اند . جوندگان هم ممکن است ورودی لانه های زیرزمینی خود را به منظور جلوگیری از گرما ببندند .


پراکنده کردن حرارت

بعضی از حیوانات حرارت های جذب شده از اطراف را با سازوکارهای متفاوت پراکنده می کنند . جغدها و مرغ های مگس خوار به سرعت بال می زنند و در این هنگام دهان خود را باز می کنند تا آب از محوطه دهان آنها تبخیر گردد ( تنها حیواناتی که منبعی خوبی از آب را با شکار به دست می آورند می توانند این گونه خنک شوند ) بسیاری از پستانداران بیابان برای پراکنده کردن حرارت خود به محیط ، اندام اضافی گسترده ای دارند . گوش های بزرگ خرگوش امریکایی ، با تعداد زیاد رگ های خونی ، حرارت را هنگامی که حیوان مشغول استراحت در محیطی خنک و سایه ای است ، آزاد می کند . در مناطق خنک تر خویشاوندان این حیوان گوش های کوچکتری دارند .

نژاد جدید لاشخورها ، مانند لاشخورهای ترکیه و لاشخورهای سیاه ، رنگ تیره دارند و در نتیجه مقدار قابل توجهی از حرارت بیابان را جذب می کنند . اما آنها ادرار خود را روی پاهایشان می ریزند و با تبخیر آن خنک می شوند و خون خنک شده را داخل بدنشان به گردش درمی آورند . این رفتار اوروهیدوسیس نامیده می شود .

بسیاری از حیوانات بیابانی نسبت به سایر خویشاوندان خود در دیگر مناطق معتدل ، کمرنگ تر هستند . رنگ پریدگی ممکن است در پرها ، خز ، فلس ها یا پوست دیده شود . این پریدگی رنگ فقط برای مراقبت کردن از حیوان به مظور جذب حرارت کمتر از محیط نیست ، بلکه به حیوان کمک می کند تا در روشنایی کمتر در معرض دید شکارچی قرار گیرد .

منبع : اکولوژی مناطق بیابانی
نوشته
عباس حنطه
علی اکبر دماوندی

نگهداشتن آب

سازوکارهای برخی از حیوانات بیابان بیشتر برای نگهداری آب است تا تولید آن . این سازوکار از ساده تا پیچیده هستند . برخی آب را از راه ایجاد حفره هایی در خاک های مرطوب در طول ساعت های روشنی روز حفظ می کنند ( وزغ های بیابانی ) . برخی از حیوانات شکارگر و تمیزکننده ها می توانند همه رطوبت مورد نیاز خود را از خون هایی که می خورند ، بدست آورند ( مانند کرکس ترکیه ) . با وجود این ، ممکن است زمانی که آب در دسترس است ، باز هم آب بنوشند . خزندگان و پرندگان سوخت و سازهای اضافی را به شکل اسیداوریک با ترکیبات نامحلول دفع می کنند ؛ که آب بسیار اندکی در طی این فرآیند هدر می رود . اما پستانداران اوره را به شکل محلول دفع می کنند که سبب از دست رفتن مقدار قابل توجهی آب می شود . بنابراین بیشتر پستانداران ، اگر هر روز نیاز به یک منبع آب تازه نداشته باشند ، دست کم برای چند روز به این منابع نیاز دارند .

تأمین آب

جانوران بیابان آب را به طور مستقیم از گیاهان بخصوص انواع آبدار مانند کاکتوس به دست می آورند . برخی حشرات از مایعات گیاهان مانند شهد یا شیره ساقه ها ، هنگامی که سایرین آب را از قسمت های دیگر گیاه می خورند ، استفاده می کنند . پستانداران مشخص بیابان ، مانند موش صحرایی ، در لانه های زیرزمینی زندگی می کنند و راه های ورودی را در برابر حرارت ظهر می بندند تا رطوبت حاصل از نفس شان به گردش درآید . این جانوران جونده باهوش همچنین ، کلیه های تخصص یافته ای همراه با تعداد بسیار زیادی لوله های میکروسکوپی دارند تا بیشتر آب را از راه ادرار آن ها خارج کنند و دوباره به رگ های خونی بازگردانند . همچنین ، بیشترین مقدار رطوبت دم تنفس در حفره های بینی از طریق اندام های تخصص یافته ، باز پس گرفته می شود . اگر این میزان آب کافی نباشد ، موش صحرایی و سایر جوندگان بیابان آب را از طریق گوارش دانه های خشک ، تولید می کنند . این پستانداران بسیار تخصص یافته بیابان ، آب نمی نوشند مگر اینکه آن ها را به اسارت بگیرند !

منبع اکولوژی مناطق بیابانی
نوشته
عباس حنطه
علی اکبر دماوندی

تولید آب متابولیک

تولید آب متابولیک از شکستن یا تجزیه کربوهیدرات ها که غالباً تنها منبع آب مورد نیاز آن هاست ایجاد می شود . البته می دانیم که نحوه به دست آوردن آب جزو سازگاری جانور نیست ، بلکه نحوه حفاظت یا صرفه جویی در مصرف آن سازگاری است .

پستانداران یک گروه کاملاً سازگار محسوب نمی شوند ، زیرا با تولید ادرار مقدار زیادی آب بدن را از دست می دهند ، با وجود این ، تعدادی از گونه ها قدرت سازگاری قابل توجه دارند ، ( موش کیسه دار ) .

هورمون های ضد ادرار

هورمون های ضد ادرار اهمیت زیادی در حفظ و بقای چهره های جانوری بیابانی دارد و از سازوکار عمده بیوشیمیایی در اکوسیستم بیابانی و حفظ آب در شبکه زیستی است . وجود این هورمون ها در تعدادی از جانوران بیابانی مشخص شده است .

ادرار متبلور

خزندگان از طریق ادرار متبلور به صورت کریستال های اسید اوریک از اتلاف آب جلوگیری می کنند . این روش نیز برای بعضی از خزندگان یک روش سازگاری و حفظ بیشتر آب بدن است .

ترشح مواد چسبناک

بعضی جانوران بیابانی با ترشح مواد چسبناک مانع تبخیر آب از سطح بدن می شوند . این حالت در حلزون ها دیده می شود . بعضی از آنها با ترشح ماده غشایی به نام اپی فراگم مدخل صدف را می پوشانند و به خواب تابستانی می روند .

بردباری در برابر کاهش آب بدن

شتر در برابر کاهش آب بافت های بدن تا حد 25% بخوبی بردباری دارد . حرارت بدن این جانور در شب تا 8/33 درجه پایین می آید . ولی در طول روز تا 6/40 درجه می رسد و مدت ها بدون آب می تواند راه برود . ولی به هر حال باید آب بنوشد چون جزو آن دسته از جانوران بیابانی است که از آب برای تنظیم حرارت بدن خود استفاده می کند .

منبع : اکولوژی مناطق بیابانی
نوشته
عباس حنطه
علی اکبر دماوندی