چگونه یک مقاله علمی تاثیر گذار بنویسیم؟

مارتین گرگوری بیش از یک دهه پیش در «مجله نیچر» نوشت:

«دو نوع نوشتار‌ علمی وجود دارد. یک نوع برای جلب خواننده و نوع دیگر فقط برای این ‌که مورد ارجاع قرار گیرد که این نوع دوم مانند یک بیماری عفونی به سرعت در حال گسترش است.»

به نظر می‌رسد دراین مقطع زمانی نیز تغییرات بسیار محدودی ایجاد شده است. هنوز هم حجم زیادی از مقالات علمی‌ منتشره فقط توسط دانشمندان و محققانی که به موضوع مقاله علاقه‌ مند هستند، مورد مطالعه قرار می ‌گیرد و افرادی که به مطالعه گذرای مقالات علمی می ‌پردازند، بیشتر به صفحات علمی روزنامه‌ها و مجلات علمی عام مراجعه می ‌کنند.

با وجود مقالات فراوانی که در مورد نحوه نگارش صحیح و قابل فهم برای جلب توجه خواننده‌ها وجود دارد، دانشمندان نباید از فقدان راهنماهای مناسب برای نحوه نگارش مقالات گلا‌یه داشته باشند.

بسیاری از ژورنالیست‌ها ونویسندگان حرفه‌ای این دو کتاب استاندارد در مورد نحوه نگارش مقاله خوب و علمی را مورد توجه قرار می ‌دهند:

اجزای سبک‌های نگارشی (استانک، وایت 1959) و درباره خوب نوشتن (زینسر 1976) حال آن ‌که این کتاب‌ها و کتاب‌های مشابه‌شان برای بسیاری از دانشمندان ناشناخته‌اند.

با وجود این ‌که این کتاب‌ها نحوه نگارش صریح مقالات علمی را به طور دقیق بیان نمی ‌کنند ولی از جهت بیان نحوه صحیح سازماندهی مطالب و نگارش مقالات شیوا و حاوی اطلاعات مفید، بسیار با ارزشند.

مهم‌تر این ‌که این قبیل کتاب‌ها حامل یک پیام مهم هستند که نویسندگان باید مطالب را برای خوانندگان بنویسند نه برای خودشان.

البته هنوز هم بسیاری از مقالات علمی و پزشکی، حاوی مطالب طولانی و مبهمی هستند که بیشتر خوانندگان و حتی آن‌هایی را که آگاهی مناسبی به موضوع دارند نیز گمراه می ‌کنند.

مسلماً محدودیت‌هایی در شکل و ساختار مقالات علمی وجود دارد.
در یک مقاله علمی علاوه بر در نظر گرفتن نکاتی که مورد نظر مجلات علمی مختلف است باید مقدمه، مواد و روش‌ها، نتایج و بحث در مورد نتایج در ارتباط با تئوری اولیه آورده شود.

ماهیت مقالات علمی بیان نتایج و بحث بدون خطا (bias)، محدودیت‌هایی را در نحوه نگارش مقاله ایجاد می ‌کند:

بیان نتایج در جملات با فعل مجهول (passive) به آن شکل غیر شخصی می ‌دهد و لزوم به کار بردن مراجع مختلف نیز مانع می ‌شود که متن مقاله به خوبی دنبال شود. با این وجود، این قوانین به قدری انعطاف ‌پذیر هستند که بتوان مقاله‌ای نوشت که حاوی مطالب مفید و جالب توجه باشد.

ادامه دارد..

10 فرمان برای نگارش علمی و جذاب

1. یک تفکر قدیمی در معماری وجود دارد که می ‌گوید شکل اشیا از عملکردشان پیروی می ‌‌کند.
این تفکر در نگارش هم وجود دارد.
بسیاری از دانشمندان عقیده دارند هیچ چیزی مهم ‌تر از نتایج مقالاتشان نیست.
اما واقعیت این است که اولین عملکرد مقاله انتقال پیام به خواننده و متقاعد کردن وی به ارزشمند بودن تحقیق انجام شده است. بنابراین بهتر است قبل از شروع به نوشتن، در مورد پیام موضوع تأمل شود.
حتی بهتر است پیش از نوشتن عنوان مقاله، راجع به نتایج مقاله نیز اندیشیده شود.
دانشمندان امروزی کمتر به بیان نتایج خام می ‌پردازند و هدفشان تفسیر و بحث بهتر نتایج است (Horton,1995).
یک نویسنده ممکن است موضوعی را در ذهن خود روشن و واضح تصور کند و نیازی به توصیف و تفسیر حس نکند، در صورتی‌ که خواننده ممکن است اصلاً چنین تفکری نداشته باشد. تمام تردید‌ها توسط خوانندگان مختلف از این تفکر نویسنده ناشی می ‌شود که مطلبی که در اثر بحث و گفتگوی زیاد برای وی مسجل و بدیهی شده است برای خواننده نیز واضح و روشن است.
گاهی اوقات، نتایجی که مربوط به موضوع اصلی نیستند هر قدر هم که جالب باشند، بهتر است حذف شوند و اگر این نتایج حذف شده مفید و اساسی باشند بهتر است در یک مقاله دیگر مطرح شوند.

یک نوشتار باید یک پرسش اصلی را پاسخ دهد و بی ‌توجهی به این موضوع از دلایل شایع بی‌ میلی خوانندگان نسبت به مطالب است.(Lambert et al2003) این پرسش باید مشخص،جدید، مورد علاقه و استقبال جامعه علمی باشد(Perneger & Hudelson, 2004) . خوانندگان مجلات فوق تخصصی به توضیحات اضافه و طولانی درباره موضوع مورد بحث علاقه‌ای ندارند، در حالی ‌که در مجلات عمومی، برای ایجاد پس زمینه علمی مناسب برای خوانندگان نیاز به توضیحات تکمیلی احساس می‌شود.
به طور کلی دانشمندان باید خود را جای خوانندگان گذاشته و عمق و جزئیات لازم مطلب را از دیدگاه خوانندگان بررسی کنند.

2. مورد دیگر استفاده از شیوایی و فن بیان مناسب در حین پیروی از اسلوب مقاله ‌نویسی است. (David Reese)
چنین عنوان می ‌کند که در یک مقاله پزشکی، علمی یا هر نوع دیگر، نویسنده باید با استفاده از لغات متداول سعی کند که خواننده را نسبت مطلب نوشته‌ شده متقاعد سازد. درعین حال، علی ‌رغم تلاش برای فصاحت مطالب، هرگز مشاهدات و حقایق ارایه ‌شده در مقالات نباید تحت تأثیر فن خطابه قرار گیرند.

به عنوان مثال در یک مقاله ضرورتی برای استفاده از صفات و قیدهای پیچیده وجود ندارد و در صورتی ‌که بیان نتایج و بحث منطقی و روان باشند، خواننده نیازی به لغات نا مفهوم و غیر ضروری جهت درک بهتر مطلب احساس نمی‌ کند.
کلمات غیرضروری بهتر است حذف شود. یک نگارش پرتوان، معمولاً مختصر و فشرده است. این موضوع درمورد نوشته‌های عمومی نیز مصداق دارد.
هر قدر در یک نوشته ترکیبات طولانی‌ و پیچیده و توضیحات اضافی در پرانتز بیشتر باشد، خوانندگان و حتی علاقه ‌مندان به موضوع را از ادامه مطالعه باز می‌دارد. بهترین و مطمئن ‌ترین کار برای جلب توجه خواننده‌ها بیان مطالب به صورت صریح، قطعی و مشخص است.

3. خوانندگان انتظار دارند هر نوع اطلاعات خاص موجود در یک مقاله را در محل مخصوص آن پیدا کنند. در صورتی‌ که جابجایی ‌های زیادی در محل‌ های ارایه اطلاعات ایجاد شود، مثلاً برخی نتایج بدون آن ‌که در قسمت یافته‌های مقاله ذکر شده باشند در بحث مورد ارزیابی و تفسیر قرار گیرند، خواننده را سردرگم می ‌کنند. مطالبی که قرار نیست در قسمت بحث مطرح شود بهتر است از قسمت نتایج حذف شود.

4. عنوان مهم ‌ترین عبارت یک مقاله است. اگر خواننده‌ای اهمیت نوشته‌ای را از عنوان آن برداشت نکند به خواندن آن ادامه نمی ‌دهد. عنوان‌های طولانی حامل اطلاعات بیشتری هستند ولی توجه کمتری جلب می‌ کنند، به ‌خصوص در افرادی که با نگاه سریع و گذرا از روی عناوین موجود در فهرست مجلات، مقاله مورد نظرشان را انتخاب می ‌کنند. عنوان‌های کوتاه جذاب‌ تر هستند ولی ممکن است مفهوم کامل را نرسانند. عناوینی که از لغات ایهام‌ دار استفاده می ‌کنند، جذابیت بیشتری برای خوانندگان دارند، ولی نباید به تبیین محتوای اطلاعاتی مطلب بپردازند. در نهایت در هنگام انتخاب عنوان مناسب، باز هم بهتر است نویسنده خود را در جایگاه خواننده قرار دهد.

5. خلاصه مقاله نیز دارای اهمیتی تقریباً مساوی با عنوان است، گاهی تنها بر اساس خلاصه مقاله یک خواننده تصمیم می ‌گیرد مقاله را بخواند یا آن را کنار بگذارد.
هر قدر هم یک مطلب حاوی اطلاعات قیمتی و مهم باشد، در صورتی‌ که در خلاصه مطرح نشده باشد،خواننده علاقه‌ای به ادامه دادن مطالعه پیدا نمی‌ کند.

خلاصه مقاله به دو شکل نوشته می ‌شود؛

نوع آزاد که شامل یک پاراگراف است و بیشتر در مقالات مولکولی و بیولوژی سلولی استفاده می ‌شود و نوع ساختاری که هر چهار قسمت مقاله در آن رعایت می‌شود و بیشتر در مقالات کلینیکال استفاده می‌شود. در مورد این ‌که بهتر است خلاصه پیش از نوشتن مقاله تهیه شود یا پس از اتمام آن، بهتر است که هر دو روش یک ‌بار مورد ارزیابی و آزمایش قرارگیرد و سپس روش مناسب ‌تر را انتخاب کنیم.

6. بین بررسی متون و مقدمه مقاله اختلاف زیادی وجود دارد، مقدمه نباید تا جایی که امکان دارد به مرور متون بپردازد.هدف اصلی آن طراحی یک نقشه است که نویسنده ابتدا به طورعام لزوم بررسی موضوع را عنوان می‌ کند و سپس با نشان دادن روش‌ها به یک سؤال اصلی که همان هدف مقاله است، می ‌رسد.
یک تاریخچه کوتاه که اهمیت مطالعه را عنوان می ‌کند و اطلاعات قبلی موجود در این زمینه را بیان کرده و نقایص موجود را نمایان می ‌سازد، عموماً در مقدمه آورده می ‌شود.

7. قسمت مواد و روش‌ها در مقاله باید به طور تخصصی و با جزئیات کامل مطرح شود. به نحوی که محققان دیگر نیز بتوانند آن را انجام دهند. یک اشتباه شایع در این قسمت، بیان نشدن برخی جزئیات ضروری است که خواننده را از درک صحیح روش انجام مطالعه باز می‌ دارد، بنابراین قرار دادن خود به جای خواننده در این قسمت نیز بسیار مفید خواهد بود.
شرکت ‌هایی که محصولات آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته به طور خلاصه باید لیست شوند.

8. نتایج باید با یک نظم و توالی منظم ارایه شوند، بیان نتایج باید از توالی منطقی پیروی کند و نه از ترتیب زمانی.
در غیر این ‌صورت درک آن‌ها مانند چیدن قطعات پازل در کنار هم است که می‌تواند بسیار گیج ‌کننده باشد. از ارایه نتایج غیر ضروری که تأثیر چندانی در بحث ندارند باید پرهیز شود تا خواننده سردرگم نشود و پیام اصلی نیز کم ‌رنگ ‌تر نشود.

هدف از نوشتن یک مقاله تحقیقاتی، ارایه یک فرضیه و بحث و تفصیل و تفسیر در مورد آن است.

بنابراین بحث یک مقاله باید کاملاً روان و مرتبط با نتایج و با تفسیرهای کامل و ذکر منابع مختلف باشد. تفکرات و اندیشه‌های تحقیقاتی باید با دلایل مستدل و مستند حمایت شوند و به طور کاملاً واضح و روشن مورد ارزیابی قرار گیرند تا خواننده بتواند با آن ارتباط برقرار کند.

9. در نهایت، افزایش تعداد مقالات تحقیقاتی و مقالات مروری نشان‌ دهنده افزایش فشار بر محققان است تا در زمینه‌های مورد علاقه خود همگام با مقالات روز باشند.
اگرچه روزانه بر تعداد الگوها و راهنماها برای نوشتن یک مقاله گویا و قابل درک افزوده می ‌شود، دانشمندان از میان حجم زیادی از مقالات از همین الگو‌ها جهت انتخاب مقاله مورد نظرشان استفاده می ‌کنند.
دانشمندان کماکان مقالات را، در صورتی که به عنوان آن‌ها علاقه ‌مند باشند یا پرسش و پاسخ‌های مهمی را دربرداشته باشند، مطالعه می‌ کنند و هرقدر یک مطلب بهتر و منطقی ‌تر نوشته شود خوانندگان بیشتری را جذب می ‌کند و بیشتر مورد ارجاع سایر مقالات واقع می ‌شود.

10. و بالاخره این که در نظر گرفتن دو نکته هنگام مقاله ‌نویسی بسیار مهم است:

پیام اصلی و خواننده مقاله، چرا که تمام هدف نویسنده متقاعد کردن خواننده به ارزش و اهمیت تحقیق انجام شده است و اگر او به خواننده‌ها بی ‌توجهی کند، خواننده‌ها نیز به نوشته‌های او بی ‌توجهی می‌ کنند.