وحدت از دیدگاه امیرالمومنین علی (ع)

باهتمام: سيد جعفر حسيني-مشاور حقوقي دانشگاه صنعتي سهند
مقدمه :
وحدت امت اسلامی مساله فوق العاده مهم و عظیمی است که لزوم و اهمیت آن از دیدگاه قرآن کریم ،سنت پیشوایان دین و مفسران و محدثان و فقها و منطق عقل و اجماع به اثبات رسیده و بزرگان دین در طول 14 قرن وجوب و ضرورت آن را در ابعاد مختلف مورد تاکید و تبیین قرار داده ، حتی در این راه خون های پاک و مقدس خود را نثار کرده اند.
خداوند متعال در سوره مبارکه آل عمران آیه 103 می فرماید : وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرِّقوا ( به ریسمان الهی چنگ زنید و هرگز متفرق نشوید )
همچنین ، در سوره مومنون آیه 52 می فرماید : وَ اِنَّ هذِهِ اُمَّتِکُم اُمَّه واحِدَه ( و این مردم همه یک دین و متفق القول و یک امتند. )
و اما وحدت از دیدگاه امیرالمومنین چیست؟ آن مرد الهی و آن مردی که تمامی صفات حسنه برای او شایسته است و آن مردی که یار و یاور اسلام و مسلمین است و در غیابش نصایح و وصایای او برای مسلمانان کافی است و اطلاعت و سر نهادن به دستورات انسان ساز او و بالندگی به شیفته او بودن ما را از راه ضلالت باز داشته و راهی که خود ایشان برای حفظ اسلام و نجات مسلمانان و به خاطر پا بر جا ماندن سنت رسول اکرم ( ص) رفته ما را بر آن می گمارد که راه او را ادامه داده و گردن نهیم.
حضرت علی (ع) در نهج البلاغه می فرمایند : « بی گمان خداوند سبحان بر جماعت متحد این امت با این رشته همبستگی پیوندشان داد تا در سایه اش آرام گیرند و بدو پناه آرند، با نعمت وحدت منتهی نهاد که هیچ آفریده ای بهایش را در نمی یابد که از هر بهایی پر بهاءتر است و از هر سترگی سترگ تر . » و به راستی می توان گفت که بزرگترین وحدتی که امام علی (ع) در عمل به ما آموخت ،همانا 25 سال سکوت و خانه نشینی آن حضرت است. آری! 25 سال سکوت در حالی که خلافت حق او بود و علی (ع) به خاطر وحدت مسلمین سکوت کرد.
سکوتی عاقلانه و عاشقانه ! همان طوری که خود می فرمایند: « شما قطعا می دانید که
من سزاوارترین مردم به زمامداری هستم و سوگند به خدا مادامی که امور مسلمانان جریان طبیعی خود را طی می کند و تعدی جز به چشمگیران مستحق تجاوز صورت نمی گیرد ، سکوت خواهم کرد . »
به تحقیق می توان بیان داشت که اگر علی در آن زمان سکوت نمی کرد دین مبین اسلام در همان شبه جزیره می ماند و شهرت اسلام عالم گیر نمی شد ولی وحدت مسلمین آوازه اسلام را به فراتر از مرزهای عربستان رساند و عالم گیر کرد و باعث این وحدت ، حضرت علی (ع) بود.
علی (ع) عقیده و دیدگاه خود را درباره وحدت ، با 25 سال خانه نشینی به همه عالم نشان داد. در حالی که همه به واقعه غدیر خم معتقد بودند و خود علی (ع) نیز می دانست که خلافت حق اوست ولی سکوت کرد.
همان طوری که می فرمایند: « سوگند به خدا اگر از اختلاف مسلمانان و بازگشت آنان به کفر و الحاد و از فرسودگی دین نمی ترسیدم ، روش مبارزاتی مان با غاصبین غیر از این راه بود. »
علی (ع) به خاطر وحدت مسلمانان ، حکومت و سکوت را تحمل کرد. قهرمانی که همواره شمشیرش در صحنه های نبرد دشمن را به جهنم واصل می کرد و بازویی که یک ضربه اش به اندازه عبادت ثقلین ارزش داشت باید 25 سال ساکت باشد و برای جلوگیری از اختلاف مسلمین حرکت نکند. سکوتی که خود در یکجمله بیان می کند و می فرماید : « همچون خاک در چشمم و همچون خار در حلقومم 25 سال ماندم. »
اتحاد و وحدت از دیدگاه علی (ع)
اتحاد و وحدت از دیدگاه علی (ع) را می توان به 4 بخش تقسیم کرد:
الف- جایگاه ارزشی اتحاد و اختلاف
ب – عوامل و محور های وحدت
ج – عوامل و زمینه های اختلاف
د – وحدت های نامقدس و ضد ارزش
الف- جایگاه ارزشی اتحاد و اختلاف
1-اتحاد بندگان، زمینه ریزش فیض های الهی
علی (ع) می فرمایند : « بی گمان در تاریخ گذشته و آینده بشر هرگز خداوند با اختلاف ، خیری را ارزانی کسی نداشته و نمی دارد. »
2- اتحاد مرز سنت و بدعت
علی (ع) می فرمایند: « و ارجاع به پیامبرش ، یعنی چنگ یازیدن به سنت او که وحدت بخش است نه پراکنده ساز . »
3- اتحاد ارمغان بعثت
علی (ع) می فرمایند: « خداوند به دست او کینه ها را دفن کرد و آتش ها را خاموش ساخت ، بیگانگی را پیوند برادری داد و خویشاوندانی را پراکند، با او عزت ها را به ذلت و ذلت ها را به عزت مبدل کرد. »
4- اتحاد شرط اجرای حق و عدالت
علی (ع) می فرمایند: « به خدا سوگند که چنین وضعی قلب را می میراند و از هر سو غم و اندوه برمی انگیزد که این قوم بر باطل خویش متحد و هم داستان اند و شما بر محور حقتان پراکنده اید . »
باز علی (ع) می فرمایند: « بی شک تا آن گاه که قلبهایتان هماهنگ و متحد نیست بسیاری شمارتان دردی را درمان نباشد. »
5- اتحاد مهمترین عامل پیروزی
علی (ع) می فرمایند: « به خدا سوگند که با چنین وضع و احوالی به گمان خویش آینده را چنین می بینم که آنان با استفاده از نقطه های ضعف شما دولت را در اختیار گیرند چرا که آن ها بر محور باطل خویش متحدند و شما در محور حقتان پراکنده اید. »

6- حرص علی (ع) بر وحدت امت
علی (ع) می فرمایند : « این نکته را بدان که هیچ کس از من بر اتحاد و همبستگی امت محمد ( ص) حریص تر نیست . »
7- اهمیت وحدت عمل در حرکت های نظامی
علی (ع) می فرمایند : « زنهار از پراکندگی ، بکوشید که در فرود و در کوچ همه با هم هماهنگ باشید. »
8- اختلاف ویرانگر اندیشه
علی (ع) می فرمایند : « اختلاف و پراکندگی ویرانگر اندیشه و تفکر است. »
9- تاکید بر وحدت در بستر شهادت
علی (ع) می فرمایند : « و بر شما باد همبستگی و فداکاری متقابل و زنهار از گسستگی و پشت کردن به همدیگر . »
10- لزوم وحدت نظر در رهبری دینی امت
11- اختلاف و کینه توزی نمودن از پلیدی باطن.
علی (ع) می فرمایند: « واقعیت جز این نیست که همگی شما بر اساس دین خدا برادرید و تنها چیزی که اینگونه شما را پراکنده است زشتی درون است ، از این رو به دیدار همدیگر نمی شتابید. در حق یکدیگر خیر اندیش نیستید، و فدا کاری و عشق بر روابط شما حاکم نیست. »
12- دنیای فرشتگان خالی از تضادها و درگیری ها
علی (ع) می فرمایند: « هرگز به اسارت ابلیس در نیایند و به دام اختلاف در نیفتند ، رابطه های پلید از حسدورزی ها بر آن ها چیره نگردد ، صفوفشان باانواع تردیدها در هم نریزد و با تصمیم گیری های پنهان در پس پرده ها ، گروه گروه نشوند. »
ب- عوامل و محورهای وحدت
1- خدا و پیامبر (ص)
علی (ع) می فرمایند: « و این در حالی است که خدا و پیامبر و کتابشان یکی است. »
باز علی (ع) می فرمایند: « جریان کارمان با درگیری با گروهی از اهل شام آغاز شد در حالی که به ظاهر خداو پیامبرمان یکی بود. »
2- دین و مکتب
علی (ع) می فرمایند: « آیا دین تان نیست تا محور اتحادتان شود؟»
باز علی (ع) می فرمایند: « اینک این شیطان است که راه های ناهموارش را در نگاهتان هموار می نمایاند و بر آن شده است که بند از بند دین تان بگسلاند و تفریق را به جای وحدت و توحید بنشاند. »
3- کتاب و قانون مدون الهی
علی (ع) می فرمایند: « واقعیت جز این نبود که داوری بدان داور سپرده شد تا آن چه را که قرآن زنده کرده است و آن چه که قرآن به مرگ سپرده است بمیراند، احیای قرآن را جز اتحاد بر محور آن مفهومی دیگر نیست حال اگر قرآن ما را به سوی آنان بکشاند پیرویشان می کنیم و اگر آنان را به جانب ما بکشد باید پیرویمان کنند. »
4- امام و رهبر
علی (ع) می فرمایند: « از پس مرگ او ، دورانی نامعلوم را بادرنگ و درماندگی به سر آرید تا سرانجام خداوند شما را چنان چهره ای بنماید که فراهمتان آرد و پراکندگی تان را به وحدت و انسجام مبدل سازد. »
5- انبوه ی مردم
علی (ع) می فرمایند: « و این تنها انبوه ی مردم اند که دین را تکیه گاه ، مسلمانان را ریشه ای رویا و در نبرد با دشمنان نیروی ذخیره اند.
6 - انسانیت
علی (ع) می فرمایند: « مردم به تمام دو گروهند ، یا در دین برادران تو هستند یا در آفرینش همنوعانت. »
7-عواطف و احساسات ، جانمایه وحدت
علی (ع) می فرمایند: « ای مردم محور اجتماع انبوه مردم خشنودی و خشم است ، آری تنها یک نفر بود که ناقه ثمود را پی کرد اما چون تمامی قوم ثمود به کار او رضا دادند خداوند همه ایشان را سزاوار عذاب ساخت.
ج- عوامل و زمینه های اختلاف
1- حاکمیت خط و فرهنگ استکبار
علی (ع) می فرمایند: « پس خدای را ، خدای را، در کبرورزی ناشی از غرور و فخر فروشی های جاهلی که باروری بذرهای دشمنی را زمینه ای است مساعد و دمیدن های شیطان را جایگاهی است مناسب.
2- دنیا پرستی
3- زورمداری و قانون شکنی
4- کفر و انحراف عوامل اصلی اختلافات اصولی
علی (ع) می فرمایند: « اما بعد ،همچنان که در نامه ات یادآور شده ای ما و شما متحد و همبسته بودیم اما آنچه دیروز از هم جدایمان کرد این بود که ما ایمان آوردیم و شما کفر ورزیدید و عامل جدایی امروزمان این است که ما پایه داری ورزیده ایم و شما به انحراف کشیده شده اید . »
د- وحدت های نامقدس و ضد ارزش
1- وحدت بی فرهنگ ها و اوباش
2- اتحاد باطل گرایان
علی (ع) می فرمایند: « بار خدایا سرانجام اگر این قوم پذیرای حق نشدند جماعتشان را پراکنده و شمارشان را گوناگون ساز و خطاهایشان را دست و پا پیچ خودشان کن. »