مرور سریع مراقبتهای دوران بارداری (علائم هشدار -حاملگی های پرخطر -شکایات شایع دوران حاملگی )

تعریف :

منظور از مراقبت های دوران بارداری بارداری تضمین این نکته است که هر حاملگی منجر به تولد فرزندی سالم شود بدون اینکه به سلامت مادر خدشه ای وارد گردد. حاملگی را باید بعنوان یک پدیده فیزیولوژیک و طبیعی در نظر بگیریم و با آن برخوردی مناسب و منطقی داشته باشیم. ذکر این نکته بسیار اهمیت دارد که زنان حامله نیاز به رسیدگی و مراقبت‌های ویژه ای از جانب خانواده و پرسنل بهداشتی دارند.

هدف از این اعمال بطور کلی عبارتند از :
۱-تعیین وضعیت سلامت مادر و جنین
۲-تعیین سن حاملگی یا سن تقریبی جنین
۳- شروع طرحی برای ادامه مراقبت های دوران بارداری
مراقبت اولیه :
مراقبت دوران بارداری را به محض وقوع حاملگی بایستی شروع کرد یعنی چند روز پس از عدم وقوع یک عادت ماهیانه،خصوصاً در خانم هائی که سابقه بیماریهای مزمن و خاصی را دارند باید وجود حاملگی ثابت و مراقبت ها‌ آغاز گردد و برای خانم های سالم و بدن مشکل قبلی نباید از فقدان دومین قاعدگی تجاوز کند.ابتدا باید خانم هائی را که مشکوک به بارداری هستند نزد پزشک یا ماما برد تا حاملگی آنها محرز گردد و سپس مراقبت‌های دوران بارداری توسط مراکز مخصوصی که وجود دارد انجام پذیرد.معمولاً در اولین ویزیت مادر حامله از لحاظ قد و فشار خون مورد سنجش قرار می گیرد آزمایشات لازم درخواست می‌شود و برنامه ویزیت های بعدی داده شده و علائم هشدار به او گفته می شود. در این بین اگر مادر حامله برنامه واکسیناسیون کاملی نداشت، این برنامه کامل می گردد.
دستورات لازم برای زن حامله بقرار زیر است:در مورد تغذیه- آرامش- خواب- اجابت مزاج- ورزش- استحمام- لباس پوشیدن- تفریحات- سیگار کشیدن- مصرف دارو و ملاقات های بعدی دستوراتی داده می شود.
علائم هشدار یعنی علائمی که با وجود آمدن آنها باید سریعاً مراجعه نمود:
۱- هر گونه خونریزی از دهانه رحم
۲- تورم صورت و انگشتان
۳- سردرد شدید و مداوم
۴- تاری دید
۵- درد شکم
۶- استفراغ مداوم و شدید
۷- تب یا لرز
۸- دفع ادرار دردناک
۹- خروج مایع از مهبل
۱۰- تغییرات قابل ملاحظه در تعداد یا شدت حرکات جنین
انواع حاملگی های پرخطر که نیاز به مراقبتهای ویژه دارند:
۱- وجود سابقه بیماریهای قبلی مثل ناراحتی قلبی- فشارخون- دیابت ( بیماری قند)- ناراحتی کلیوی و کبدی
۲- مشکلات و عوراض در حاملگی قبلی مثل مرگ جنین، زایمان زودرس، کاهش رشد جنین- خونریزی و غیره
۳- سابقه سزارین قبلی
۴- اگر مادر قبلاً نوزادی با وزن کمتر از ۲ کیلوگرم بدنیا آورده باشد
۵- مادری که وزن او قبل از بارداری کمتر از ۳۸ کیلو گرم باشد
۶- فقر تغذیه ای مادر
۷- مادری که قدش از ۱۴۵ سانتی متر کمتر باشد
]۸- چنانچه مادر قبلاً چهار یا بیش از چهار زایمان کرده باشد
۹- چنانچه سن زنی بیش از ۳۵ سال یا کمتر از ۱۸ سال باشد

۱۰- اگر فاصله بین دو زایمان کمتر از ۲ سال باشد خطر مرگ برای نوزاد تا حدود ۵% افزایش می یابد.

رژیم غذایی زنان باردار:
۱-پروتئین :
برای تامین رشد جنین، جفت، رحم و پستانها و افزایش حجم خون مادر باید مقادیری به پروتئین مصرفی زنان حامله اضافه گردد. بهتر است قسمت عمده پروتئین از منابع حیوانی نظیر گوشت، شیر، تخم مرغ، پنیر، مرغ و ماهی باشد چون دارای ترکیبات پروتئینی مناسبی هستند.
۲- کالری:
در طول حاملگی افزایش کالری روزانه به میزان کلی ۳۰۰ کیلوکالری را توصیه می کنند، که این افزایش با مصرف موادی مانند ئیدراتهای کربن و چربیها تامین می گردد.
توجه :
برخی مواد هستند که اگر بطور خود سرانه مصرف شوند ممکن است فرد را دچار مسمومیت کنند که عبارتند از آهن- روی- سلنیوم و ویتامین های B6-A-C-D. آهن تنها ماده غذائی است که نمی توان احتیاجات مادر بدان را با رژیم غذائی به تنهائی تامین نمود و حتماً باید به صورت دارو مصرف شود.
نظارت منطقی بر وضعیت تغذیه زنان باردار:
۱- بطور کلی باید مادر هر آنچه و هر قدر که دوست دارد بخورد.
۲- باید مطمئن بود که غذای کافی در دسترس او است.
۳- باید اضافه وزن مطلوب را در دوران حاملگی داشته باشد.
۴- باید مصرف غذاهای عجیب ( مثل خاک خوری ) را در زنان حامله جدی گرفت و به پزشک مراجعه کرد.

سلامت عمومی زنان باردار :
۱- تمرینات ورزشی و کار :
بطور معمول لازم نیست که زن حامله تمرینات ورزشی و کار خود را محدود کند، البته تا زمانیکه خسته نشود. در برخی از عوارض حاملگی مثل مبتلایان به فشار خون دوران حاملگی، حاملگی های چند قلو و زنانی که جنین آنها رشد کمی دارد و مبتلایان به بیماریهای شدید قلبی وضعیت نشسته برای مادر و جنین مناسب تر است.
۲-مسافرت :
بطور کلی خطر خاصی ندارد. پس از ماه هشتم حاملگی زنان حامله باید هر دو ساعت یکبار قدم بزنند که این ممکن است در سفرهای هوائی مقدور نباشد. بیشترین خطر سفر خصوصاً در مسافرت های بین المللی، بروز عارضه در محلی است که امکانات کافی برای درمان وجود ندارد.
۳- سیگار کشیدن :
باعث کوچک شدن نوزادان متولد شده- تولد زودرس- وزن کم هنگام تولد می شود بنابراین زنان باید بطور کلی از کشیدن سیگار خودداری کنند.
۴- الکل:
استفاده از الکل در دوران حاملگی می تواند به جنین صدمه بزند بنابراین باید کلاً از مصرف الکل اجتناب شود.
۵- مواد مخدر:
مصرف مزمن داروهای مخدر مثل مشتقات تریاک، باربیتوراتها و آمفتامین ها به مقادیر زیاد برای جنین مضر است.
۶- مصرف داروها :
باید با احتیاط کامل و حتماً تحت نظر پزشک باشد.
شکایات شایع دوران حاملگی که باید به آنها رسیدگی نمود:
۱- تهوع و استفراغ
۲- کمر درد
۳- واریس
۴- هموروئید
۵- سوزش پشت جناغلازم است یادآور شویم که بحث مراقبتهای دوران بارداری بسیار وسیع است و در این جزوه سعی شده مطالب عمده و عمومی که باید مورد توجه مردان جامعه ما باشد تا در آینده آگاهی لازم را جهت کمک به مراقبت صحیح از همسران باردارشان داشته باشند، عنوان شود.
لازم است بدانیم که :
۱- خطرات زایمان با مراجعه با نزدیکترین مراکز بهداشتی، برای معاینه کامل در حین بارداری کاهش قابل ملاحظه ای خواهد یافت
.۲- تمامی زایمانها باید توسط ماماهای دوره دیده انجام شود.
۳- برای کاهش خطرات زمان بارداری و زایمان تمامی خانواده ها باید از علائم هشدار دهنده آگاهی یابند.
۴- تمامی زنان در حین بارداری نیاز به غذای بیشتری دارند و زنان باردار نیازمند استراحت بیشتری نیز هستند.
۵- فاصله بین تولدها باید حداقل ۲ سال باشد و با اجتناب از بارداری قبل از سن ۱۸ سالگی و پس از ۳۵ سالگی خطرات زایمان به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
۶- دخترانی که در زمان کودکی و بلوغ خوب تغذیه شده و از سلامت کامل برخوردار بوده اند مشکلات کمتری در زمان بارداری خواهند داشت.
۷- اگر زن باردار سیگار، الکل و یا مواد مخدر استعمال نماید ممکن است جنین وی آسیب ببیند.

توصیه های دوران بارداری:
چگونگی مراجعه به پزشک در دوران حاملگی
اولین مراجعه باید بلافاصله پس از مثبت شدن جواب آزمایش بارداری صورت گرفته تا اقدامات اولیه از قبیل تشکیل پرونده، آزمایش روتین بارداری، معاینات لازم واکسیناسیون و…انجام می شود.اگر خانم باردار جزء گروه در معرض خطر نباشد، ملاقاتهای بعدی در طی شش ماه اول هر ماه یک بار، طی ماههای هفتم و هشتم هر دو هفته یک بار و پس از آن تا زمان زایمان هرهفته باید صورت پذیرد.چنانچه خانم باردارجزء گروه های درمعرض خطر باشد، این ملاقاتها در فواصل کمتری انجام خواهد شد.
خانمهای در معرض خطر عبارتند از:
۱- دارای سن کمتر از ۲۰ سال یا بیشتر از ۳۵ سال
۲- خانمهایی که بارداری اولشان است
۳-خانمی که اولین مراجعه آنها درماه هفتم صورت بگیرد
۴- خانمهای بسیار چاق و یا لاغر
۵- خانمهایی که سیگار یا الکل یا مواد مخدر مصرف می کنند
۶- دارای مشکلات اقتصادی و اجتماعی
۷- دارای فقر آهن یا کم خونی یا شواهد دال بر تغذیه ناکافی مادر
۸- دارای مشکلات عصبی
۹- دارای فاکتور مامائی از قبیل: نازائی بیشتراز دوسال، سابقه سقط، سابقه مرده زائی، سابقه زایمان نارس، سابقه سزارین، سابقه عقب افتادگی ذر فرزندان دیگر، زایمان جنین کم وزن ( تاخیر در رشد جنین)، حوادث جفتی یا خونریزی مادر و نارسایی یا مشکلات دهانه رحم.
علائم هشداردهنده مهم طی دوران حاملگی
غیر از دستورات لازم در مورد حاملگی و مسائل مربوط به تغذیه، استراحت، خواب، اجابت مزاج، حمام کردن، لباس پوشیدن، سیگارکشیدن، مصرف دارو و الکل و مقاربت، به بیمار گوشزد می شود در صورت مشاهده موارد زیر سریعا به پزشک مراجعه نماید:
۱-هرگونه خونریزی از واژن یا لکه بینی
۲- تورم صورت یاانگشتان (ورم قسمت فوقانی بدن)
۳- سردرد شدید یا مداوم
۴- تاری دید
۵- دردشکم استفراغ مداوم
۶- تب یا لرز
۷- دفع ادرار دردناک
۸- خروج مایع از واژن
۹- تغییر محسوس در شدت یا تناوب حرکات جنین
چگونگی بر خورد با مشکلات شایع دوران حاملگی
تهوع و استفراغ: این شکایت در نیمه اول حاملگی یعنی ۱ یا ۲ هفته بعد از قطع قاعدگی ظاهر می شود و تا حدود هفته ۱۰ تا ۱۲ حاملگی ادامه می یابد و شدت آن متفاوت است. برای کاهش آن رعایت نکات زیر موثر است:
۱- قبل از بلند شدن ازرختخواب یک ماده غذائی جامد مثل بیسکویت یا کمی نان و پنیر بخورید و بعد از۱ تا ۲۰ دقیقه از رختخواب بلند شوید.
۲- هنگام صرف صبحانه مایعات مثل چای شیرین میل نکنید.
۳- مایعات را در بین دو وعده غذائی مصرف کنید.
۴- بعد از صرف غذا تا یک ساعت درازنکشید.
۵- تعداد وعده های غذائی را زیاد و حجم غذاها را کم کنید.
۶- خوردن غلات، سیب زمینی نپخته، نان برشته وبیسکویت ارجح است.
۷- در موقع صرف غذا روی صندلی نشسته تا فشاررا از روی شکم ومعده کم کنید. کمربند لباس را شل کنید و یا لباس راحت بپوشید.
۸- اگر بوی بعضی از غذاها موجب تشدید علائمتان می شود از مصرف چنین غذاهایی تاحد امکان خودداری
کنید
۹- بخاطر داشته باشید عوامل روانی در تشدید آن بسیار موثر است.
ویار و مشکلات آن: گاهی در دوران بارداری تمایل شدید به خوردن غذاهای عجیب و گاه مواردی چون پودر لباسشویی، خاک، یخ یا برفک یخچال، نشاسته یا موارد مشابه آن در زنان بارادر پیدا می شود. عده ای از محققین معتقدند خوردن نشاسته، خاک،تکه های یخ و …ناشی ازفقرآهن می باشد. البته تمامی خانمهای بارداری که ویار دارند، الزاما دچار فقر آهن نیستند.
سوزش پشت جناغ یا ترش کردن: یکی دیگر از عوارض حاملگی سوزش پشت جناغ سینه یا در اصطلاح عامیانه ترش کردن در ماههای بالاتر است که به علت برگشت غذا از معده به مری به علت بزرگ شدن رحم وفشار بر روی معده تشدید می شود. توصیه های لازم:
۱- بعد از غذا تاق باز نخوابید.
۲- تعداد دفعات وعده غذا را زیاد و حجم آنرا کم کرده که معده زیاد پر نشود.
۳- بعد ازغذا در وضعیت زانو در بغل ننشینید.
۴- در طی روز زیاد دولا و راست نشود.
۵- به پهلوی راست و کمی خمیده بخوابید.
۶- غذای زیاد چرب مصرف نکنید.
۷- در موقع خوابیدن سر را نسبت به تنه بالاتر قرار بدهید.
در صورت شدت آن نیاز به داروهای آنتی اسید است.
یبوست دوران حاملگی: برای پیشگیری ازیبوست، مصرف غذاهای پرفیبر مثل سبزیجات، میوه جات و ملین های طبیعی (مانند آب آلو یا آب انجیر یا روغن زیتون) بسیار موثر است. مصرف مایعات و پیاده روی و تجویز مسهل ها در خانمهایی که سابقه مصرف زیاد مسهل را داشته اند نیز موثراست. همچنین کاهش مصرف موادغذائی یبوست زا(مانند برنج، کاچی، سیب زمینی و…) نیز در کاهش یبوست تاثیر گذار می باشد.

شکایات شایع در دوران بارداری :
- تهوع همراه با استفراغ یا بدون آن :
این حالت بخصوص به هنگام صبح ، یکی از اولین نشانه های حاملگی واز عوارض شایع این دوران است که اغلب در اواخر ماه سوم خود به خود بهبود می یابد. برای مقابله با این ناراحتی خوردن یک تکه نان برشته یا بیسکویت قبل از برخاستن از رختخواب ، مصرف غذا به مقدار کم ولی در دفعات زیاد در طول روز ، خودداری از خوردن غذاهای نفاخ ، چرب وپر ادویه توصیه می شود در صورت داشتن استفراغهای شدید ومکرر به پزشک ارجاع شود .
- تکرر ادرار :
در ابتدای بارداری معمولا به علت بزرگ شدن رحم وفشار آن بر روی مثانه دفعات ادرار کردن بیشتر می شود . در اواخر بارداری نیز با پایین آمدن سر جنین به داخل لگن وفشار ناشی از آ ن دوباره تکرر ادرار دیده می شود .توصیه می شود خانم باردار از مصرف مایعات قبل از خواب خودداری کند ، ضمنا هرگز ادرار خود را نگه ندارد زیرا این کار باعث مشکلات ادراری می شود . در صورتی که تکرر ادرار همراه با سوزش ودرد زیر شکم باشد نشانه عفونت ادراری است وباید به پزشک مراجعه کرد .
- خستگی وخواب آلودگی :
در اوایل حاملگی بیشتر زنان احساس خستگی و خواب آلودگی می کنند . معمولا این حالت بعد از ماه جهارم بر طرف می شود . استراحت بیشتر و تغذیه صحیح در این مواقع لازم است .
-یبوست :
بسیاری از خانمها که در حالت عادی اجابت مزاج طبیعی دارند ممکن است به علت تغییرات هورمونی وکند شدن حرکات روده وکاهش فعالیت جسمی در حاملگی دچار یبوست شوند . مصرف زیاد مایعات در طول روز ( حدود ۶ لیوان در روز ) استفاده از میوه وسبزیجات تازه ، مصرف غذاهای حاوی فیبر زیاد مثل نان سبوس دار وعادت به اجابت مزاج در ساعات معینی از روز در جلوگیری از این حالت موثر است .مصرف ملین توصیه نمی شود .
- تنگی نفس :
به علت بزرگ شدن رحم وافزایش فشار آن به قسمت پایین ریه ها ونیز اثرات هورمونهای مربوط به بارداری ، ممکن است مختصری احساس تنگی نفس و تند شدن تنفس ایجاد شود . گذاشتن چند بالش زیر سر و شانه ها و قرار گرفتن به حالت نیمه نشسته و اجتناب از پر خوری در کاهش تنگی نفس به هنگام خوابیدن کمک می کند . در صورت پیشرفت این حالت حتما باید با پزشک یا ماما مشورت شود . در ماه آخر بارداری ، زمانی که سر جنین در داخل لگن قرار می گیرد ، نفس کشیدن برای مادر راحت تر می شود .
-زیاد شدن ترشحات مهبل :
در طول حاملگی ترشحات واژن افزایش می یابد که این ترشحات سفید رنگ یا بی رنگ ، غلیظ و بدون بو است .در این موارد لازم است ناحیه تناسلی خشک نگه داشته شده و بهداشت رعایت شود . در صورتی که رنگ ترشحات زرد یا مایل به سبز شده با خارش ، سوزش ویا بوی بد همراه باشد باید به پزشک یا ماما مراجعه شود .
- گرفتگی عضلات پا :
از نیمه دوم بارداری به علت بزرگی رحم و فشار روی اعصاب ، گرفتگی عضلات پاها شایع است . گرم نگه داشتن وماساژ عضلات ، باعث کم شدن گرفتگی عضلات وکاهش درد می شود . چنانچه با این اقدامات گرفتگی عضلات رفع نشد ، ممکن است علت آن ،‌اختلال کلسیم باشد . در این صورت بهتر است با پزشک مشورت شود .
- کمر درد و پشت درد :
در برخی خانمها بزرگ شدن رحم باعث انحراف مهره های کمر به سمت جلو شده ودرد پشت وکمر ایجاد میکند . استراحت وپوشیدن کفش پاشنه کوتاه ، استفاده از کمر بند مخصوص حاملگی ، انجام حرکات ورزشی مناسب وگرم نگه داشتن این قسمتها در کاهش درد مؤثر است .توصیه می شود این مادران بر روی تشکهای سفت بخوابند .
- واریس :
در حاملگی گاهی به علت افزایش وزن بدن ، سنگینی رحم وفشار آن به رگهای بزرگ در لگن وسیاهرگهای پشت ران وساق پا ، جریان خون مختل شده وواریس ایجاد می شود .در این حالت عروق پا متورم ودردناک است درد وناراحتی ناشی از واریس را میتوان با استراحت ونگه داشتن پاها( ساق وران ) در سطحی بالاتر از سطح بدن ، کم کرد .مادر باید دراز کشیده وپاهای خود را روی صندلی یا چند بالش قرار دهد واز ایستادن یا نشستن به مدت طولانی خودداری کند .پوشیدن جورابهای مخصوص با مشورت پزشک با ماما نیز در این موارد توصیه می شود .
درد کشاله ران :
با بزرگ شدن رحم ممکن است خانم باردار ، دردهای مبهمی را در کشاله ران احساس کند . اغلب این دردها با اسنراحت رفع می شود .
اگر این گونه دردها مداوم شد باید به پزشک یا سایر کارکنان بهداشتی مراجعه شود .
- بی خوابی :
با افزایش ماههای حاملگی به علت بزرگ شدن شکم ، حرکات جنین ، درد پشت ، کمر درد وتنگی نفس به تدریج خوابیدن برای مادر مشکل میشود . نوشیدن یک لیوان شیر گرم قبل از رفتن به بستر ،گذاشتن کیسه آب گرم و نخوردن غذاهای سنگین در رفع بیخوابی مؤثر است . از نیمه دوم بارداری بزرگی رحم و فشار آن به رگهای خونی باعث اختلال در رسیدن خون به جفت ، جنین و بعضی اندامهای زن باردار میشود .برای خونسازی بهتر ، زن باردار باید از خوابیدن به پشت خودداری کرده وبه پهلو بخوابد .
سوزش سر دل :
یکی از شکایات شایع زنان حامله میباشد که معمولا در اثر برگشت محتویات معده به مری بوجود می آید . در اکثر خانمهای باردار این حالت خفیف است با مصر ف غذا با حجم کمتر ودر وعده های بیشتر ، حذف غذاهای دیر هضم ،چرب ، سرخ کرده و پر ادویه از رژیم غذائی و خودداری از تند خوردن غذا بهبود مییابد. بهتر است مصرف شکلات ، قهوه ، چای و سایر نوشیدنیهای حاوی کافئین محدود شود . در صورتی که با رعایت این موارد باز هم سوزش سر دل ادامه داشت به کارکنان بهداشتی مراجعه شود .
خارش :
از نیمه دوم بارداری به بعد به علل مختلف از جمله بزرگ شدن رحم ، به تدریج عضلات و پوست شکم کشیده می شود . در این حالت بعضی از خانمها از خارش پوست شکم وگاهی سایر نواحی بدن شکایت دارند . پوشیدن لباسهای گشاد وآزاد ، حمام کردن با آب ولرم و استفاده کمتر از صابون در محل خارش ، همچنین مالیدن محلولهای نرم کننده برای کاهش خارش مفید است . خاراندن پوست سبب خارش بیشتر میشود بنابر این بهتر است از این کار خودداری ودر صورت شدید بودن خارش ویا ایجاد ضایعات پوستی در ناحیه خارش به پزشک یا ماما مراجعه شود .
احساس ضعف وسستی :
به علت تغییرات هورمونی ناشی از حاملگی ممکن است مادر احساس ضعف وبی حالی کند . در این موارد استفاده از هوای تازه و محیط آرام ودور از ازدحام ، تنفس عمیق ، انجام حرکات ورزشی سبک ، خودداری از تغییر وضعیت ناگهانی مثلاّ از حالت نشسته به حالت ایستاده یا حالت خوابیده به نشسته توصیه می شود .
ویار :
بعضی از زنان در بارداری به مواد خاصی در اطراف خود حساس می شوند ، مثلاّ از برخی بوها یا غذاها شدیداّ ناراحت میشوند ، یا بر عکس به خوردن برخی مواد تمایل پیدا می کنند . ویار غذایی شدید ترین نوع ویار در حاملگی است . گاهی تمایلات ناجوری در خانمهای باردار دیده میشود . مانند خاک خوری ،خوردن برفک یخچال وسایر مواد مضر . لازم است این افراد ضمن خودداری از این کار ، با پزشک یا ماما مشورت کنند . زیرا ممکن است این حالت به علت کمبود ماده خاصی در بدن باشد .