غربالگری و شناسایی سرطان پروستات با استفاده از آنتی ژن اختصاصی پروستات( Prostatic Specific Ag )

سرطان پروستات هم از آن سرطان‌هایی است که ممکن است تا مراحل پیشرفته علایم قابل توجهی نداشته باشد و به همین دلیل، مرگ ومیر آن نسبت به خیلی از سرطان‌های دیگر، بیشتر است . هر ۳ دقیقه یک مورد سرطان پروستات در دنیا تشخیص داده می‌شود و هر ۱۵ دقیقه یک نفر در اثر این سرطان جان خود را از دست می‌دهد.



به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، پیش از این بررسی ها نشان می داد ۳۰ درصد از مردان ۵۰ ساله و ۸۰ درصد از مردان ۷۰ ساله دارای سرطان پروستات هستند بدون آنکه از وجود آن خبر داشته باشند. به همین دلیل دانشمندان به دنبال پیدا کردن روش‌هایی رفتند تا بتوانند به کمک آنها سرطان پروستات را در مراحل اولیه‌اش شناسایی کرده و از بروز عوارض آن جلوگیری ‌کنند.

با توجه به اثر بسیار مهم آنتی‌ژن اختصاصی پروستات در شناسایی زودرس مشکلات پروستات، اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال ۱۹۸۶ آن را به عنوان یک آزمایش مرسوم برای سرطان پروستات مورد تأیید قرار داده آزمایشی که امروزه پزشکان آن را به طور طبیعی برای بسیاری از مردان ۵۰ سال به بالا تجویز می‌کنند.

آنتی ژن اختصاصی پروستات مهم‌ترین روش غربالگری این سرطان، است که در اکثر درخواست‌های آزمایش چک آپ برای مردان بالای ۴۰-۵۰ سال هم دیده می‌شود. PSA نام ماده‌ای است که میزان آن در خون شک به بیماری را برای پزشکان ایجاد می‌کند.

آنتی ژن اختصاصی پروستات( Prostatic Specific Ag )

PSA، نوعی گلیکوپروتئین (ترکیبی از پروتئین و قند) است که در سلولهای پروستات در مردان وجود دارد. این آنتی‌ژن، به مقادیر کم در خون تمامی مردان یافت می‌شود ولی در بیماریهای پروستات، مقدار ان بالا می‌رود.


آنتی ژن اختصاصی پروستات یک گلیکوپروتئین است که به طور طبیعی توسط سلول‌های پروستات به داخل مایع منی ترشح می‌شود و نقش مهمی در سیالیت آن دارد. همین سیالیت مایع منی است که این اجازه را به اسپرم می‌دهد تا به راحتی در داخل آن حرکت کند.

قسمت خیلی کمی از این ماده در خون مردان وارد می‌شود اما تحقیقات نشان داده که میزان آن در اثر سرطان پروستات و برخی مشکلات پروستاتی دیگر افزایش می‌یابد.

در واقع عمده آنتی‌ژن اختصاصی پروستات ترشح شده به داخل مایع پروستاتی (که قسمتی از مایع منی را تشکیل می‌دهد) رفته و مقدار کمی از آن به داخل خون می‌رود. در واقع، میزان این آنتی‌ژن در مایع پروستاتی بسیار بیشتر از میزان آن در خون است.

مواردی نظیر سرطان، التهاب و بزرگ شدن خوش‌خیم غده پروستات و با ایجاد اشکال در ساختمان غده پروستات موجب به هم ریختن نظم و ترتیب سلول‌های پروستاتی می‌شوند و نتیجه این حالت نشت آنتی‌ژن اختصاصی پروستات به داخل رگ‌‌های خونی اطراف آن است که باعث افزایش این ماده در خون می‌شود.

در واقع هر چه تخریب پروستات بیشتر باشد،نشت آنتی‌ژن اختصاصی پروستات به داخل خون هم بیشتر خواهد بود. مقدار طبیعی آنتی‌ژن پروستات در بدن به طور کلی آزمایشگاه‌ها مقدار طبیعی آنتی‌ژن اختصاصی پروستات بر اساس نانوگرم در هر میلی‌لیتر از خون محاسبه می‌کنند.

البته دانشمندان متوجه شده‌اند که مقدار این ماده با بالا رفتن سن افزایش پیدا می‌کند و به همین دلیل در هر سنی میزان خونی خاصی به عنوان مقدار طبیعی در نظر گرفته می‌شود.

این آزمایش خون , پروتئین تولید شده توسط پروستات را که به طور معمول در خون وجود دارد , اندازه گیری می کند. این پروتئین در خون مردانی که مبتلا به سرطان پروستات هستند , افزایش می یابد.
این آنتی ژن می تواند در تمام افراد مذکر یافت شود.سطح PSA در بیماران مبتلا به کانسر پروستات بطور واضح افزایش می یابد. همچنین سنجش PSA یک تست حساس برای کنترل پاسخدهی به درمان است. جراحی موفقیت آمیز – رادیاسیون یا هورمون تراپی منجر به کاهش قابل توجه PSA خون می گردد. افزایش قابل توجه PSA می تواند نشانه عود کانسر پروستات باشد.
گاهی سطوح PSA در اوایل کانسر پروستات بالا نیست. گاهی افزایش خفیف PSA در هیپر تروفی خوش خیم پروستات یا BPHو پروستاتیت دیده می شود.
سطوح طبیعی این آنتی ژن کمتر از ۴ng/ml می باشد.سطوح ۱۰-۴ محدوده تشخیصی خاکستری رنگ است و دارای اختصاصیت لازم نبوده و می تواند نشانه BPH یا اوائل کانسر باشد.در سطوح بالاتر از ۱۰ کانسر پروستات محتمل است.

PSA حساس تر و اختصاصی تر از سایر شاخص های پروستاتی مثل اسیدفسفاتاز پروستاتی PAP است.PSA دقیقتر از PAP می تواند پاسخدهی به درمان و عود تومور را نشان دهد.
انجمنهای اورولوژی و سرطان ایالات متحده غربالگری PSA را برای مردان بالای ۵۰ سال توصیه کرده اند.در مردان با سابقه فامیلی کانسر پروستات باید این تست در ۴۰ سالگی انجام گیرد.
با این همه , چنانچه نتیجه غیرطبیعی از آزمایش PSA گزارش شود , لزوما بدین معنی نیست که فورا باید سایر آزمایش های تشخیصی انجام شود.
لازم است بدانید که :
بالا بودن میزان PSA یک مرد , لزوما به معنی مبتلا بودن وی به سرطان پروستات نیست . بیماری هایی غیر از سرطان از جمله بروز یک عفونت یا بزرگی خوش خیم غده پروستات می تواند منجر به بالا رفتن بیش از حد طبیعی PSA شود .

پیگیری بیمار پس از جراحی رادیکال سرطان پروستات با استفاده از سنجش PSA :
سنجش PSA بعد از جراحی رادیکال سرطان پروستات به منظور پی بردن به متاستاز و عود بیماری بکار می رود.در بسیاری از این افراد مقدار PSA در حدی نیست که بتوان با روشهای استاندارد آنرا شناسائی کرد اما با گذشت زمان مشخص می شود که سلولهای سرطانی بطور کامل ریشه کن نشده اند و لذا مارکر فوق افزایش می یابد.

اخیرا با استفاده از روش Single Molecule Array کیتی ابداع شده است که در سنجشPSA هزار و هفتصد مرتبه از روشهای معمول حساستر است. استفاده از تکنولوژی مذکور در سنجش سایر پروتئینها هم در دستور کار شرکت سازنده قرار دارد.

گرچه سطح psa سرم , تحولی را در تشحیص سرطان پروستات پدید اورده است و همراه با معاینه رکتال و نمونه گیری از طیق پیشابراه , بصورت یکی از اقدامات استاندارد و ضروری تشخیص سرطان پروستات در آمده است , با اینحال psa برای سرطان پروستات اختصاصی نبوده و در موارد دیگری نیز افزایش می یابد که عبارتند از : بزرگ شدن خوش خیم پروستات دستکاری پیشابراه و عفونت ها. در این میان افتراق بین بزرگ شدن خوش خیم پروستات مشکل تر و مساله سازتر از حالات دیگر است.بدین منظور از پارامتر های دیگری استفاده می شود که عبارتند از : سرعت افزایش psa , دانسیته psa ( مقدار psa نسبت به اندازه پروستات ) , تعدیل psa نسبت به سن بیمار و نوع psa ( یعنی آزاد یا متصل به پروتئین ) :

اگر سرعت افزایش psa زیاد باشد ( ۷۵/۰ نانوگرم در میلی متر در سال ) , بیشتر به نفع وجود سرطان می باشد. آزمایش باید در همان آزمایشگاه و حد اقل به فاصله ۱۸ ماه تکرار شود .

نسبت psa به حجم غده پروستات دانسیته psa نامیده می شود که اگر بیش از ۱/۰ یا ۱۵/۰ باشد , نیاز به بیوپسی را مطرح می نماید. ارزش پیش گوئی کننده مثبت دانسیته psa هنگامی افزایش می یابد که سطح psa بالاتر از ۴ نانو گرم در میلی لیتر باشد.

تعدیل psa نسبت به سن مطابق اطلاعاتی که در پائین ارائه می شود انجام می شود. این امر باعث افزایش حساسیت تست در بیماران جوانتر و اختصاصی تر شدن تست در بیماران مسنتر می گردد .

در بیماران مبتلا به سرطان پروستات , درصد psa آزاد کمنر از بیماران مبتلا به بزرگ شدن خوش خیم می باشد ( کمتر از ۲۵ درصد کل psa)
محدوده psa نسبت به سن

سن ۴۹-۴۰ : صفر تا ۲٫۵
سن ۵۰-۵۹ : صفر تا ۳٫۵
سن ۶۹-۶۰ : صفر تا ۴٫۵
سن ۷۹-۷۰: صفر تا ۶٫۵

مقدار طبیعی آنتی‌ژن اختصاصی پروستات در افراد ۴۹-۴۰ ساله در حدود ۵/۲، در افراد ۵۹-۵۰ ساله ۵/۳، در ۶۹-۶۰ ساله‌ها ۵/۴ و در افراد مسن‌تر از ۷۰ سال در حدود ۵/۶ نانوگرم در هر میلی خون است.

اگرچه سطوح افزایش یافته آنتی‌ژن اختصاصی پروستات می‌توانند مطرح کننده‌ حضور سرطان پروستات باشند، اما از آنجا که همه‌چیز در این دنیا نسبی است، ممکن است سرطان حضور داشته باشد، اما مقدار PSA طبیعی باشد؛ یا اینکه علی‌رغم افزایش میزان این ماده در داخل خون، سرطان پروستات وجود نداشته باشد.

تذکر :

از آنجایی که این آزمون،‌ ممکن است در مواردی بطور کاذب، منفی باشد، لازم است همواره همراه با معاینات بالینی انجام گردد. بهرحال انجام معاینه بالینی بهمراه اندازه‌گیری سطح PSA، در مردان میانسال و بعد از آن، در تشخیص زودهنگام بیماریهای پروستات، بخصوص سرطان پروستات، بسیار مفید است.

چه مواردی موجب افزایش آنتی ژن اختصاصی پروستات ( Prostatic Specific Ag ) می‌شوند؟

اگر برگه آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات را گرفتید و دیدید که میزان آن افزایش یافته، نباید خیلی نگران شوید. زیرا موارد بسیاری بر روی سطوح این ماده در بدن تأثیر می‌گذارند.

بررسی‌ها نشان داده‌اند که غیر از سرطان، مقدار آنتی‌ژن اختصاصی پروستات ممکن است در اثر مواردی همچون عفونت و التهاب پروستات (پروستاتیت)، بزرگ شدن خوش‌خیم غده پروستات، استرس، دوچرخه سواری شدید قبل از انجام آزمایش و … افزایش پیدا کند.

علاوه بر این، دانشمندان متوجه شده‌اند که تنها ۳۰-۲۵ درصد از مردانی که سطح آنتی‌ژن پروستاتی بالایی دارند به سرطان پروستات مبتلا هستند. از طرف دیگر، تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که برخی موارد نظیر هورمون درمانی یا مصرف داروهایی نظیر فیناستراید می‌تواند به طور کاذب مقدار آنتی‌ژن اختصاصی پروستات را تا حتی ۵۰ درصد کاهش دهند.

می‌دانید که فیناستراید دارویی رایج برای درمان طاسی مردانه است. اما متخصصین به افراد مصرف کننده فیناستراید توصیه می‌‌کنند که حتماً پزشک خود را از مصرف آن ‌آگاه کنند تا پزشک بتواند با توجه به شرح حال و سایر علائم تفسیر درستی از وضعیت پروستات بیمار به دست بیاورد.

با توجه به شیوع فراوان سرطان پروستات در جهان، بسیاری از مراکز پزشکی انجام آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات به منظور غربالگری زودرس سرطان پروستات را توصیه کرده‌اند.

دستورالعمل‌ انجمن پزشکان آمریکا انجام آزمایش سالیانه آنتی‌ژن اختصاصی پروستات همراه با معاینه پروستات توسط پزشک را در هر سال برای مردان بالاتر از ۵۰ سال ضروری می‌داند.

این دستورالعمل‌ به مردانی که دارای سابقه خانوادگی پروستات هستند توصیه می‌کند که غربالگری را از سن ۴۵ سالی شروع کنند. مواردی که آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات مقادیر بین ۴ تا ۱۰ نانوگرم در هر میلی‌ لیتر خون را نشان دهد، به عنوان موارد مشکوک در نظر گرفته شده و توسط سونوگرافی از طریق مقعد و در صورت لزوم، با نمونه‌برداری از بافت پروستات مشاهده در زیر میکروسکوپ‌ بررسی می‌شوند.

البته مجامع پزشکی اروپایی بر این باورند که یک غربالگری کامل از نظر سرطان پروستات به مدت هر ۴ سال یک‌بار کافی است. منظور آنها از غربالگری کامل پروستات عبارت است از بررسی آنتی‌ژن اختصاصی پروستات، معاینه پروستات از طریق مقعد توسط پزشک و بررسی پروستات با استفاده از سونوگرافی از طریق مقعد.

آنها معتقدند که انجام این موارد به مدت هر ۴ سال یکبار کافی بوده و می‌تواند به موقع موارد مشکوک را شناسایی کند. نکته آخر این که در صورت تشخیص زودرس سرطان پروستات و انجام درمان توسط جراحی، پرتو درمانی، هورمون‌ درمانی، شیمی درمانی یا ترکیبی از اینها، باز می‌توان از آنتی‌ژن اختصاصی پروستات به عنوان شاخصی برای پیگیری بیماران مبتلا به سرطان پروستات به منظور بررسی عود مجدد بیماری استفاده کرد.