همه چیز در مورد گندم

{happy}مقدمه
همگام با افزایش سریع افزایش جمعیت جهان و با این آهنگ رشد ، بایستی برای تامین مواد غذایی بخصوص غلات چاره ای اندیشید . غلات از روزگار دور با زندگی انسان آمیخته شده است و تقریباً در میان تمامی کشورهای جهان به عنوان پر مصرف ترین ماده غذایی بشر شناخته می شوند .تخمین زده شده است که جمعیت دنیا در سال 2025 میلادی به 2/8 میلیارد نفر خواهد رسید . بیش از دوسوم جمعیت دنیا در ممالک در حال توسعه زندگی می کنند و بیش از 20% جمعیت کشورهای توسعه نیافته در قحطی به سر می برند و متجاوز از 50% فقر غذایی دارند که خود عامل مهم سلامت و قدرت کار است . البته اگر نابسامانی های مانند قهر طبیعت ، جنگ و غیره روی دهد ممکن است وضع را بدتر نماید .آنچه که علم کشاورزی بخصوص زراعت عهده دار آن است ، عبارت از تولید محصولات زیادتر و با کیفیت بهتر است که بتواند جوابگوی این ازدیاد جمعیت باشد ، تا بدین وسیله فقر غذایی وگرسنگی را از میان بردارد (نورمحمدی و همکاران ،1376) .
گندم مهمترین گیاه زراعی روی زمین است .معروف است که هرروز از نقطه ای از کره زمین کاشت ودر نقطه ای دیگر برداشت می شود .این امر حاکی از توانایی سازش بسیار زیاد این گیاه با اقلیم های گوناگون است ، به گونه ای که گندم را از فنلاند در نیمکره شمالی تا آرژانتین در نیمکره جنوبی کشت می کنند در سطح جهانی یک سوم زمینهای کشت شده زیر کشت غلات (نزدیک به 000/000/203) هکتار زیر کشت گندم است (امام ، 1382) .
از طرف دیگر نیز اغلب مناطق حاصلخیز و مناسب برای کشاورزی به زیر کشت رفته و مناطق باقی مانده به دلیل شوری و یا کوهستانی بودن غیر قابل کشت می باشند لذا زمینهای قابل کشت محدود است .پس برای تولید محصولات کشاورزی که جوابگوی این افزایش جمعیت باشد لازم است روش های مناسبی برای استفاده از امکانات موجود در امر بالابردن محصول و مرغوبیت تولیدات کشاورزی اتخاذ گردد. استفاده از کودهای شیمیایی روشی است که برای جایگزینی مواد غذایی خارج شده از زمین صورت می گیرد. وزارت کشاورزی (1377) .
در حال حاضر که روند افزایش جمعیت ، مشکلات غذایی کشورهای درحال توسعه را تشدید
می کند یکی از عوامل موثر در افزایش کمی و بهبود کیفی محصولات کشاورزی ، مصرف صحیح کودهای شیمیایی است که متاسفانه در ایران رعایت نمی شود و مصرف نامتعادل کودهای شیمیایی موجب تشدید بعضی از کمبودها ، کاهش حاصلخیزی خاک و افت کیفیت محصولات زراعی و باغی شده است (غیبی وملکوتی ، 1378).
برای استفاده بهتر از زمینهای زراعی لازم است که اولاً به ظرفیت ژنتیکی ارقام در شرایط خاص منطقه ای شناخت پیداکرد و ثانیاً با استفاده از اصول علمی از حداکثر ظرفیت ارقام استفاده نمود .
یکی از مهمترین اصول علمی برای رسیدن به حداکثر ظرفیت ژنیتیکی ارقام ، تغذیه متعادل گیاه با کود است.
ازت مهمترین عنصر غذایی در تولید گیاهان زراعی به شمار می آید و کمبود آن در اکثر خاکهای آهکی دیده می شود (ملکوتی و همایی 1383). متوسط کارآیی استفاده از نیتروژن رادردنیا 33 درصد ذکر کرده اند که این میزان برای کشورهای در حال توسعه و پیشرفته به ترتیب 29و44درصد می باشد (راین وهمکاران ،1999).
با توجه به اینکه بیش از 90 درصد ازتی که درایران مصرف می شود به صورت اوره است (سالار دینی ،1382).
گندم
گندم از شاخه گیاهان گلدار(S permatophyta)وزیر شاخه ها نهاندانگان ongiosperm)ودر رده گیاهان تک لپه (monocotylodon) وراسته (lumiflorea G) وتیره گرامینه (Gramineae)و جنس (triticum)است (رادنیا، 1369) .
کلیه گونه های گندم از نظر کروموزومی به سه دسته دیپلوئید ، تتراپلوئید و هگزاپلوئیدتقسیم
می شوند معروف ترین گونه هایی که از نظر زراعی اهمیت دارند عبارتند از :
T.durum T.compactum T.aestivum T.durum: یک گونه تتراپلوئید است و28 کروموزوم دارد. برای تولید فرآورده هایی از قبیل شیرینی ، ماکارونی و اسپاگتی از این گونه استفاده می شود. البته گونه های دیگری هم در این جنس وجود دارد که به علت تولید دانه کم عمدتاً برای خوراک دامها مورد استفاده قرار می گیرند T.compactum : یک گونه هگزاپلوئید است که در برخی از نقاط دنیا از جمله در برخی مناطق ایران کشت می شود (کریمی ،1371ویزدی صمدی 1370).
T.aestivum:یا گندم معمولی : یک گندم هگزاپلوئید است و42 کروموزوم دارد . این گونه به دلیل بالابودن کیفیت پخت نان، بیشتر از بقیه گونه های گندم در دنیا کشت می شود (گودرزی ،1385). گیاه گندم از اندامهای مختلف تشکیل یافته است که بطور اختصار به آنها اشاره می شود.
کود ازته باید پیش از گلدهی (گرده افشانی ) به خاک افزوده شود تا بتواند مورد استفاده گیاه قرار گیرد، زیرا به طور معمول از گلدهی به بعد ازفعالیت ریشه ای غلاف کاسته می شود و وزن ریشه ها نیز روبه کاهش می گذارد. بنابراین بهتر است که بعد از مرحله برجستگی دوگانه و یا نمو سنبله که رشد عمومی گیاه سرعت گرفته و نیاز به ازت فزونی می گیرد.حتماً کودازته بصورت سرک مصرف شود. بدین ترتیب شناخت مراحل نموگندم اهمیت بسیار زیادی دارد (امام،1382و1984وهی و همکاران ، 1989).
به طور کلی رشد و نموگندم شامل مراحل زیر است :
1- جوانه زدن و سبز شدن : دراین مرحله دانه آب جذب کرده، متورم می شود، ریشه اولیه و ساقه اولیه براثر رشد ریشه چه و ساقه چه گیاهک از دانه خارج می شود و گیاه به مرحله ای
می رسد که خودکفا شده و می تواند بدون استفاده از ذخایر بذر به زندگی خود ادامه دهد.
2-پنجه زنی : مرحله است که در آن ساقه های فرعی دیگری علاوه بر ساقه اولیه ، از مرحله یقه گیاه تولید می گردد.
3- ساقه رفتن : در این مرحله میانگره ها که از قبل به وجود آمده اند طویل شده و گیاه به صورت عمودی رشد می کند. این مرحله با ظهور نخستین گره دربالای سطح خاک آغاز می شود.
4- غلاف رفتن : مرحله ای است که در آن غلاف برگ پرچم متورم شده و تمام قسمتهای سنبله تشکیل شده ولی سنبله هنوز ازغلاف برگ آخر خارج نشده است.
5- ظهورسنبله و گلدهی : مرحله ای است که در آن سنبله گندم از غلاف خارج می گردد. این مرحله در ارقام گندم ریشک دار با خارج شدن ریشک از غلاف برگ آخر همراه است. گلدهی گندم با باز شدن شاخه های کلاله و خروج پرچم های زرد رنگ و عمل گرده افشانی همراه است .
6- مرحله دانه بستن و رسیدن : طی این مرحله مواد اندوخته به درون دانه انتقال پیداکرده و میوه تشکیل می گردد که شامل مراحل مختلف شیری ، خمیری و سخت شدن می باشد.رسیدن فیزیولوژیک مرحله ای است که دانه به بیشینه وزن خشک خود رسیده و رطوبت بین 30تا40 درصد است .دراین مرحله به دلیل رطوبت نسبتاً زیاد بذرها امکان برداشت وجود ندارند
نقش ازت
ازت به عنوان یک ترکیب ضروری دیواره سلولها ، پروتئینهای سیتوپلاسمی ، اسیدهای نوکلئیک ، کلروفیل و بخش بزرگی از سایر اجزاء سلول بوده و نقش اصلی را در بیوشیمی گیاه به عهده دارد (ملکوتی،1376).
ازت موجب شادابی و ایجاد رنگ سبز طبیعی و نمو سریع و ازدیاد پنجه ها و برگها و افزایش عملکرد ماده خشک گیاهی می شود که با افزایش پروتئین و کیفیت محصول نیزهمراه است
(اولسن و همکاران ،1973).
چون در مناطق خشک و نیمه خشک نظیر کشورما ، مواد غذایی خاک که عمده ترین منبع ذخیره ازت است، کم می باشد، لذا عمدتاً ازت عنصری است که کمبود آن مشاهده می گردد. (ملکوتی ، 1367).
مدیریت کوددهی و نقش آن
مدیریت کوددهی یک بخش مهم در تولید محصولات زراعی است .میزان و زمان مصرف کود بخصوص کودهای از ته یکی عوامل موثر در میزان عملکرد غلات است . از لحاظ فیزیولوژیکی کود ازته به چهار روش که به طور عمده با هم مرتبط هستند ، غلات را متاثر می کند اول افزایش عرضه ازت به روش تاثیر بر اندازه و طول عمر برگ ، تشکیل و بقایای پنجه، به افزایش اندازه و دوام سایه انداز گیاه منجر می شود. این افزایش به نوبه خود منجر به تولید بیشتر ماده خشک می شود چون در نبود کمبود ازت سطح کود دهی ازت بطور معمول تاثیر بر میزان فتوسنتز ندارد. دوم مقدار و زمان تیمارهای کود ازته نیز می تواند بر نموتک بوته ها اثر گذارد که به نوبه خود اثرات مهمی بر اجزاء عملکرد دانه دارد. به عنوان مثال زمان مصرف در تعیین نسبت پنجه های باقیمانده برای تولیدسنبله ممکن است بسیار مهم باشد. سوم کیفیت دانه برداشت شده بوسیله برنامه کاربرد کود تعیین می شود . مثلاً کشاورزان آلمان غربی ازت را به منظور افزایش ازت دانه و بنابراین اطمینان از افزایش قیمت آن دیرتر از موعد مقرر بکار می برند و بالاخره برگهای بزرگتر و ساقه های بلندتر گیاهان که کود زیادی دریافت کرده اند از نظر مکانیکی ضعیف تر و به دلیل خوابیدگی و انواع بیماری های گیاهی ، موجب خسارتهایی به عملکرد بالقوه می شود (امام و نیک نژاد، 1373).
افزایش مصرف کود ازته ، غالباً میزان عملکرد دانه غلات را بهبود می بخشد. (نیلسون و هالورسن، 1991 ).
پاتریک و همکاران (1993) در طی آزمایشی برروی پاسخ عملکرد و اجزاء عملکرد جو به کود ازته چنین نتیجه گرفتند که مصرف زیاده از حد کود ازته باعث افزایش عملکرد دانه و کاهش تعداد ساقه اصلی و تعداد پنجه ها می شود و این به علت افزایش تراکم کانویی می باشد چون زیاد شدن تعداد پنجه و ساقه اصلی به علت رقابت باعث کاهش مرگ بیشتر آنها می گردد . وهمین طور پنجه ها و ساقه های اصلی دارای سنبله های کمتری بوده و تعداد گلچه ویا سنبلچه برروی سنبله کاهش می یابد این نیز باعث کاهش اجزاء عملکرد می گردد در نهایت اصول کشت و شرایط محیطی و میزان کود مصرفی ازت می تواند اجزاء عملکرد و میزان عملکرد را تحت تاثیر قرار دهند
در کهکیلویه و بویر احمد نیاز غذایی گندم آبی رقم اصلاح شده 4045 راطی یک دوره چهار ساله مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه حاصله نشان دادند که کاربرد پتاس و فسفر تاثیر قابل ملاحظه ای بر عملکرد نداشته ولی کاربرد کود ازته به فرم اوره تاثیر قاب ملاحظه ای بر عملکرد دانه دارد. به طوریکه در این آزمایش میزان ازت تا میزان معینی سبب افزایش محصول دانه گردید.(پناهی کرد لاغری، 1369).
پترسون و همکاران (1981) گزارش می دهند که افزایش میزان فسفر خاک اغلب موجب افزایش عملکرد گندم زمستانه می گردد و افزایش سطوح ازت خاک نسبت به افزایش میزان فسفر تاثیر کمتری در افزایش عملکرد گندم زمستانه دارد .
رهنما (1373) در اهواز نشان داد که با افزایش ازت تعداد دانه سنبله در واحد سطح افزایش یافت و بین عملکرد دانه در سطوح مختلف کود ازته اختلاف معنی داری وجود داشت. همچنین با افزایش تراکم بوته ، تعداد سنبله در واحد سطح افزایش یافت.
سوورز و همکاران (1994) عنوان نمودند گندم زمستانه کاشته شده در شرق واشنگتن ، تحت شرایط ازت باقیمانده از کشتهای قبلی در خاک ، کم کردن مصرف کودهای ازته پایه و به کار بردن آنها به صورت سرک، بین پاییز و بهار می تواند عملکرد بالارا حفظ کند.
در پنسیلوانیا کاربرد کود ازته در سطوح بالادر فصل بهار موجب افزایش رشد ودر نتیجه افزایش آلودگی های قارچی گردیده که این امر بیشتر با کاهش عملکرد دانه همراه است . تاخیر در کاربرد ازت و تقسیم آن تا حدودزیادی می تواند در کنترل قارچ موثر بوده و عکس العمل عملکرد دانه به کود ازته رابهبود ببخشد (بیوسلینک وهمکاران 1992).
مطالعات انجام شده در رابطه با میزان مواد غذایی خاک از جمله ازت موید این حقیقت است که مواد غذایی خاک همچنین می توانند بر رقابت بین علف های هرز و گیاه گندم ودر نتیجه تولید محصول اثرات چشمگیری داشته باشد.عملکرد دانه با افزایش سطح نیتروژن افزایش می یابد که بعد از آن با افزایش نیتروژن عملکرد ثابت می ماند (ابراهیمی و همکاران ، 1377).
دسترسی به عملکرد بالا بوسیله کشت ارقام پر محصول و یا صفات مناسب و ایجاد شرایط مطلوب از طریق به کارگیری توصیه های به زراعی از جمله میزان مصرف مناسب کودهای نیتروژنه میسر می باشد . مصرف نیتروژن در غلات موجب افزایش تراکم پنجه ها می شود و همبستگی مثبتی بین تعداد پنجه و عملکرد دانه وجود دارد (پالتا ، 1995 و هاشمی دزفولی ،1377 و موکری،1993 ).
گزارشها حاکی از آنند که افزایش عملکرد گندم ناشی از مصرف نیتروژن عمدتاً به علت افزایش تعداد سنبله د رواحد سطح بوده است (پیرمن، 1978).
تاثیر کود نیتروژنه برتعداد دانه در سنبله به طورمثبت است اما به نظر می رسد این تاثیر نسبت به تراکم جمعیت سنبله کمتر با شد (بلک لو ، 1981)
ایوب و همکاران (1994) طی آزمایشی برروی گندم بهاره دریافتند که عملکرد دانه ، ارتفاع گیاه ، حساسیت به خوابیدگی ، تعداد پنجه در هر متر مربع و تعداد دانه در سنبله با مصرف نیتروژن افزایش می یابد و عملکردهای بالاتر ، عمدتاً در نتیجه افزایش تعداد دانه در سنبله وپنجه در متر مربع بود.
عملکرد یک گیاه را می توان از طریق افزایش کل ماده تولید شده در مزرعه یا افزایش سهم عملکرد اقتصادی (ضریب برداشت) و یا هردوبالا برد . گزارش شده است که افزایش عملکرد دانه در غلات دانه ریز عمدتاً به علت افزایش شاخص برداشت می باشد. به عبارت دیگر گیاه ماده خشک اضافی تولید نمی کند بلکه قسمت زیادی از ماده خشک به عملکرد اقتصادی دانه تخصیص می یابد (کوچکی ، 1366).
همانطور که مصرف بهینه کودهای نیتروژنه باعث بالا بردن عملکرد می شود مقداربیش از حد آن نیز مضراتی رابرای گندم از قبیل حساسیت گیاه به آفات و بیماریها و.... (که در نهایت منجر به افت عملکرد عملکرد خواهد شد)و همچنین آلودگی رابرای آبهای زیر زمینی ، در پی خواهد داشت (ملکوتی ،1375) کارآیی مصرف ازت به مقدار زیادی به میزان ، منبع ، زمان و روش مصرف کود ازت بستگی دارد .(خادمی و ملکوتی ، 1378).
یکی از مسائل عدیده ای که کشاورزی مناطق وسیعی از کشورمان را از مدتها قبل با مشکل روبرو کرده ، استفاده بی رویه از کودهای نیتروژنی است . مشکل عمده ای که از کاربرد مقادیر زیاد کودهای نیتروژن در گیاه زراعی ایجاد می گردد تجمع نیترات است (ثواقبی وهمکاران ، 1382).
لطف اللهی و ملکوتی(1376)در آزمایشهای مزرعه ای در استانهای فارس و تهران به این نتیجه رسیدند که مصرف کود اوره به صورت دست پاش ، کارایی ازت را به شدت کاهش می دهد .
این کاهش کارآیی ازت در درجه اول به دلیل از دست رفتن ازت از طریق تصعیداست البته، این امر بستگی به درجه حرارت محیط و رطوبت خاک دارد و با افزایش درجه حرارت محیط مقدار درصد تصعید افزایش
می یابد.دومین عامل کاهش کارایی ازت بر اثر کاربرد کود اوره ، هدر رفت ازت در نتیجه شستشوی آن در شرایط مرطوب است در تحقیقات انجام شده ، خادمی و همکاران (1378) بابررسی اثر ازت بر عملکرد گندم چنین گزارش دادند که مصرف ازت دردو نوبت (نصف درپاییز و نصف در بهار )بصورت سرک بهتر از مصرف تمام ازت در پاییز نتیجه داده است.
محققان متعددی اثرهای منفی شوری در کاهش عملکرد راگزارش نموده و اعلام داشته اند که وجود نمکهای فراوان در خاک یا محلول غذایی موجب کاهش جذب ازت کل به وسیله گندم گردیده ودر مجموع در خاکهای شور، کارایی عناصر غذایی در افزایش عملکرد کاهش می یابد. درودی و همکاران (1999) به این نتیجه رسیدند که با افزایش شوری باید کودهای ازته بیشتری مصرف نمود.
تدین و همکاران (1384) گزارش کردند که کودهای اوره ، نیترات آمونیوم و سولفات آمونیوم کودهای مناسبی برای زراعت گندم به شمار می روند ولی در خاکهای با شوری بیشتر از 6 دسی زیمنس برمتر بهتر است از کود اوره استفاده شود.
منابع:
1- امام ، ی.1382.و زراعت غلات .انتشارات دانشگاه شیراز . چاپ اول .
2- امام ،ی و نیک نژاد ، م . 1373 ،مقدمه ای برفیزیولوژی عملکرد گیاهان زراعی . انتشارات دانشگاه شیراز. ترجمه
3 – بی نام ، 1382 . راهنمای گندم ، کمبودهای غذایی وتغذیه . سازمان تحقیقات وآموزش کشاورزی .
4- پناهی کرد لاغری .1369. نتایج چهار ساله بررسی نیاز غذایی گندم آبی دردشت روم .نشریه شماره 12 ، سازمان تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی . مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی کهکیلویه وبویر احمد .
5- تدین ،م.س، خوگر،غ.ز، معافپوریان ، غ ر، ضیاییان ، ع.ج،

گندم گذشته از جنبه تجارتي مهم آن در دنيا، سلاحي كارآمد در مناسبات سياسي و جهاني است كه روز به روز بر اهميت كاربردي آن افزوده مي شود. با اينكه جمعيت ايران در حدود 1% جمعيت جهان است ولي در حدود 5/2% گندم جهان را مصرف مي كند كه اندازه اي خارج از تعادل سطوح استاندارد بين المللي است و تا حدود زيادي خبر از ضايعات بالا و مصرف آن بوسيله دام و طيور مي دهد. گندم همانند انرژي، كالايي راهبردي شناخته مي شود و از شاخص هاي مهم كشاورزي محسوب مي‌گردد. در حال حاضر سهم بزرگي از پتانسيل كشاورزي كشور به توليد گندم اختصاص دارد يعني رقمي در حدود 1/5 ميليون هكتار (مركز آمار ايران 79) كه با احتساب 25% ضايعات تقريبي گندم در كشور در واقع حدود 3/1 ميليون هكتار از اراضي مستعد كشور، با صرف كليه نهاده هاي زراعي، ضايع مي شود و اين با هدفهاي كشاورزي در رسيدن به خود كفايي در تضاد است. بطور كلي ضايعات گندم را مي توان به بخش هاي زير تقسيم نمود:
1- ضايعات كاشت
ضايعات در اين مرحله ، مقدار اضافه مصرف بذر است كه معمولاً حدود 20% برآورد مي شود و عمدتاً ناشي از خلاء تكنيكي و استفاده از شيوه هاي منسوخ كاشت مي باشد كه برابر 3/1 % كل گندم مصرفي كشور و يا 2%‌ كل گندم توليدي كشور است.
2- ضايعات پيش از برداشت
شامل ضايعات تأخير برداشت است كه بصورت ريزش يا سبز شدن روي خوشه در نواحي باران خيز حاصل مي شود. در يك طرح تحقيقاتي تلفات قبل از برداشت معادل 9/54 كيلوگرم در هكتار اندازه گيري شده است.
3- ضايعات برداشت
ضايعات در مرحله برداشت با كمباين شامل تلفات سكوي برش (%2- 5/0)، تلفات واحدهاي كوبنده (%1-5/0)، جداكننده (%4/0-2/0)، تميز كننده (%2/0-04/0) ‌و ساير عوامل است.
4- ضايعات پس از برداشت
اين ضايعات را مي توان به 4 دسته ضايعات حمل و نقل و ريخت و پاش (%5/5)، ضايعات بوجاري (%2/0)، ضايعات انبارداري (4%) و ضايعات تبديل (%5) طبقه بندي نمود.

از طرفی محصول جانبي گندم کاه می باشد. قرنهاست از كاه بعنوان ماده اوليه ساخت كاغذ (مخصوصاً در چين) استفاده مي شود. هم اكنون درمناطقي نظير اروپاي شرقي، آمريكاي جنوبي، خاورميانه و آسيا کاه بعنوان ماده اوليه مهم در صنعت خمير كاغذ مي باشد. دليل اصلي تداوم كاربرد كاه در ساخت كاغذ سهولت دستيابي به آن به عنوان پسماند توليد مواد غذايي است. اما مشكل هزينه هاي كارگري جهت جمع آوري، ذخيره سازي و جابجايي، كاربرد اين ماده را بيشتر به كشورهايي كه داراي نيروي انساني ارزان هستند و فرايندهايي كه كارخانجات مقياس كوچك نياز دارند محدود كرده است. موارد استفاده ديگر كاه عبارتند از:
1- تغذيه دام، 2- منبع سوخت و توليد انرژي در كشورهاي غربي، 3- بستر دامها، 4- توليد پروتئين، 5- توليد كودهاي آلي، 6- افزايش حاصلخيزي خاك

ويژگي هاي گياه گندم
گندم، گل آذین سنبله‌ای دارد. از هر گره آن معمولاً یک سنبلچه متشکل از دو گلوم و سه گلچه به وجود می‌‌آید. گاهی تعداد گلچه ها به 9 هم می‌‌رسد. دانه گندم بین دو پوشش قاشق مانند به نام های پوشک بیرونی (لما) و پوشک درونی (پالئا) قرار گرفته است.
برگ های گندم مانند برگ های سایر غلات (به جز ذرت و ارزن)، نازک و کم عرض بوده و زبانه‌های کوچکی دارند. میوه گندم با توجه به گونه آن، 3 تا 10 میلیمتر طول و 3 تا 5 میلیمتر هم قطر دارد و شامل این بخش است.

گیاهک: یا رویان که تقریباً 5/2 درصد وزن دانه را تشکیل می‌‌دهد و سرشار از پروتئین و چربی است که این بخش را معمولاً در تهیهٔ آرد گندم جدا می‌‌کنند. سبوس: همان پوستهٔ دانه است و تقریباً 14 درصد از وزن دانه را تشکیل می‌‌دهد. سبوس را هم همچون گیاهک در مرحلهٔ آرد سازی از دانه جدا می‌کنند و معمولاً برای خوراک دام مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. آندوسپرم: حاوی مواد نشاسته‌ای دانه گندم است و تقریباً 83 تا 87 درصد از کل دانه را شامل می‌‌شود. آندوسپرم دارای دانه‌های نشاسته‌ای و مواد پروتئینی می‌‌باشد که دانه‌های نشاسته آن بوسیله گلوتن که یکی از پروتئین های موجود در دانه است، بهم چسبیده اند. میزان گلوتن موجود در دانه بر حسب نوع و نژاد گندم تفاوت می‌‌کند. همین میزان گلوتن گندم است که مرغوبیت آن را تعیین می‌‌نماید. گندم های قرمز سخت بهاره و پاییزه گلوتن بیشتری دارند و به همین دلیل، ارزش تهیه نان از آنها بیشتر است. چون خمیر حاصل از آردی که از لحاظ گلوتن غنی است، به دلیل داشتن حالت کشدار، قادر است که گازهای ناشی از تخمیر را بیشتر در خود نگهدارد و برای همین، خمیر بهتر ورآمده و حجمش بیشتر می‌‌گردد
آب و هوای مناسب برای رشد گندم
شرایط ایده آل برای رشد گندم، آب و هوای خنک در دوره رشد رویشی، آب و هوای معتدل در دوران تشکیل دانه و آب و هوای گرم و خشک در زمان برداشت محصول می‌‌باشد. بنابراین در مناطقی که زمستان های سخت دارند، کشت گندم با مشکلاتی از قبیل سرمازدگی زمستانی مواجه می‌‌شود. البته باید بدانیم که گندم در برابر خشکی مقاومت چندانی ندارد و نمی‌تواند به مدت طولانی، خشکی و کم آبی را تحمل نماید. اما قادر است خود را با شرایط خشک تا حدی تطبیق داده و با تشکیل یاخته‌های کوچکتر که در نهایت سبب تشکیل برگ های کوچک و در نتیجه روزنه‌های کوچکتر می‌‌شود، سطح تعریق را کاهش دهد و از اثرات سوء کم آبی تا حدی محفوظ بماند
انواع گندم
معمولاً گندم ها را به دو دسته کلی گندم بهاره و گندم پاییزه تقسیم بندی می‌‌کنند. این دو نوع علاوه بر آن که دانه هایشان از نظر رنگ، بافت، شکل و... با هم فرق دارد شرایط رشد و نمو آنها نیز با هم تفاوت می‌‌کند. این دو نوع گندم را در دو زمان مختلف در سال کشت می‌‌نمایند. دانه گندم، دارای شیاری است که در طول دانه قرار می‌‌گیرد. عمق این شیار در گندم های پاییزه زیاد و در گندم های بهاره کم است. طرفین این شیار در گندم های بهاره گرد و در گندم های پاییزه گوشه دار می‌‌باشد
گندم بهاره گندم بهاره: گندم بهاره همان طور که از نامش پیداست، در اوایل بهار کاشته می‌‌شود. پس از جوانه زدن، گیاه جوان در بهار و اوایل تابستان رشد نموده و محصول آن را تا اواخر تابستان برداشت می‌‌کنند. گندم بهاره را معمولاً در نواحیی کشت می‌کنند که گندم پاییزه نمی‌تواند در برابر سرمای سخت زمستانی آن مناطق، مقاومت نماید. البته میزان محصول دهی گندم پاییزه از بهاره بیشتر است. معمولاً پس از تهیه بذر و زمانی که دمای خاک به یک درجه سانتی گراد بالای صفر رسید، گندم بهاره را می‌‌کارند. اگر شرایط آب و هوایی اجازه دهد می‌‌توان گندم را زودتر هم کاشت تا دوره رشد آن طولانی تر شده و میزان محصول دهی آن بیشتر شود
گندم پاییزه گندم پاییزه: این نوع گندم در نیم کره شمالی، در فصل پاییز موقعی که دمای خاک از 13 درجه سانتی گراد کمتر باشد کشت می‌‌شود. ابتدا بذر گندم پاییزه جوانه می‌‌زند. سپس در فصل زمستان، گیاه به صورت گیاه جوان کوچکی باقی می‌‌ماند و با آغاز فصل بهار، مجدداً رشد و نمو خود را آغاز می‌‌کند. معمولاً در یکی از ماه‌های خرداد، تیر یا نهایتاً مرداد، دانه می‌‌رسد و آماده برداشت می‌‌شود.
گندم بهاره برای آن که به مرحلهٔ گل دهی برسد، باید به مدت طولانی در معرض هوای سرد قرار گیرد. اگر گندم پاییزه را در بهار بکارند، چون دورهٔ سرما را پشت سر نمی‌گذارد، نمی‌تواند گل آذین خوبی تشکیل دهد.
گندم های پاییزه به نسبت گندم های بهاره ریشه‌های عمیق تر و پرپشت تری دارند که تا 200 سانتی متر در خاک نفوذ می‌‌کنند. این امر ناشی از آن است که گندم های پاییزه فصل رشد طولانی تری دارند.
شرایط مناسب برای رشد گندم
خاک: خاک شنی و رسی عمیق با زهکشی خوب، برای رشد گندم مناسب است. اصولاً میزان عملکرد گندم در شرایط دیم (آبیاری با باران)، در خاک های ریز بافت بیشتر است، چون این قبیل خاک ها قادرند آب را بهتر و به مدت طولانی تر در خود نگهدارند. اما در شرایط آبی (که کشاورز خود گیاه را آبیاری می‌‌کند)، معمولاً گندم زیاد تحت تأثیر بافت خاک خود قرار نمی‌گیرد. آب: گندم هم مانند سایر گیاهان نمی‌تواند در خاک خشک جوانه بزند. گندم بهاره به دلیل ذخیره شدن رطوبت زمستانی درخاک، همواره رطوبت مورد نیاز خود را دارد. اما رطوبت خاک گندم های پاییزه معمولاً فرایند جوانه زنی را با مشکل مواجه می‌‌نماید. اگر برای جوانه زنی یا رشد اولیهٔ جوانه، خاک رطوبت کافی نداشته باشد بذرها ممکن است بپوسند یا در معرض صدمات ناشی از سرما قرار گیرند.
رشد گندم
گیاه گندم و دیگر انواع غلات، مانند بسیاری از گیاهان دو مرحله رشد دارند: رویشی و زایشی. جوانه زنی، سبز شدن و پنجه زدن جزء مرحله رویشی و ساقه رفتن و تشکیل گل آذین و دانه جزء مراحل زایشی گیاه می‌‌باشد. برای کنترل و تنظیم رشد گندم، از مواد تنظیم کننده رشد استفاده می‌‌کنند. یکی از این مواد سیکوسل (با نام تجاری CCC ) است. نام علمی این ماده شیمیایی، 2- کلرو اتیل متیل آمونیوم کلرید است که:
غشاء یاخته گندم را زیاد می‌‌کند. تعداد دسته‌های آوندی در ساقه را زیاد می‌‌کند. رشد ریشه را افزایش داده و مقاومت بوته‌های گندم در برابر خشکی را زیاد می‌‌کند. کارآیی گندم در مصرف آب را بالا می‌‌برد. پس می‌‌توان گندم را در مناطق کم باران هم کاشت و محصولی به خوبی محصول نواحی پرباران، تولید نمود. مقاومت گندم را نسبت به شوری خاک زیاد می‌‌کند. بهتر است که از کودهای نیتروژن و فسفردار برای رشد گندم استفاده شود. پتاسیم هم برای رشد گیاه گندم لازم است.

آفات و بیماری های گیاه گندم
زنگ، که عاملی به نام Puccinia آن را ایجاد می‌‌کند، مهم‌ترین بیماری گندم به شمار می‌‌رود که شامل زنگ ساقه، زنگ برگ، زنگ خطی و زنگ نواری می‌‌شود. شرایط محیطی مساعد برای ایجاد این نوع آفت، آب و هوای گرم تا گرم مرطوب می‌‌باشد. تشکیل حفره‌های قرمز یا سیاه که حاوی اسپورهای تولید مثل در سطح ساقه، برگ، غلاف و... هستند از علائم این بیماری می‌‌باشند. این قارچ ها از کارآیی گیاه در مصرف آب می‌‌کاهند، بافت های گیاه را تخریب می‌کنند و تعداد دانه‌های موجود در سنبله را مانند زمانی که گیاه به کمبود آب دچار شده، کاهش می‌‌دهند.

سیاهک، یکی از بیماری های قارچی گندم است که می‌‌تواند به صورت سیاهک آشکار، سیاهک برگ، سیاهک پنهان معمولی و... ظاهر گردد. سیاهک پنهان، مهم‌ترین و رایج‌ترین و در عین حال، مخرب‌ترین نوع سیاهک است که خسارت زیادی مخصوصاً به گندم پاییزه وارد می‌‌آورد.
بجز اینها، پوسیدگی جوانه و ریشه هم بیماری هایی هستند که قارچ ها آنها را به وجود می‌‌آورند و این بیماری ها هم خسارات زیادی را به محصول گندم وارد می‌‌کنند. در گذشته، ضدعفونی نمودن بذر با ترکیبات جیوه‌ای تا حدی از این بیماری ها جلوگیری می‌‌نمود، اما امروزه اغلب از کاربامات و هگزا کلرو بنزن برای نابودی این بیماری ها استفاده می‌‌کنند.
زمان برداشت محصول
زمان برداشت گندم تحت تأثیر عواملی از جمله بارندگی، رطوبت نسبی، دمای هوا و همچنین رسیدن دانه قرار می‌‌گیرد. برداشت گندم در ایران از اوایل بهار (در مناطق گرمسیری) آغاز شده و تا اواخر تابستان (در مناطق سردسیری) ادامه دارد.
امروزه در سراسر جهان از وسایل مکانیکی خاصی برای برداشت گندم استفاده می‌‌نمایند، ولی هنوز هم گندم به طریق سنتی که کند و پر هزینه است، برداشت می‌‌شود. در روش سنتی، بوته‌های گندم را از فاصلهٔ چند سانتی سطح خاک، درو نموده و به صورت دسته‌های کوچک در می‌‌آورند. سپس این دسته ها را به خرمنگاه منتقل نموده و طی مراحل خاصی می‌‌کوبند. زمان صحیح برداشت گندم، وقتی است که رطوبت دانه بین 14 تا 16 درصد باشد.
موارد مصرف گندم مواد مغذی آن
بر خلاف سایر غلات، گندم را می‌‌توان از طرق مختلف از جمله در تهیهٔ نان، بیسکوییت، شیرینی، کیک، اسپاگتی، ماکارونی و... مورد مصرف قرار داد. از گندم در صنایع کاغذ سازی، چسب سازی و همچنین در تهیهٔ پودرهای لباسشویی هم استفاده می‌‌گردد. از سبوس و کاه آن نیز به عنوان خوراک دام استفاده می‌‌کنند.
انواع مختلف گندم برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. مثلاً گندم های نرم بهاره یا پاییزه برای مصرف در صنایع بیسکوییت سازی، شیرینی پزی و کیک پزی مناسبند، در حالی که از گندم های سخت پاییزه و بهاره در نانوایی استفاده بیشتری دارند. آردی که در تهیهٔ شیرینی و کیک و بیسکوییت استفاده می‌‌شود، باید نرم و ریز بوده و همچنین پروتئین کمتر و قدرت جذب آب کمتری هم داشته باشد. برعکس، آرد مرغوب برای تهیهٔ نان، باید پروتئین بیشتری داشته باشد و ظرفیت جذب آب آن هم بیشتر باشد. چنین آردی به هنگام تهیهٔ خمیر، زیاد احتیاج به ورزدادن نداشته و در کمترین زمان، ورمی آید. به علاوه چون میزان پروتئین آن زیادتر است، حجم نان به دست آمده از آن بیشتر می‌‌شود. میزان گلوتن آرد نانوایی باید 5/11 تا 13 درصد باشد.
گندم های سخت بهاره و پاییزه، پروتئین بیشتر و گندم های نرم و سفید، پروتئین کمتری دارند. میزان مواد دانه گندم از جمله پروتئین، چربی، نشاسته، سلولز و... در انواع مختلف گندم متفاوت می‌‌باشد. پروتئین های موجود در آندوسپرم، متشکل از گلیادین و گلوتنین می‌‌باشند. این پروتئین ها از آلبومن، گلوبولین، پروتئوزها و نوکلئوپروتئین ها تشکیل یافته اند. این دو نوع پروتئین در مجاورت آب به گلوتن تبدیل می‌‌گردند. وجود همین گلوتن است که سبب برتری گندم نسبت به سایر غلات شده است.


تقسيم بندي گندم بر اساس ويژگي ظاهري
گندم (Wheat) از خانواده غلات یا Poaceae پوآسه یا گرامینه می باشد.از رده تک لپه یها
و به دو دسته گندم نان Triricum aestirum
گندم دورم یا ماکرونی durum Triricum تقسیم می شود.
تقسیم بندی گندم بر اساس ویژگی ظاهری(مرفولوژی گندم):
توسط شولتز تقسم بندی شد.
1.اینکورنEinkorn گندم تک دانه مثل:Triticum monoccum
2.گندم دو دانه Emmer مثل:T.dicoccoides - T.durum
3.گندم Dinkel مثل:T.spelta -T.vulgar
ویژگی گندمهای تک دانه:
این گندم دیپلوئید یا دو n کرموزمی 2n=14 وژنوم آن AA و این گروه در هر سنبلچه در محور سنبلچه یک دانه وجود دارد.که امروزه در یونان و قسمتی از آسیای صغیر می توان آنها را پیدا کرد که به آنها گندم پوست دار هم میگویند.
در واقع پوشینه های آنها یا گلومه آنها بعد از خرمن کوبی هنوز به دانه چسبیده اند .تا کنون نوع زراعی آن مشاهده نشده است و در زراعت به عنوان علف هرز شناخته شده است.
این متن توسط وب لاگ مرکز تخصصی مقالات کشاورزی بنام کشاورز تنها گرد آوری شده و در صورت استفاده با ذکر منبع مجاز است.
تهیه آرد گندم
تهیه آرد گندم دارای مراحل مختلفی است. ابتدا گندم را شسته و سپس خشکش می‌کنند تا کلیهٔ مواد خارجی از آن جدا شود. برای جدا نمودن پرزها و کرک ها از سطح دانه، آنها را صیقل می‌‌دهند. برای سفت شدن سبوس و جدا شدن راحت آن از دانه، دانه ها را دوباره خیس کرده و نشاسته موجود در آندوسپرم را برای آسیاب نمودن، آماده می‌‌کنند. سپس دانه‌های گندم را روی غلتک قرار می‌‌دهند و بدون خرد شدن، دانه ها را له می‌‌کنند. در مرحله دیگری، سبوس و گیاهک از آندوسپرم نشاسته‌ای جدا می‌‌گردد. آندوسپرم را پس از خرد و نرم کردن، از الک های پارچه‌ای ریز بافت عبور می‌‌دهند. آرد گندم به این طریق تهیه می‌‌شود. این آرد تقریباً 75 تا 80 درصد وزن دانه گندم می‌‌باشد. اغلب آرد را با مواد سفید کننده سفید می‌کنند و گاهی به آن ویتامین ها یا مواد معدنی دیگری اضافه می‌‌نمایند تا ارزش غذایی آن بیشتر شود.
امروزه می‌‌توان آردهای گندم مختلف تولید نمود. اگر سبوس و گیاهک را از آندوسپرم جدا نکرده و در تهیه آرد از این بخش ها هم استفاده کنند، رنگ آرد تیره تر می‌‌شود، در عوض ارزش غذایی چنین آردی خیلی بیشتر از آرد سفیدی است که سبوس و گیاهک ندارد. البته اغلب افراد این آرد تیره را دوست ندارند. معمولاً از سبوس در تهیهٔ غذای دام استفاده می‌‌گردد.
افزايش محصول گندم با كود زيستي فسفاته
آمارسنجي از ‪ ۴۰۰‬كشاورز در ‪ ۱۰‬استان كشور كه با كمك طرح ملي گندم انجام شده نشان مي‌دهد در سال زراعي گذشته مصرف كود زيستي باعث افزايش محصول گندم به طور ميانگين ‪۱۱/۲‬درصد شده كه معادل سودي برابر با ‪ ۷۸۰‬هزار تومان در هكتار براي كشاورزان است.
دكتر محمد علي ملبوبي، مدير پروژه كود زيستي فسفاته بارور‪ ۲‬و عضو هيات علمي پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فناوري ضمن بيان مطلب فوق گفت: بيشترين افزايش محصول در استان خراسان به ميزان ‪ ۳۰/۲‬درصد و پس از آن در استان‌هاي آذربايجان غربي و گلستان به ترتيب به ميزان ‪ ۲۰/۵‬و ‪۱۵/۴‬ درصد بوده است.
اين كود زيستي يك ماه فناوري حاصل از پژوهش‌هاي سه تيم تحقيقاتي به مدت پنج سال بوده كه هم اكنون تحت ليسانس جهاد دانشگاهي واحد تهران به توليد انبوه رسيده است.
با توجه به سطح زيركشت شش ميليون هكتاري گندم كشور پيش بيني مي‌شود با فراگير شدن مصرف كود زيستي فسفاته بارور‪ ۲‬توليد گندم حداقل به ميزان ‪ ۲/۵‬ميليون تن افزايش يابد و در عين مصرف كود شيميايي فسفاته به نصف تقليل يابد.
كود زيستي مزبور كاملا طبيعي است و باعث كاهش خسارات محيط زيستي ناشي از مصرف كودهاي شيميايي فسفاته مي‌شود.


تاثير آهن، منگنز، روي و مس بر كميت وكيفيت گندم در شرايط شور:
مصرف گسترده كودهي شيميايي مانند نيتروژن، فسفر و عدم مصرف كودهاي داراي عناصر كم مصرف و وجود خاكهاي آهكي با ماده آلي كم سبب تشديد كمبود عناصر كم مصرف در خاكهاي زير كشت غلات كشور گرديده است. بدليل اينكه ميزان كوددهي و مكانيزم جذب عناصر غذايي در شرايط شور متفاوت از شرايط غيرشور ميباشد بنابراين به منظور بررسي بيشتر چهار آزمايش در ايستگاه تحقيقات كشاورزي خسروشهر از نظر تاثير مقادير متفاوت عناصر كم مصرف درشرايط شور برروي گندم در سال زراعي 80-1379 صورت گرفت. در اين پژوهش هرآزمايش بصورت بلوكهاي كامل تصادفي در سه تكرار در كرتهاي 10 مترمربعي پياده گرديد. در هر آزمايش سطوح مختلف يكي از عناصر كم مصرف آهن، روي، مس و منگنز در 4 تيمار 1- شاهد (بدون مصرف عنصر كم مصرف) 2- تيمار توصيه شده (12 كيلوگرم در هكتار آهن خالص، 12 كيلوگرم در هكتار روي خالص، 14 كيلوگرم در هكتار منگنز و 5/6 كيلوگرم در هكتار مس) 3-تيمار 50درصدي كمتر از مقدار توصيه شده (6كيلوگرم در هكتار اهن ،6كياوگرم در هكتار روي،7كيلوگرم درهكتار منگنز،3كيلوگرم در هكتار مس) 4-تيمار50درصدي بيشتر از مقدار توصيه شده(18كيلوگرم در هكتار اهن،18 كيلوگرم در هكتار روي،21كيلوگرم در هكتار منگنز،10 كيلوگرم در هكتار مس) بكار برده شد. كود نيتروژن از منبع اوره، فسفر از منبع سوپرفسفات تريپل و بقيه كودهاي پتاسه و عناصر كم مصرف از منبع سولفاتي بكار برده شد. هدايت الكتريكي خاك محل آزمايش 4/6 دس زيمنس برمتر و آب آبياري 5218 ميكروموس برسانتيمتر بود. با توجه به نتايج آزمايش اول تاثير سطوح آهن برعملكرد دانه، عملكرد كاه، وزن هزار دانه، تعداد خوشه در واحد سطح و غلظت مس در دانه گندم معنيداري نبود. تاثير سطوح مختلف آهن بر تعداد دانه در بوته، غلظت آهن، روي، منگنز در دانه (01/)0 و غلظت پروتئين دانه (5/0 ) معني دار بود. تاثير سطوح مختلف روي در آزمايش دوم برعملكرد كاه، دانه، تعداد خوشه در واحد سطح (05/0)و بروزن هزار دانه، تعداد دانه در بوته، ميزان پروتئين و غلظت روي دانه (01/0) معني دار بود. تاثير سطوح مختلف منگنز در آزمايش سوم برعملكرد دانه و كاه (5/0 ) و غلظت آهن و روي در دانه گندم (01/0) معني دار بدست آمد. همچنين تاثير سطوح مختلف مس در آزمايش چهارم بر ميزان وزن هزار دانه، ميزان خوشه در واحد سطح (05/0) معني دار بدست آمد. با توجه به نتايج نسبت به مصرف كود داراي عناصر كم مصرف اقدام نمود.
بررسي عملكرد گندم ديم رقم سبلان تحت آبياري تكميلي:
در اين تحقيق به منظور بررسي اثر آبياري تكميلي برروي عملكرد گندم ديم در استان كردستان، آزمايشي طي سالهاي 77-1374 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم قاملو بصورت بلوكهاي كامل تصادفي با پنج تيمار شامل I0 (شرايط ديم)،I1 (يك مرتبه آبياري به ميزان50 ميلي‌متر در مرحله شيري شدن)،2 I (دو مرتبه آبياري شامل50 ميلي متر در مرحله خوشه رفتن و50 ميلي متر در مرحله شيري شدن)، I3 (سه مرتبه آبياري شامل50 ميلي‌متر در مرحله خوشه رفتن،50 ميلي متر در مرحله شيري شدن و50 ميلي‌متر در مرحله خميري شدن)، I4 (يك مرتبه آبياري به ميزان50 ميلي‌متر بعد از كشت) و هر تيمار در چهار تكرار بر روي گندم ديم رقم سبلان اجرا گرديد. نتايج آزمايش نشان داد كه، تاثير تمام تيمارهاي آبياري تكميلي بر عملكرد دانه، كاه و وزن هزاردانه در سطح 1% معني‌دار است، بطوريكه افزايش عملكرد دانه در تيمارهاي I1 , I2 , I3 , I4 در مقايسه با تيمار شاهد (بدون آبياري تكميلي) بترتيب 154، 60، 39 و 19درصد و افزايش وزن هزاردانه تيمارهاي فوق در مقايسه با تيمار شاهد بترتيب 28، 25، 21 و 9درصد بود. اطلاعات هواشناسي محل اجراي طرح، تنوع مقادير بارندگي در سالهاي مختلف را نشان داد. بطور نسبي در سال اول بارندگي پائيزه كم و بارندگي بهاره مناسب، در سال دوم بارندگي پائيزه و بهاره هر دو كم و در سال سوم بارندگي پائيزه و بهاره هر دو مناسب بود. تفاوت در مقادير بارندگي ساليانه، تيمارهاي آبياري تكميلي را تحت الشعاع قرار داده و بسته به كمبود بارندگي در هر فصل و جبران آن توسط تيمارهاي آبياري، عملكرد ها متنوع بودند. با اين وجود، افزايش قابل ملاحظه عملكرد دانه و وزن هزاردانه در تيمار I4، برتري تيمار آبياري تكميلي پائيزه را نسبت به ساير تيمارها نشان داد. با توجه به اينكه در اغلب سالها، باران هاي پاييزه در استان به تاخيرافتاده و گندم در مراحل رشد پاييزه با سرما مواجه مي‌گردد ، لذا كشت و آبياري زودهنگام در پاييز، علاوه بر اينكه مقاومت گياه را در مقابل سرما افزايش مي‌دهد، امكان استفاده بهينه گياه از باران‌هاي پاييزه و بهاره را نيز بيشتر فراهم مي‌نمايد. بنابراين تحت شرايط آب و هوائي و خاك محل اجراي طرح در صورت تامين آب، آبياري به ميزان 50 ميلي‌متر در دهه اول مهرماه براي گندم ديم رقم سبلان به‌عنوان حداقل ميزان آبياري تكميلي كه بالاترين عملكرد را به دنبال دارد، توصيه مي‌گردد.
ابتكاري تازه براي پرورش گندم پرمحصول :
يك گروه از متخصصان ژنتيك موفق شده‌اند با استفاده از نمونه‌هاي گياهان موجود در ايران و احيانا برخي ديگر از كشورهاي خاورميانه و با به عقب بازگرداندن ساعت تطوري دانه‌هاي گندم، به بذرهاي بهتري براي مناطق خشك و كم آب دست يابند.
به نوشته هفته‌نامه علمي "نيچر"، دانشمندان دريافته‌اند كه با به عقب برگرداندن ساعت تطوري دانه‌هاي گندم به چند هزار سال قبل مي‌توان انواع تازه‌اي از بذرها را توليد كرد كه قادرند غذاي مردمي را كه در نواحي خشك دچار كمبود محصول شده‌اند، نجات داد.
آرد گندم كه غذاي ثابت ميليونها نفر در سراسر جهان است محصول دو رويداد ژنتيكي است كه در عصر حجر در منطقه خاورميانه و در محدوده‌اي موسوم به هلال بارور اتفاق افتاده است.
معمولا پرورش دادن و تركيب دو گونه مختلف براي توليد يك نوع سوم ممكن نيست زيرا كروموزومهاي آنها در جريان فرايندي كه سلولهاي جنسي مانند اسپرم و تخمك را بوجود مي‌آورد با يكديگر انطباق پيدا نمي‌كنند.
اما در مواردي يك جهش ژنتيكي ممكن است منجر به توليد سلولهاي جنسي با شمار كروموزومي دو برابر شمار متعارف شود و به اين ترتيب بر مشكل معمول غلبه كند. اگر دو سلول جنسي از اين نوع با هم تركيب شوند يك گونه تازه و بارور با دو برابر شمار كروموزومها بوجود مي‌آيد.
دو مورد از اين حالت نادر تكثير از طريق بارور شدن جهشي در تاريخ بذر گندم رخ داده است.
در حدود ‪ ۳۰‬هزار سال قبل يك نوع گندم وحشي به نام علمي تريتيكام مونوكوكام ‪ Triticum monococcum‬با گونه‌اي از علف مخصوص چراي بز تركيب شد و نمونه اوليه از گندم جديد را كه به نام "جو شيطان" ‪ emmer‬شهرت دارد و داراي ‪ ۴‬مجموعه كروموزوم است توليد كرد. سپس در حدود ‪ ۹‬هزار سال قبل بذر جو شيطاني كه در جنوب درياي خزر مي‌روييد با نوع ديگري از علف مخصوص چراي بز تركيب شد و گندمي با شش مجموعه كروموزوم توليد كرد.
تركيب جديد داراي دانه‌هايي بزرگتر از اجداد خود بود و به همين علت بزودي در ميان كشاورزان منطقه رواج يافت. اخلاف و فرزندان اين نوع بذر اكنون در اغلب مزارع جهان و در وسعت بيش از ‪ ۵۰۰‬ميليون هكتار كاشته مي- شوند. به اين ترتيب گندم پر مصرف‌ترين گياه در سياره زمين است.
اما اين موفقيت ژنتيكي يك جنبه منفي نيز داشته است. اين محصول چنان محبوب بوده كه هيچ كشاورزي به سراغ كشت نوع ديگري از بذر گندم نرفته و در نتيجه به تدريج از دامنه تنوع ژنتيكي بذر گندم در جهان كاسته شده و شمار گزينه‌هايي كه در اختيار توليدكنندگان بذرهاي تازه است روز به روز محدود- تر شده است.
يك گروه از محققان در مركز بين‌المللي بهبود بذر گندم و ذرت در مكزيك براي مقابله با اين روند انحطاطي راهي را ابداع كرده‌اند كه با استفاده از آن مي‌توان بذري با توان توليد محصول فراوان از ميان همين انواع محدود فعلي توليد كرد.
اين گروه كه رهبري آنان را ريچارد ترثوان ‪ Richard Trethowan‬بر عهده داشته است در آزمايشگاه به بازسازي شرايطي اقدام كرده‌اند كه ‪ ۹‬هزار سال قبل در طبيعت برقرار بوده است. اين پژوهشگران علفهاي وحشي مخصوص چراي بز را از خاورميانه جمع‌آوري كرده‌اند و آنها را با بذرهاي جو شيطان كنوني پيوند زده و موفق شده‌اند بذر گندمي را كه ‪ ۹‬هزار سال قبل داراي شش مجموعه كروموزوم بوده دوباره توليد كنند. به منظور دو برابر شدن كروموزوم كه اتفاق نادري است و موجب بارور شدن گندم مي‌شود از برخي مواد شيميايي استفاده شده است.
روش جديد اين امكان را بوجود مي‌آورد كه بتوان ژنهاي جديد را به همان شيوه‌اي كه در مهندسي ژنتيك به كار مي‌رود توليد كرد. با اين تفاوت كه در اين حالت ضرورتي ندارد كه متخصصان از پيش بدانند كه به دنبال كدام ژن هستند.
البته بذر گندم تازه‌اي كه اكنون به وسيله متخصصان مكزيكي توليد شده مستقيما براي استفاده در مزارع گندم و توليد نان مناسب نيست زيرا بسياري از مشخصه‌هاي آن به علف نزديكتر است تا گندم جديد. اما مي‌توان بسادگي و با استفاده از روشهاي متعارف پيوند زدن، ژنهاي مناسبي را در درون اين بذر جاي داد و آن را به گندمي قابل مصرف انسان تبديل كرد.
براي مثال، افزودن برخي از ژنها موجب شده تا ميزان مقاومت اين نوع بذر در برابر خشكسالي و كم آبي افزايش يابد. يك گونه از اين نوع گندم كه به وسيله محققان پرورش يافته مي‌تواند در شرايط كم آبي و خشكسالي بين ‪۲۰‬ تا ‪ ۴۰‬درصد بيش از بذر گندم عادي محصول دهد.
موسسه اصلاح بذر گندم و ذرت در مكزيك نمونه‌هايي از بذر تازه گندم را به مراكز تحقيقاتي در سرتاسر دنيا ارسال داشته تا روي آنها آزمايش كنند و آنها را بهبود بخشند. نتايج نخستين آزمايشهايي كه در اين زمينه صورت گرفته رضايت بخش بوده است.
در اكوادور كشاورزان با سرعت سرگرم جايگزين كردن يك نوع بذر پرمحصول كه از تركيب تازه بوجود آمده با بذر متعارفي هستند كه در اين كشور استفاده مي‌شود.
ترثوان پيش بيني مي‌كند كه طي ‪ ۵‬يا ‪ ۶‬سال اينده بذر تازه‌اي كه با روش جديد به عقب بازگرداندن عقربه زمان توليد شده، در سراسر جهان بر ميزان توليد محصول گندم به ميزان زيادي خواهد افزود. در واقع به اعتقاد اين محقق بشريت در آستانه وقوع يك انقلاب كشاورزي جديد در زمينه توليد گندم قرار گرفته است.
به گفته جان اسنيب متخصص ژنتيك غلات در مركز جان اينز در نوريچ واقع در انگلستان كشورهاي ثروتمند نيز از اين انقلاب بهره‌مند خواهند شد زيرا با تغيير آب و هواي اروپا و گرمتر و خشك‌تر شدن اين قاره شرايط براي توليد اين نوع گندم مهيا خواهد شد.
اين محقق تاكيد دارد كه از هم اكنون برخي آفات گندم نظير عامل پژمردگي قارچي در اروپا نيز رواج يافته‌اند و اين امر ناشي از گرمترشدن دما است. اما دسترسي به گونه‌هاي جديد بذرهاي گندم نظير انچه كه در مكزيك تكميل شده، مي‌تواند راهي براي مقابله با اين مشكل پيش روي اروپاييان قرار دهد.

گیاه گندم از جمله مهمترین غلات به شمار می‌آید. این گیاه ، یک ساله و از خانواده گرامینه‌ها (گندمیان) می‌باشد و دارای دو گونه اهلی و وحشی است. نام علمی آن Triticum spp می‌باشد.



http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/i.../c4/wheat2.JPG

خصوصیات گیاه گندم

گندم ، گل آذین سنبله‌ای دارد. از هر گره آن معمولا یک سنبلچه متشکل از دو گلوم و سه گلچه بوجود می‌آید. گاهی تعداد گلچه‌ها به 9 هم می‌رسد. دانه گندم بین دو پوشش قاشق مانند به نامهای پوشک بیرونی (لما) و پوشک درونی (پائولا) قرار گرفته است. برگهای گندم مانند برگهای سایر غلات (به جز ذرت و ارزن) ، نازک و کم عرض بوده و زبانه‌های کوچکی دارند.

میوه گندم

میوه گندم با توجه به گونه آن ، 3 تا 10 میلیمتر طول و 3 تا 5 میلیمتر هم قطر دارد و شامل بخشهای زیر است.

• گیاهک: یا رویان که تقریبا 5/2 درصد وزن دانه را تشکیل می‌دهد و سرشار از پروتئین و چربی است که این بخش را معمولا در تهیه آرد گندم جدا می‌کنند.
  
  
• سبوس: همان پوسته دانه است و تقریبا 14 درصد از وزن دانه را تشکیل می‌دهد. سبوس را هم همچون گیاهک در مرحله آرد سازی از دانه جدا می‌کنند و معمولا برای خوراک دام مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  
  
• آندوسپرم: حاوی مواد نشاسته‌ای دانه گندم است و تقریبا 83 تا 87 درصد از کل دانه را شامل می‌شود. آندوسپرم دارای دانه‌های نشاسته‌ای و مواد پروتئینی می‌باشد که دانه‌های نشاسته آن بوسیله گلوتن که یکی از پروتئینهای موجود در دانه است، بهم چسبیده‌اند. میزان گلوتن موجود در دانه بر حسب نوع و نژاد گندم تفاوت می‌کند.
  
  همین میزان گلوتن گندم است که مرغوبیت آن را تعیین می‌نماید. گندمهای قرمز سخت بهاره و پاییزه گلوتن بیشتری دارند و به همین دلیل ، ارزش تهیه نان از آنها بیشتر است. چون خمیر حاصل از آردی که از لحاظ گلوتن غنی است، به دلیل داشتن حالت کشدار ، قادر است که گازهای ناشی از تخمیر را بیشتر در خود نگهدارد و برای همین ، خمیر بهتر ورآمده و حجمش بیشتر می‌گردد.

http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/i.../77/wheat4.JPG

آب و هوای مناسب برای رشد گندم

شرایط ایده‌آل برای رشد گندم ، آب و هوای خنک در دوره رشد رویشی ، آب و هوای معتدل در دوران تشکیل دانه و آب و هوای گرم و خشک در زمان برداشت محصول می‌باشد. بنابراین در مناطقی که زمستانهای سخت دارند، کشت گندم با مشکلاتی از قبیل سرما‌زدگی زمستانی مواجه می‌شود. البته باید بدانیم که گندم در برابر خشکی مقاومت چندانی ندارد و نمی‌تواند به مدت طولانی ، خشکی و کم آبی را تحمل نماید. اما قادر است خود را با شرایط خشک تا حدی تطبیق داده و با تشکیل یاخته‌های کوچکتر که در نهایت سبب تشکیل برگهای کوچک شده و در نتیجه روزنه‌ها کوچکتر می‌شود، سطح تعریق را کاهش دهد و از اثرات سوء کم آبی تا حدی محفوظ بماند.

انواع گندم

معمولا گندمها را به دو دسته کلی گندم بهاره و گندم پاییزه تقسیم بندی می‌کنند. این دو نوع علاوه بر آن که دانه‌هایشان از نظر رنگ ، بافت ، شکل و ... باهم فرق دارد شرایط رشد و نمو آنها نیز باهم تفاوت می‌کند. این دو نوع گندم را در دو زمان مختلف در سال کشت می‌نمایند. دانه گندم ، دارای شیاری است که در طول دانه قرار می‌گیرد. عمق این شیار در گندمهای پاییزه زیاد و در گندمهای بهاره کم است. طرفین این شیار در گندمهای بهاره گرد و در گندمهای پاییزه گوشه‌دار می‌باشد.

گندم بهاره

در اوایل بهار کاشته می‌شود. پس از جوانه زدن ، گیاه جوان در بهار و اوایل تابستان رشد نموده و محصول آن را تا اواخر تابستان برداشت می‌کنند. گندم بهاره را معمولا در نواحیی کشت می‌کنند که گندم پاییزه نمی‌تواند در برابر سرمای سخت زمستانی آن مناطق ، مقاومت نماید. البته میزان محصول‌دهی گندم پاییزه از بهاره بیشتر است. معمولا پس از تهیه بذر و زمانی که دمای خاک به یک درجه سانتیگراد بالای صفر رسید، گندم بهاره را می‌کارند.

اگر شرایط آب و هوایی اجازه دهد می‌توان گندم را زودتر هم کاشت تا دوره رشد آن طولانی‌تر شده و میزان محصول دهی آن بیشتر شود. گندم بهاره برای آن که به مرحله گلدهی برسد، باید به مدت طولانی در معرض هوای سرد قرار گیرد. اگر گندم پاییزه را در بهار بکارند، چون دوره سرما را پشت سر نمی‌گذارد، نمی‌تواند گل آذین خوبی تشکیل دهد.



http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/i.../51/wheat3.JPG

گندم پاییزه

این نوع گندم در نیم کره شمالی ، در فصل پاییز موقعی که دمای خاک از 13 درجه سانتیگراد کمتر باشد کشت می شود. ابتدا بذر گندم پاییزه جوانه می‌زند. سپس در فصل زمستان ، گیاه به صورت گیاه جوان کوچکی باقی می‌ماند و با آغاز فصل بهار ، مجددا رشد و نمو خود را آغاز می‌کند. معمولا در یکی از ماههای خرداد ، تیر یا نهایتا مرداد ، دانه می‌رسد و آماده برداشت می‌شود. گندمهای پاییزه به نسبت گندمهای بهاره ریشه‌های عمیق‌تر و پرپشت‌تری دارند که تا 200 سانتیمتر در خاک نفوذ می‌کنند. این امر ناشی از آن است که گندمهای پاییزه فصل رشد طولانی‌تری دارند.

شرایط مناسب برای رشد گندم

خاک شنی و رسی عمیق با زهکشی خوب ، برای رشد گندم مناسب است. اصولا میزان عملکرد گندم در شرایط دیم (آبیاری با باران) ، در خاکهای ریز بافت بیشتر است. چون این قبیل خاکها قادرند آب را بهتر و به مدت طولانی‌تر در خود نگهدارند. اما در شرایط آبی (که کشاورز خود گیاه را آبیاری می‌کند) ، معمولا گندم زیاد تحت تأثیر بافت خاک خود قرار نمی‌گیرد. گندم هم مانند سایر گیاهان نمی‌تواند در خاک خشک جوانه بزند.

گندم بهاره به دلیل ذخیره شدن رطوبت زمستانی در خاک ، همواره رطوبت مورد نیاز خود را دارد. اما رطوبت خاک گندمهای پاییزه معمولا فرایند جوانه‌زنی را با مشکل مواجه می‌نماید. اگر برای جوانه زنی یا رشد اولیه جوانه ، خاک رطوبت کافی نداشته باشد بذرها ممکن است بپوسند یا در معرض صدمات ناشی از سرما قرار گیرند.

آفات و بیماریهای گیاه گندم

زنگ گندم

زنگ گندم را ، قارچی به نام Puccinia ایجاد می‌کند. مهم ترین بیماری گندم به شمار می‌رود که شامل زنگ ساقه ، زنگ برگ ، زنگ خطی و زنگ نواری می‌شود. شرایط محیطی مساعد برای ایجاد این نوع آفت ، آب و هوای گرم تا گرم مرطوب می‌باشد. تشکیل حفره‌های قرمز یا سیاه که حاوی اسپورهای تولید مثل در سطح ساقه ، برگ ، غلاف و ... از علائم این بیماری می‌باشند. این قارچها از کارآیی گیاه در مصرف آب می‌کاهند، بافتهای گیاه را تخریب می‌کنند و تعداد دانه‌های موجود در سنبله را مانند زمانی که گیاه به کمبود آب دچار شده، کاهش می‌دهند.



http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/i...ggttqq_w.1.JPG

سیاهک گندم

سیاهک گندم یکی از بیماریهای قارچی گندم است که می‌تواند به صورت سیاهک آشکار ، سیاهک برگ ، سیاهک پنهان معمولی و ... ظاهر گردد. سیاهک پنهان ، مهم‌ترین و رایج‌ترین و در عین حال ، مخرب‌ترین نوع سیاهک است که خسارت زیادی مخصوصا به گندم پاییزه وارد می‌آورد.

پوسیدگی جوانه و ریشه

بیماریهایی هستند که قارچها آنها را بوجود می‌آورند. این بیماریها هم خسارات زیادی را به محصول گندم وارد می کنند. در گذشته ، ضدعفونی نمودن بذر با ترکیبات جیوه‌ای تا حدی از این بیماریها جلوگیری می‌نمود. اما امروزه اغلب از کاربامات و هگزا کلرو بنزن برای نابودی این بیماریها استفاده می‌کنند.

زمان برداشت محصول

زمان برداشت گندم تحت تأثیر عواملی از جمله بارندگی ، رطوبت نسبی ، دمای هوا و همچنین رسیدن دانه قرار می‌گیرد. برداشت گندم در ایران از اوایل بهار (در مناطق گرمسیری) آغاز شده و تا اواخر تابستان (در مناطق سردسیری) ادامه دارد. امروزه در سراسر جهان از وسایل مکانیکی خاصی برای برداشت گندم استفاده می‌نمایند، ولی هنوز هم گندم به طریق سنتی که کند و پر هزینه است، برداشت می‌شود. در روش سنتی ، بوته‌های گندم را از فاصله چند سانتی سطح خاک ، درو نموده و به صورت دسته‌های کوچک درمی‌آورند. سپس این دسته‌ها را به خرمنگاه منتقل نموده و طی مراحل خاصی می‌کوبند. زمان صحیح برداشت گندم ، وقتی است که رطوبت دانه بین 14 تا 16 درصد باشد.



http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/i.../2a/wheat1.JPG

موارد مصرف گندم مواد مغذی آن

برخلاف سایر غلات ، گندم را می‌توان از طرق مختلف از جمله در تهیه نان ، بیسکویت ، شیرینی ، کیک ، اسپاگتی ، ماکارونی و... مورد مصرف قرار داد. از گندم در صنایع کاغذ سازی، چسب سازی و همچنین در تهیه پودرهای لباسشویی هم استفاده می‌گردد. از سبوس و کاه آن نیز به عنوان خوراک دام استفاده می‌کنند. انواع مختلف گندم برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. مثلا گندمهای نرم بهاره یا پاییزه برای مصرف در صنایع بیسکویت سازی ، شیرینی‌پزی و کیک‌پزی مناسبند. در حالی که از گندمهای سخت پاییزه و بهاره در نانوایی استفاده بیشتری دارند.

معرفی گندم

http://damkade.com/wp-content/upload...12-150x150.jpg

● تاریخچه
هزاران سال است که گندم ، در تأمین غذای بشر نقش حیاتی ایفا می کنند. باستان شناسان از اهرام مصر نیز گندم کشف کردهاند که در ظروف مخصوص نگهداری میشده است و نیز گندم در سرزمین حاصلخیز بین النهرین به عمل می آمده است. و سابقه ای بیش از ۴۰۰۰هزار سال قبل از میلاد برای آن میتوان تخمین زد.
گندم به عنوان غله ای سازگار است . گندم از غلاتی است که در نواحی سرد هم کشت می شود. این غله در سراسر جهان در فصول مختلفی کشت می شود، به طوریکه در هر ماه از سال، گندم در یکی از نقاط جهان در حال برداشت می باشد.
امروزه گندم ۱۵تا ۱۸ درصد مصرف مواد غذایی مردم جهان را تشکیل می‌دهد و منبع غذای اصلی مردم در بیشتر کشورهایی است که از خاک شور رنج می‌برند.
● مراحل رشد گندم:
دوره رشد گندم شامل مراحل:
ـ جوانه زنی،
ـ پنجه زنی،
ـ تشکیل روزت،
ـ ساقه رفتن،
ـ تشکیل گل و تشکیل میوه است
● گیاه شناسی گندم :
گندم گیاهی است که از خانواده Poaceae واز جنس Tiriticum . بارزترین خصوصیات گیاه شناسی گندم عبارتند از :
▪ ریشه :
که عبارتند از ؛ ریشه های اولیه و ریشه های ثانویه .
۱) Seminal
به ریشه اولیه دیشه حقیقی و ریشه بذری نیز می گویند . این ریشه ها از گیاهگ بذر منشآ می گیرند . ریشه های اولیه پوشیده از کرک های نازک بنام تارهای کشنده می باشد . که وظیفه جذب آب و املاح را دارند.
econdary roots(۲
به ریشه های ثانویه نابجا یا کاذب می گویند . نقش اصلی و اساسی ریشه به عهده این نوع ریشه ها می باشد .این ریشه ها از گره انشعاب یا طوقه Crown محلی که اندام های هوایی یا پنجه نیز ایجاد می شود ، منشا ُمی گیرند.
▪ ساقه Culm
تمام گندم ها دارای ساقه استوانه ای ، بند بند ، بدون انشعاب و اغلب تو خالی می باشد که به آن سوفار یا سوفال گفته می شود.
هر بند ساقه را یک گره node و فواصل آنها را میانگره Inter node می گویند .
تعداد گره و فواصل آنها در واریته های مختلف گندم ۵-۸ واغلب ۶ عدد دانست . ساقه در محل گره در تمتم انواع وارقام تو پر بوده وطول میانگره از پایین به طرف بالا بیشتر می باشد .
▪ برگ Leaf
گندم دارای برگ های کشیده و باریک به طول متوسط ۱۵- ۲۰ سانتی متر با رگ برگ های موازی می باشد. هر برگ از دو قسمت پهنک وغلاف تشکیل شده است .غلاف هر برگ که در جهت طولی شکاف دارد، تمام یک میان گره را پوشانده و در محل اتصال آن به پهنک یک زائده به نام Ligule و یک جفت زائده به نام Stipule با گوشوارک Auricule دیده می شود.
▪ گل وگل آذین گندم
Flower and Inflorescence)
هرگندم شامل یک مادگی یک برچه ای ساده با کلاله دو شاخه ای و ۳ پرچم می باشد . بساک پرچم ها شبیه X می باشد.کاسبرگ وگلبرگ در گندم وجود ندارد. اما برگ های تغییر شکل یافته ای به نام پوشینه glumlle مانند دو قاشقک اندام های زایای برگ را می پوشانند. به پوشینه داخلی پالئا وبه پوشینه خارجی Awn می گویند ولذا پرچم ودانه گروه تولیدی آن راه به بیرون ندارد. در قائده پوشینه در درون دو جسم بالشتک مانند به نام Lodiculess قرار گرفته است. لودیکولها با تورم خود باعث باز شدن لما و پالئا از هم و آذاد شدن اندام های زایا می شوند.
▪ گرده افشانی و لقاح
گندم گیاهی دو جنسی hermaphrodite و خود لقاح می باشد . درصد دگر لقاهی در این گیاه معمولاً ۱% و حداکثر به ۴% ممکن است برسد. خود گشنی گندم به این دلیل است که رسیدن پرچم ها ،آزاد کردن دانه های گرده و تلقیح حدود ۹۹% گلها قبل از باز شدن پوشینه از یکدیگر می باشد. عمل لقاح از میان طول سنبله شروع شده و به دو طرف ادامه پیدا می کند .
▪ میوه دانه
پس از ترکیب سلول زایشی دانه گرده با سلول تخم زای کیسه جنینی واقع در تخمدان مادگی ،سلول تخم حاصل می شود. در اثر تکامل تخم ، گیاه جنین – رویان Germ = embryoدانه به وجود می آید و یا رشد وتکامل فرایند لقاح مظاعف ، اندوخته غذایی دانه یا آندوسپرم حاصل می شود. طول میوه گندم ۳-۱۲ میلیمتر ، قطر آن ۱.۵- ۵ میلیمتر وزن هزار دانه آن ۱۵ – ۵۲ گرم وزن هکتار لیتر آن ۵۲- ۷۹ کیلو گرم است.
● برداشت گندم
باید به موقع صورت گیرد. برداشت زودتر یا دیرتر از موقع محصول، موجب کاسته شدن کیفیت آن می شود. برداشت زود هنگام محصول هم موجب پایین آمدن کیفیت گندم می گردد. وزن دانه ها تا زمان رسیدن دانه افزایش می یابد، ولی پس از آن رو به کاهش می گذارد. همچنین دانه های نارسی که زود هنگام برداشت می شوند، چه در مزرعه و چه در انبار بیشتر در معرض آسیب های ناشی از گرما و آفات از جمله کپک زدگی قرار می گیرند. زمان مناسب برای برداشت دانه، موقعی است که آندوسپرم دانه های گندم سفت شده و میزان رطوبت آن هم به ۱۸ تا ۲۰رسیده باشد.
▪ گندم:
در فصل برداشت به آب و هوای گرم و خشک نیاز دارد.
● میزان بذر مصرفی
در شرایط معمول کشت گندم از ۶۰ کیلوگرم در زراعت دیم لغایت۲۰۰ کیلوگرم در هکتار در زراعتهای پاییزه آبی متغیر است. در زراعتهای پاییزه گندم آبی نسبت بذر مصرفی به تولید یک به بیست است. میزان بذر کمتر و یا بیشتر از معمول در برخی مواقع و به دلایل متعددی به شرح زیر توسط کشاورزان مورد استفاده قرار می گیرد. از آن جمله: واریته های بذر درشت (اندازه بذر) واریته هائی با پتانسیل (توانائی) پنجه زنی کم، کشت بهاره، کشت دیر (در پائیز یا بهار)، روش دستپاش، اراضی سنگین، درصد جوانه زنی پائین و غیره. خسارت های وارده بر بذر گندم به هنگام داشت، برداشت و پس از برداشت توسط برخی عوامل بیماری زا و آفات (در مزرعه و انبار) باعث افزایش ضایعات بذر گندم می شود. متوسط رطوبت موجود در خاک نیز از عوامل اصلی تعیین کننده میزان بذر مصرفی است. به طوری که در مناطق کم باران میزان متوسط بذر کمتر و در مناطق نیمه مرطوب و مرطوب بذر بیشتری مصرف می شود.
● عملکرد
گندم به عنوان مهمترین محصول زراعی و ماده غذایی کشور بطور متوسط ۵/۶ میلیون هکتار از اراضی کشور را بخود اختصاص داده و بالغ بر ۵/۱۰ میلیون تن تولید دارد. عملکرد پائین گندم در ایران در مقایسه با جهان عمدتاً بواسطه سطوح پائین نهاده (بویژه آب) و ضعف مدیریت زراعی است. تکیه بر افزایش عملکرد بعنوان کلیدی ترین راه حل افزایش تولید گندم، توسعه تحقیقات در زمینه های کاهش ضایعات و ساماندهی بذر را بعنوان راهکاری مناسب طلب می نماید.
عمده ترین بخش مصرف گندم در ایران مربوط به تولید نان است (۹۰% عرضه گندم را شامل می شود)، و بخشی نیز به مصرف بذری و مصرف دامی می رسد. مصرف بذر مورد نیاز کشت سالانه در کشور بالغ بر۰۰۰/۰۰۰/۱ تن برآورد گردیده است .
▪ سطح زیر کشت:
سطح زیرکشت گندم کشور حدود ۴۱/۶ میلیون هکتار برآورد شده است که ۴۲/۳۷ درصد آن آبی و ۵۸/۶۲ درصد به صورت دیم بوده است
▪ میزان تولید :
میزان تولید گندم کشور حدود ۴۴/۱۳ میلیون تن برآورد شده است که ۷۷/۶۴ درصد آن از کشت آبی و مابقی (۲۳/۳۵ درصد) از کشت دیم بدست آمده است.استان فارس علیرغم رتبه دوم از نظر سطح با ۷۹/۱۳ درصد از تولید گندم کشور در جایگاه نخست قرار گرفته است و استانهای خراسان، گلستان، خوزستان، کرمانشاه‌وآذربایجان غربی به ترتیب با ۲۳/۱۱، ۴۴/۸، ۰۶/۸، ۹۵/۵ و ۲۱/۵ درصد از تولید گندم کشور در مقام های دوم تا ششم قرار دارند.
شایان ذکر است که حدود ۶۸/۵۲ درصد از گندم کشور در شش استان مذکور تولید شده است و سهم سایر استانها ۳۲/۴۷ درصد بیشتر نبوده است. گیلان با سهم ۱۲/۰ درصد در تولید گندم کشور در رتبه آخر قرار گرفته است.
▪ عملکرد در هکتار:
عملکرد گندم آبی کشور ۳۶۲۹ کیلوگرم و عملکرد گندم دیم کشور ۱۱۸۱ کیلوگرم در هکتار بوده است. بیشترین عملکرد آبی گندم با ۴۸۷۹ کیلوگرم در هکتار متعلق به استان تهران و کمترین آن با ۱۵۸۰ کیلوگرم در هکتار به استان بوشهر تعلق دارد. استانهای گلستان و بوشهر نیز به ترتیب با متوسط تولید ۲۷۵۸ و ۱۹۲ کیلوگرم در هکتار در بین استانهای گندم دیم کار کشور در جایگاه نخست و آخر قرار گرفته اند.
▪ میزان تولید استانی :
استان خراسان با ۸۵/۱۰ درصد کل اراضی گندم کشور، بیشترین سطح را به خود اختصاص داده است.
پس از آن استان‌های‌فارس،آذربایجان ‌شرقی،کردستان،خوزستان، همدان و کرمانشاه به ترتیب با۳۲ /۹ ،۷۲/۶، ۶۶/۶، ۵۹/۶، ۲۹/۶ ،۰۸/۶ درصد کل اراضی گندم کشور مقام های دوم تا هفتم را دارا می باشند ، به عبارتی دیگر بیش از نیمی از (۵۱/۵۲ درصد) اراضی گندم در این هفت استان کشت شده است. کمترین سطح نیز با حدود ۱۳ هزار هکتار (۲۰/۰ درصد اراضی گندم) متعلق به استان هرمزگان می‌باشد.
● اثرات تنش شوری در گندم
حجم زیادی از تحقیقات شوری مربوط به گندم می باشد دانشمندان امید وارند که بتوانند ارقام گندم برتری برای کشت و کار در اراضی شور معرفی نمایند. پیشرفت در اجرای تحقیقات گندم موید این نظریه است.
(triticum aestivum ۱)به عنوان یک گیاه نیمه متحمل به شوری شناخته شده است .کاهش رشد گندم یکی از واکنشهای گیاه در تنش شوری است . که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است که تولید ماده خشک را تحت تاثیر قرار میدهد و بصورت کاهش سطح برگ گیاه تظاهر نموده و در نهایت رشد کلیه اندامهای گیاهی و عملکرد راتحت تاثیر قرار می دهد
کافی استوارت(۱۳۷۶)در بررسی اثر شوری بر رشد و عملکرد ۹ رقم گندم گزارش نمودند که شوری باعث کاهش سطوح فتوسنتز کننده در گیاه شد – ولی بعضی از ارقام سطح برگ مناسب داشتند . در مقایسه عملکرد آنان نشان دادند که رقم قدس و فلات حساس به شوری هستند . و ارقام بزوستایا – کراس روشن و الوند و موراکو تحمل به شوری داشته اند . برسی نتایج عمده تحقیقات مربوط به شوری نشان می دهد که گروه بندی والدین بر اساس تحمل به شوری برای رسیدن به ارقام برتر در برنامه های به نژادی مفید واقع شده است . لذا می توان نتیجه گرفت که بخشی از مکانیزمهای تحمل به شوری ژنتیکی بوده و قابل انتقال به نتاج است.
▪ تنشهای محیطی مانند :
خشکی – شوری و سرما در گیاه موجب بروز یک سری تغییرات مورفولوژیکی و فیزیو لوژیکی می گردند . تعدادی از واکنشهای فیزیولوژیکی القاء شده تحت تنشهای محیطی متفاوت در گیاهان همانند می باشند که حاصل آن بروز روند پیچیده خود تنظیمی در گیاه است .
فرایند تغییرات حاصله نهایتا باعث تغییر تعادل ابی می گردد که بصورت کاهش پتا نسیل آبی بافتها بروز می نماید . لذا بدلیل کاهش شدید پتانسیل آبی محلول خاک سلولهای ریشه گیاه نیز بایستی پتانسیل آبی خود را به حدی کاهش دهند که اختلاف پتانسیل منفی تری بین دوسیستم هم جوار ایجاد شود تا جذب آب از محلول خاک برای گیاه امکان پذیر گردد . گزارشاتی وجود دارد که برخی از ارقام متحمل گندم در مراحل رشد رویشی و زایشی حساسیت یا تحمل متفاوتی نشان داده اند لذا به نظر می رسد که به گزینی به خصوص برای عملکرد دانه نیازمند گزینش در طی چند مرحله است .
مرحله رشد نهالبذری حساسترین مرحله رشدی بیشتر گیاهان به غلظت با لای نمک است در این مرحله از رشد گیاهان غلات جوانه های پنجه تشکیل شده و بعد ار آن رشد و تشکیل آغازه های برگ و سنبلچه شروع می شود .در نتیجه شوری با لای خاک طی مراحل اولیه رشد می تواند به شدت بر عملکرد نهایی بذر تا ثیر بگذارد .اگر چه تنش شوری جوانه زنی و سبز شدن را به تاخیر می اندازد . ولی بعصی گیا هان زراعی قادر به جوانه زنی در سطوح بالاتری از نمک که گیاهان بطور معمول می توانند آن را در مراحل رشد رویشی یا زایشی تحمل کنند هستند .به هر حال این تحمل بالای گیاهان در مراحل نهال بذری و حسا سیت آنها در مراحل رشد بعدی مزیت اندکی است .در گندم دوروم و گندم نان حساسیت به شوری با افزایش سن گیاه کا هش می یابد لذا پائین نگهداشتن شوری خاک در طی مرحله جوانه زنی و سبز شدن گیاهچه ای دارای اهمیت می با شد و به همین منظور کشت هیرم کاری در مناطق خشک و نیمه خشک در مورد غلات مرسوم است. در جو تفاوتهای ارقام در مرحله رشد گیاه افزایش یا فت . همچنین درجه تحمل نسبی در طی زمان رشد برای نیشکر نیز گزارش شده است این گزارشات فرایند غربال و انتخاب را در صورتیکه بر مبنای یک مرحله از رشد گیاه پایه گذاری شده باشد پیچیده می سازد .
● طبقه بندی گندم
۱) انواع هگزا پلوئیدی ۲n=۶x=۴۲کروموزوم
به گندمهای معمولی Dinkelمعروف بوده وعموماُ زراعی ولی دارای انواع لخت وبا پوشش می باشد . گونه T.aestivu گونه های وحشی واهلی گندم را برحسب نظرات اویلوف” و اصلاحات مکی” از کرومزومی (ژنتیکی) و به طور کلی به سه گروه به شرح زیر تقسیم میشوند :
۲) انواع دیپلوئیدی ۲n=۲x=۱۴ کرومزوم
به این گندمها ، گندمهای تکدانه یا Einkorn نیزمی گویند به لحاظ اینکه در هر سنبلچه واقع در محور سنبله همانند جو دو ردیفه فقط یک دانه تشکیل میشود .
دانه ها نیز همانند جو پوشش دار هستند . انواع زراعی در این گروه بسیار نادر می باشد .
۳) انواع تترا پلوئیدی ۲n=۴x=۲۸ کرومزوم
گندمهای جفت دانهای یا Emmre نامیده می شوند دارای انواع وحشی وزراعی ، لخت وپوشش دار بود ، ودو گونه T.DicoccumوT.Durum (گندم ماکارونی ) در سطوح وسیع کشت میشوند .
یکی از گونه های این گروه می باشد که با داشدن ارقام وانواع مختلف وتیپهای متعدد کاشت غالب جهانی رادارد .
●تیپهای گندم :
گندم معمولی دارای انواع بهاره ، پاییزه ،دو فصله می باشد .
گندمهای پاییزه ریشه عمیق تر ، رشد بطئی تر ، رنگ دانه اغلب تیره تر ، درصد پروتئین بیشتر از انواع بهاره رفتن نیاز به دورهای سرما دارند و خفتگی بذر نیز در این تیپ مطرح می باشد.گندم های معمولی نیز دارای انواع سخت ونرم می باشند . در این سختی ونرمی علاوه بر خصوصیات ژنتیکی عوامل محیطی نیز موُثر هستند .گندم های معمولی از نظر برخی خصوصیات گیاه شناسی مثل داشتن یا نداشتن ریشک ، تراکم یا نیمه تراکم یا باز بودن محور سنبله، ارتفاع و … دارای فرم های مختلفی هستند.
اصلاح و معرفی یک رقم شیوه های مختلفی دارد که عبارتند از :
۱) Selection
گندم های بومی هر کشوری ، مجموعه ای از انواع گندم های مختلف با ویژگی های مختلف می باشد که یک اصلاح گر از بین این انواع با توجه به هدف خود و نیز خصوصیات گیاهی ، مقاومت ها ، حساسیت ها ،عملکرد و غیره بوته های خاصی را انتخاب کرده وبا آزمایشات مختلفی که روی آنها انجام می دهد. در نهایت به یک توده بذر خالص با ویژگی های مورد نظر اصلاح گر می رسد . که با طی تشریفات قانونی آنرا به عنوان یک رقم معرفی می کنند . ارقام آذر ، امید ، روشن ، طبسی از جمله ارقامی هستند که به این ترتیب حاصل شده اند .
۲) Plant Introduction
در جهان مناطق متعددی هستند که شرایط اقلیمی آنها با شرایط اقلیمی مناطقی از کشور ما مطابقت می کند .
ارقامی که در این مناطق کشت موفقی داشته باشند ممکن است در مناطق مشابه در کشور ما نیز موفقیت آمیز باشد. لذا مراکز تحقیقات با وارد کردن نمونه ای از آنها به کشور وانجام آزمایشات مختلف برای مناطق خاصی معرفی کرده یا برا انجام تلاقی ها از آنها استفاده کند .
البرز ، بزوستایا ، پنجامو ، چناب ، خزر ، مغان ۱و۲ و کاوه این گونه اند .
۱) Hybridation
ممکن است یک رقم انتخابی از توده های بومی یا یک رقم وارداتی با داشتن صفات مطلوب یک چند ویژگی نا مناسبی هم داشته باشند. مثلآ عملکرد خوب ولی حساس به ریزش.
۲) Mutation
ممکن است به صورت طبیعی یا با اقداماتی چون پرتو نگاری با قرار دادن بذور یا گیاهان تحت شرایط با مواد خاص تغییراتی در ترکیبات ژنتیکی ودر نتیجه ویژگی های آنها ایجاد شود . اگر این تغییرات مطلوب باشد که احتمال آن بسیار کم است- میتوان آنرا به عنوان یک موتانت معرفی کرد .مثل موتانت اروند .
● طبقه بندی گندم بر اساس خصوصیات ژنتیکی
۱) گروه دیپلوئید (کروموزوم ۲n=۲۸(
▪ پوشیده – زراعی / Ein korn / T. aegilopoidesBa
▪ پوشیده – وحشی / Wild einkorn / T.boeoticum Boisscl
۲) گروه تتراپلوئید ( کروموزوم۲n=۲۸)
▪ پوشیده – وحشی / Wild Emmer / T. dicoccoides Korn
▪ پوشیده –زراعی / Timolcevi / T. dimophecvii Zhukow
▪ پوشیده –زراعی / Emmer / T. dicoccum schubi
▪ لخت – زراعی / Makaroni Wheat / T. durum Docf
▪ لخت – زراعی / Rivci Wheat /T. mrgidiom L .
▪ لخت – زراعی/ Khorasan Wheat / T. wranicum jakubz .
▪ لخت – زراعی / Polish Wheat =(T. oricniai pere )
▪ لخت – زراعی/
Persian Wheat / T. polonicum vav
۳) گروه هگزاپلوئیدی ( ( ۲n = ۴۲
▪ لخت – زراعی / Commun wheat / T. vulgare
▪ لخت – زراعی / Club wheat
▪ لخت – زراعی / Shot wheat
▪ پوشیده – زراعی/ Spelt
▪ پوشیده – زراعی / Rivet wheat
▪ پوشیده – زراعی / Khorasan wheat




دامکده

نتایج آزمایشات عناصر ریز مغذی در زراعت گندم

میزان آهن قابل جذب در کشت گندم نشان می دهد حد بحرانی : ppm10
1- آهن ۵% خاکها از ppm 3 کمتر بوده و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار سولفات آهن دارند .
۲- آهن ۴۷% خاکها بین ppm6-3 بوده که متوسط می باشد و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار سولفات آهن دارند .
۳- آهن ۲۹% خاکها بین ppm10-6 بوده که نسبتا مناسب می باشد و
برمبنای آخرین توصیه کودی نیاز به۱۰۰ کیلوگرم در هکتار سولفات
آهن نیاز داند .
۴- آهن ۱۹% خاکها بیشتر از ppm10 بوده و غنی می باشند و به
کودی نیاز ندارند .
میزان مس قابل جذب در کشت گندم نشان می دهد
حد بحرانی : ppm5/0
1- مس ۳۴% خاکها کمتر از ppm5/0 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به۲۵ کیلو گرم در هکتار سولفات مس دارند .
۲- مس ۴۰% خاکهابین ppm1-5/0 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به۲۵ کیلو گرم در هکتار سولفات مس دارند .
۳- مس ۲۶% خاکها بیشتر از ppm1بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به کود ندارند .
میزان منگنز قابل جذب در کشت گندم نشان می دهد
حد بحرانی : ppm6
1- منگنز ۵% خاکها کمتر از ppm3 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به۴۰ کیلو گرم در هکتار سولفات منگنز دارند .
۲- – منگنز ۳۲% خاکها بین ppm6-3 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به۲۰ کیلو گرم در هکتار سولفات منگنز دارند .
۳- – منگنز ۶۳% خاکها بیشتر از ppm6 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به کود ندارند .
میزان بر قابل جذب در کشت گندم نشان می دهد
حد بحرانی : ppm1
1- – بر ۲۹% خاکها کمتر از ppm5/0 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به۲۵ کیلو گرم در هکتار اسید بوریک دارند .
۲- – بر ۶۳% خاکها بین ppm1-5/0 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به۲۰ کیلو گرم در هکتار اسید بوریک دارند .
۳- – بر ۸% خاکها بیشتر از ppm1 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به کود ندارند .
میزان روی قابل جذب در کشت گندم نشان می دهد
حد بحرانی : ppm2/1
1- – روی ۳۴% خاکها کمتر از ppm5/0 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به۵۰ کیلو گرم در هکتار سولفات روی دارند .
۲- – روی ۵۰% خاکها بین ppm1-5/0 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیاز به۴۰ کیلو گرم در هکتار سولفات روی دارند .
۳- – روی ۱۶% خاکها بین ppm5/1-1 بوده و و بر مبنای آخرین توصیه کودی نیازبه کود ندارند .
نتایج :
- از نظرمیزان روی قابل جذب در اراضی تحت آزمایش ۸۴% خاکها نیاز به مصرف کود سولفات روی دارند .
- از نظر میزان آهن قابل جذب در اراضی تحت آزمایش ۵۳% خاکها نیاز به مصرف کود سولفات آهن دارند .
- از نظر میزان مس قابل جذب در اراضی تحت آزمایش ۳۴% خاکها نیاز به مصرف کود سولفات مس دارند .
- از نظر میزان منگنز قابل جذب در اراضی تحت آزمایش ۳۷% خاکها نیاز به مصرف کود سولفات منگنز دارند .
- از نظر میزان بر قابل جذب در اراضی تحت آزمایش ۷۹% خاکها نیاز به مصرف کود اسید بوریک دارند .
از نظر ترتیب عناصر روی- بر-آهن در اکثر خاکها محدودیت وجود دارد و مصرف کودهای سولفات روی و اسید بوریک و سولفات آهن در هنگام کاشت ضروری می باشد .
نویسنده : حسین میر احمدی

سن گندم خطرناکترین آفت گندم در ایران

در رد پای سوابق تاریخی ونیز از منظر اهمیت اقتصادی دو آفت ملخ و سن گندم در مملکت ما همیشه مطرح بوده وقدیمی ترین نوشته ها از خسارتهای جدی این دو که گاه در مناطقی در حد قحطی می رسیده در دست است. بدیهی است که قبل از رواج سمپاشی بر علیه سن گندم خسارت افت غالبا در مناطق اصلی فعالیت آفت به صورت طغیانهای دوره ای و تقریبا منظم صورت می گرفته …

spp Eurygaster integriceps
مقدمه :در رد پای سوابق تاریخی ونیز از منظر اهمیت اقتصادی دو آفت ملخ و سن گندم در مملکت ما همیشه مطرح بوده وقدیمی ترین نوشته ها از خسارتهای جدی این دو که گاه در مناطقی در حد قحطی میرسیده در دست است.خشکیده باد بال و پر سن که هیچگاه در ملک فارس کس نشنیدی گدای کاه
این شعر که منسوب به محمد رفیع مرودشتی در حدود یکصد سال پیش می باشد نشان از خسارت سن در مزارع گندم میدهد به نحوی که حتی کاه نیز برداشت نشده است .بدیهی است که قبل از رواج سمپاشی بر علیه سن گندم خسارت افت غالبا در مناطق اصلی فعالیت آفت به صورت طغیانهای دوره ای و تقریبا منظم صورت می گرفته که در این رابطه به نظر می رسد عامل غذا نقش اصلی تری بازی می کرده است . گسترش و طغیان سن گندم Eurygaster integriceps را در ایران میتوان مثا ل خوبی برای گسترش و طغیان حشرات در اثر دخا لت انسان در محیط طبیعی ذکر کرد. در گذشته های دور محیط اصلی و محل دائمی زندگی سن گندم دامنه های نواحی کوهستانی بوده و پوشش گیاهی این مناطق را گرامینه های وحشی تشکیل می داده که میزبان اصلی این حشره به شمار می رفته است . علاوه بر این گیاهان چند سا له مثل گون Astragalus و درمنه Artemisia)) و برگهای خزان کرده درختانی مثل بلوط پناهگاههای زمستانه این آفت را تشکیل می دهند. در سالهای اخیر دخا لت های انسان در محیط طبیعی نظیره چرای بی رویه دام و مصرف گیاها ن چند ساله و مصرف درختان و درختچه های جنگلی به عنوان سوخت و تخریب مراتع و کشت گندم در این منا طق با عث به هم خوردن تعادل زیستی محیط و گسترش مناطق انتشار و افزایش جمعیت این آ فت گردیده است .
انجام سم پاشی های بی رویه بر علیه سن گندم و نابودی دشمنان طبیعی ان از جمله عوا ملی است که سبب گردیده است سن گندم بعنوان یکی از مهمترین آ فا ت گندم و جو مطرح شود و گفتنی است که سن گندم در ایران در اکثر منا طق خصوصا مناطق معتدل کشور انتشار دارد.همانطور که گفته شد سن گندم مهمترین افت گندم و جو در ایران می باشد و سن های غلات یا سن های حقیقی وابسته به زیر راسته Heteroptera می باشند که عمده ترین گو نه های آن متعلق ۲ جنس Eurygaster و Aelia می باشد .
حشره شناسی Eurygaster integriceps
طول حشره کامل ۸/۱۲-۸ و عرض آن ۸ -۵ میلیمتر است و علت اصلی دامنه نسبتا وسیع تغییرات در اندازه حشره کامل شیوه زندگی آ فت است که بر اساس بررسیها و مشا هدات درسراسر مناطق سن خیز کشور این حشره ۲ شیوه زندگی دارد که این خود منجر به تغییراتی دراندازه آ فت شده است .جمعیتی از این حشره که در زیستگاههای طبیعی واقع در ارتفا عات زندگی می کنند و ضمن تغذیه از گیاهان غیره زراعی به خصوص گندمیا ن و بدون آ نکه پروازهای قا بل توجهی انجام دهند , به زاد و ولد می پردازند , افراد این گروه کوچک و طول و عرض آ نها به ترتیب ۵/۱۰-۸ و ۸/۶- ۵ میلیمتر است در حالی که گروه دوم از این حشره که از گندم و جو تغذیه می کنند به خصوص آ نهایی که به مزارع آ بی حمله ور می شوند جثه ای بزرگتر دارند و طول و عرض آ نها به ترتیب ۸/۱۲-۸/۹ و ۶/۸ – ۲/۶ میلیمترمی باشد . رنگ حشره کامل بسیار متغیر بوده و رنگ عمومی آ نها قهوه ای و زرد خاکی است که این نیزاز روشن تا تیره تغییر می کند .به علاوه نمونه هایی به رنگ سیاه , قرمز ,مسی و زرد کهربایی نیز دیده می شود .سطح پشتی حشره کامل ممکن است عاری از هر گونه لکه مشخص و یا دارای لکه های تیره با ابعاد و شکلهای مختلف به خصوص روی سپر دیده می شود .در روی سپر و در حد فاصل آن با پیش گرده ۲ لکه روشن کوچک به چشم می خورد. سر حشره مثلثی است و نوک آن به جلو امتداد دارد. نزدیک خط فاصل بین سر و سینه دو چشم ساده و در دو گوشه جانبی سر دو چشم مرکب دیده می شود .
شاخک ۵ بندی است که بند پنجم آن بلندترین بند می باشد و پس از آن بند دوم بلند تر از بقیه است و بند سوم کوچکترین و بند اول و چهارم مساوی می باشد .پیش گرده شش ضلعی است و پا ها رنگ کلی بدن را دارند .و هر پنجه ۳ بند دارد. سپر بسیار بزرگ و رشد کرده است و به استثنای قسمت کوچکی از کوریوم , بالهای رویی و دو حا شیه جانبی شکم , همه پشت حشره را می پوشاند . در حاشیه جانبی شکم که از زیر سپر بیرون می ماند ۵ لکه تیره رنگ دیده می شود که مشخص کننده مو قعیت ۵ بند شکمی است .
تنها اختلاف در شکل ظاهری حشرات کامل نر و ماده مربوط به قطعات بیرونی دستگاه تناسل آنهاست که در انتهای قسمت زیرین شکم واقع است . این قطعه در حشرات نر ساده است و هیچ گونه تقسیم بندی در آن دیده نمی شود در حالی که در حشرات ماده به ۶ قسمت بزرگ و دو (۲) قسمت کوچک تقسیم می شود .تخم حشره کروی و قطر آن یک میلیمتر است . رنگ تخم تازه سبز روشن است و روی تخم سوراخهای تنفسی (MICROPYLE) واقع است . رنگ پوره های سن اول بلافاصله بعد از خروج از تخم سبز بسیار روشن است که پس از چند ساعت متمایل به سیاه می شود .
از سن دوم به بعد رنگ اصلی پوره ها نمایان می شود . وجه تمایز پوره ها به خصوص پوره های سنین ۴ و ۵ بسیار بارز است و بدین معنی که بال از سن چهارم پورگی جوانه می زند و در سن پنجم مشخصتر می شود. مناطق انتشار سن گندم در حال حاضر از طرف باختر به مرز های ایران با عراق و ترکیه و از طرف خاور به مرز های کشور با افغانستان و پاکستان می رسد , به عبارت دیگر از مرز های غربی تا شرقی بجز کویرهای مرکزی فلات ایران زیر پوشش این حشره قرار دارد . در شمال کشور این حشره به جز در نوار ساحلی دریای خزر در بقیه مناطق فعالیت خود را گسترش داده است و تا مرزهای ترکمنستان , آذربایجان و ارمنستان پیش رفته است در جنوب کشور نیز فقط نوار ساحلی دریای عمان و خلیج فارس و قسمتی از جلگه خوزستان از حملات این آفت مصون مانده است .
انتشار سن گندم در ایران به ۳ عامل اصلی زیر بستگی دارد:۱- وجود منابع غذایی ۲ – وجود اماکن مناسب جهت دوره طولانی دیاپوز۳ – وجود شرایط اقلیمی مناسب جهت فعالیت آفت
گیاهان میزبان سن گندم سن گندم عمدتا از گرامینه ها تغذیه می کنند , بخصوص از گندم و جو و چاودار و ذرت و نازک برگان و گیاهان وحشی دیگر مثل شاهدانه و علف های پهن برگ به عنوان میزبان دوم که عمدتا شامل خار شتر می باشد و نیز بعضی درختان خزان کننده مثل درخت بلوط .در طول دوره زیستی سن گندم فقط ۱ تا ۵/۲ ماه را به عنوان یک حشره کامل بر روی گیاه سبز به سر می برد و بقیه سال را به حالت استراحت در زیر پوشش گیاهی دامنه تپه ها می گذرانند . این دوره استراحت شامل ۲ فاز است ۱- تابستان گذرانی در طول ماههای گرم و خشک آخر تابستان و پا ئیز ۲- زمستان گذرانی در طول ماههای خیلی سرد و زمستان جمعیت آفت در محلهای استراحت یا زمستانگذرانی اغلب خیلی کپه ای و مجتمع هستند , با تراکم ۱۰ تا ۶۰ سن در هر متر مربع .کوهستانهای مخصوص زمستا نگذرانی آفت معمولا در حدود ۱۰ تا ۲۰ کیلو متر از مزارع گندم فاصله دارند .اگر چه حشره می تواند تا مسافت ۱۵۰ کیلومتری دورتر نیز پرواز کند و در بهار سن های بالغ زمستانگذران به پایین به سمت مزارع مهاجرت می کنند . مهاجرت می تواند متناوب صورت گیرد و حد اکثر در طول یک ماه کامل شود. بعد از تغذیه جفت گیری صورت می گیرد و سپس تخمریزی انجام می شود , با تکمیل سن پورگی و در نهایت ظهور حشره کامل نسل جدید یک نسل کامل تشکیل می شود . *قابل ذکر است که اولین پیشتازها در اولین فرودها معمولا حشرات نر هستند
سیکل زندگی :تخم ها در دسته های کوچک , معمولا ۱۴ تایی روی برگهای گیاه در مناطق آلوده گذاشته می شود . دوره رشد و نمو تخم ها که در eurygaster spp سبز رنگ هستند در شرایط مزارع ودر دمای ۲۰ درجه سانتی گراد حدودا ۹ تا ۱۰ روز طول می کشد .بعد از تفرخ تخمها پوره ها قبل از آنکه به سمت خوشه ها پراکنده شوند به صورت دسته جمعی در اطراف پوسته های تخمشان باقی می مانند . قبل از تبدیل شدن به حشره کامل پوره ها ۵ بار پوست اندازی می کنند و ۴ سن پورگی هر کدام حدود ۴ روز طول می کشد و در حالیکه آخرین مرحله رشد طولانی تر بوده و در حدود ۱۰ تا ۱۱ روز به طول می انجامد . مراحل رشد و نمو از تخم تا حشره کامل حداقل ۳۵ تا ۳۷ روز و حداکثر ۵۰ تا ۶۰ روز بوده که بستگی به ۲ فاکتور دارد:۱- دسترسی به غذا۲- شرایط آب و هوایی
تغذیه حشره:پوره ها بیشتر عمرشان را روی ساقه و خوشه غلات سپری می کنند و در صو رت گر می هوا قادرند تغذیه خود را در طول شب انجام دهند . با این وجود در طول گرمای روز بیشتر پوره ها در جستجوی پناهگاهی در برگهای پایین و یا در خاک هستند . ۵ مرحله پورگی وجود دارد و سن های بالغ نسل جدید به بیشترین وزن نیاز دارند چرا که بقای انها در آینده بستگی به ذخایر چربی دارد که انباشته اند .در سنین آخر پوره ها تحرک کمتری دارند و اغلب به مدت چند ساعت بی حر کت باقی می مانند در این مرحله اگر گندم ها زود برداشت شده باشند , این حشرات قادر نخواهند بود که به میزان کافی ذخیره چربی در بدنشان بسازند و این مسئله در بقاء آنها در آینده تاثیرزیادی دارد.
تغییرات جمعیت :جمعیت سن گندم بوسیله :- عوامل زنده: شامل شکارچی ها و پارازیتها- عوامل غیر زنده: شامل عوامل اقلیمی , عملیات کشاورزی , و کاربرد آفتکش ها تنظیم می شود. عوامل زنده:سن های غلات اگر چه مورد حمله تعداد کثیری قرار می گیرند ولی در این میان شکارچیان بند پا مانند عنکبوتها , سوسکها از خانواده carabidae و مگس های tachinid کلیدی تر هستند .اگر چه حشرات شکارچی دیگری مثل زنبورها, سن های nabidae و بالتوری ها نیز می توانند تحت شرایط خاصی مهم باشند . سن های گندم همچنین مورد حمله پارازیتهای اختصاصی تر قرار می گیرند گه مهمترین انها از ( Hymenoptera ) بوده و تخم سن را پارازیته می کند و عوامل زنده دیگر شامل نماتد ها و میکروارگانیسم ها هستند که درمورده آنها مطالعات و شواهد کمتری وجود دارد .
عوامل غیر زنده در کنترل جمعیت سن گندم:۱) اقلیم و هوا ( محیط ) به عوامل مختلفی مثل در دست بودن یا نبودن غذا , شرایط اقلیمی , کاربر د حشره کش ها و غیره به عنوان عوامل غیر زنده موثر بر دینامیسم جمعیت افت اشاره کرده اند.الف – غذانا کافی بودن غذا اغلب می تواند عامل اصلی مرگ ومیر باشد .این رخداد در طول طغیانهای بزرگ و یا بعد از آن روی می دهد . یعنی وقتی که سن های مادر مزارع گندم ر ا قبل از آن که گندم به خوشه بنشیند از بین می برند . بنابراین پوره ها قبل از بلوغ به دلیل عدم وجود غذا و یا عدم توانایی در ذخیره کردن چربی کامل در مراحل زمستانگذرانی می میرند . ب – شرایط اقلیمی : در بهار شرایط اقلیمی بسیار مهم است چرا که اگر هوا سرد و مرطوب باشد مانعی جدی برای تولید مثل و بقای پوره ها ی جوان محسوب می شود .اگر غذای فراوان وجود داشته باشد و هوا مطلوب باشد این حشرات می توانند ذخایر چربی مورد نیاز خود را در طول ۱۰ روز و یا کمی بیشتر انباشته نمایند , با این وجود بارانهای سنگین می تواند تغذیه را کم کند یا مانع آن شود. این ذخایر چربی است که تعیین می کند چه مسافتی را حشره می تواند به نواحی زمستانگزرانی مناسبتری مهاجرت کند و یا چه مدت می تواند در اماکن تابستان گذران یا زمستان گذران زنده بماند . گفتنی است که سن گندمیک حشره گرما وآفتاب دوست است و تمام مراحل زیستی از قبیل مهاجرت بهاره , بلوغ جنسی , تغذیه , تخمریزی , تفرخ تخمها و رشد و نمو پورگی و… اگر هوای گرم و مرطوب و بادهای شدید وجود نداشته باشد با موفقیت بیشتری روی می دهد . هوای نمناک و بادهای شدید اثر نا مطلوب بر رشد و نمو جمعیت و در نتیجه بقای آنها دارد . ج – دما:مطالعات در مورد واکنش سن گندم به درجه حرارت نشان داده است که بسته به حالت فیزیولوپیکی حشره از درجه حرارت ۶ تا ۲۵ درجه سیلیسیوس بصورت افزایشی فعال می شوند و بین ۲۵ تا ۳۷ درجه فعالیتشان کاهش می یابد و این در حالی است که در فاصله ۳۷ تا ۴۸ درجه افزایش فعالیت مجدد وجود دارد که به این مقطع فعالیت بیماریزایی یا Pathologic activity ) ) گویند . بعد از این مرحله و در درجه حرارت حدود ۵/۴۹ درجه سیلیسیوس حشره می میرد . در نواحی ایران سن گندم حداکثر دمای ۳۰ درجه و حداقل دمای۵/۲- تا ۳ – درجه سانتی گراد را می تواند تحمل کند . د –آب , باران و رطوبت نسبی :حشره کامل نسل جدید می تواند بر روی گندم خشک تغذیه کرده و آب مورد نیاز خود را به صورت آب آزاد یا از طریق شیره گیاهی تا مین کند . در صورت وجود غذا و عدم وجود آب حشره ۹ تا ۱۰ روز بعد می میرد . گفتنی است که بارانهای سنگین مرگ و میر تخم ها و پورهها را افزایش می دهد . ه – باد:وقتی سن های با لغ برای پرواز آماده شدند و در عین حال شرایط د ر مزارع مناسب باشد آنها شروع به پرواز مهاجرتی می کنند , باید توجه کرد که اکثریت سن ها شروع به پرواز در جهت باد می کنند و اگر این جهت انها را به نواحی مساعد ببر ( کوهستانها در مهاجرت تابستانی و دشتهای زیر کشت در بهار ) پرواز موفقیت امیز خواهد بود . در غیر این صورت مرگ ومیر زیادی در نتیجه این پروازها حادث می شود که دلیلی است بر ضرورت مهاجرت آفت .
پیشگیری و کنترل :به منظور پیشگیری و کنترل سن گندم از کاربرد مداوم آفت کش ها در بلند مدت می بایست خوداری کرد . در اغلب آفات مثل حشرات – کنه ها- نماتدها و بیماری ها و علفهای هرز ثابت شده است که یک مدریت تلفیقی , شامل بکارگیری عملیات زراعی و کنترل بیولوزیکی می باشد . آفت کش ها فقط زمانی به کار گرفته می شوند که سایر روشهای کنترل نتواند جمعیت آفت را به زیر سطح زیان اقتصادی پایین بیاورد . بهترین روش برای کنترل آفت روشی است که بتواند بر مبنای محاسبات اقتصادی قابل دوام و بی خطر برای محیط زیست باشد .۱- کنترل زراعی:این روش ها شامل مجموعه اقداماتی است که می تواند از طغیانهای جدی سن گندم بدون نیاز به کاربرد آفت کش جلوگیری کند و غالبا نقش پیشگیری دارند ,متنند:- برداشت زود هنگام – زود کاشتن ویا کاشت واریاته های مقاوم تر- وجین کردن کامل علفهای هرز در تمام طول فصل – تناوب کشت با محصولاتی غیر از غلات – به زراعی در کشت غلات که باعث می شود گیاه بهترین رشد ونمو را داشته و در نتیجه زودتر برداشت شود .۲- کنترل بیولوزیکی :به دلیل اثرات فوری و آشکار بسیاری از آفت کش ها ی در دسترس , استراتزی مبارزه بیولوزیک در مقایسه با مزایای روش های شیمیایی کاملا مورد غفلت قرار گرفته است .۳ – کنترل شیمیایی :به صورت کلی همه آفت کش ها اثر مرگ ومیر لازم روی سن گندم را دارند ولی کاربرد آفت کشها همیشه با عث کاهش جمعیت سن گندم نمی شود . از سم هایی که برای کنترل این آفت استفاده می شود می توان پیرتروئیدهای مصنوعی ما نند دلتامترین ( دسیس- دلتا مترین و دلتارین ) به دلیل سمیت کم برای پستانداران به کار گرفته می شود و نیز از آفت کش های متداول دیگر می توان هیدروکربنهای کلره, و ارگانوفسفاتها مرگ ومیر بالا برای سن گندم دارند .باید دقت شود که اگر کاربرد سموم در زمان مناسب از نظر شرایط آب و هوایی صورت نگیرد اثرات لازم را نخواهد داشت و سم پاشی باید تکرار شود .به طور کلی حشرات کوچکتر خیلی راحتر توسط یک حشره کش کشته می شوند , بهترین زمان سم پاشی در سن های غلات به خصوص سن گندم وقتی است که پوره های جوان شروع به تفرخ می کنند . باید توجه کرد که سن های بالغ زمستان گذران در صورت داشتن تراکم بالاباید قبل از جفتگیری کنترل شوند .
منابع :۱- عبد الهی , غلام عباس , رهیافتی تحلیلی بر مدریت سن گندم در ایران , نشر آزمون کشاورزی , چاپ اول – ۱۳۸۳۲- رجبی , غلامرضا , اکولوزی سن های زیان آور گندم و جو در ایران , سازمان تحقیقات –آموزش و ترویج کشاورزی , چاپ اول ۱۳۷۹۳- افشار, جلال, ۱۳۱۲- نشو ونما- طرز زندکی و اکولوزی سن در ایران ,سازمان چاپ و انتشارات کیهان .۴- رجبی , غلامرضا, علل بنیادی گسترش و طغیان سن گندم در سالهای اخیر,از انتشارات موسسه تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی .

منبع : “پس سی ورد”

روش های کشت گندم
رشد قارچ های عالم بوته میری گندم با روش کشات بذر بر روی پشته های بلند به دلیل عدم حالت غرقابی کمتر می شود.
روش های کشت گندم به وسعت و شیب زمین، مقدار آب موجود و مدیریت زارعی بستگی دارد.
به طور کلی روش های کشت عبارتست از:
۱) روش کرتی:
روشی است سنتی و در زمین هایی اعمال می شود که دارای سطح کم، شیب نامناسب و یا آب کم برای آبیاری هستند. در این روش معمولاً پس از انجام گاوآهن و دیسک،‌ بذر را پاشیده و با دیسک زیر خاک برده و مرزهایی با مرزبند ایجاد می کنند. در این روش استفاده از ماشین آلات برای انجام امور داشت مانند سمپاشی علیه علف های هرز غیرممکن و برداشت با کمباین به دلیل مرزهای زیاد مشکل است. همچنین از سطح مفید مزرعه به خوبی استفاده نشده و ضایعات زمین زیاد است.
۲) روش خطی یا فارویی:
این روش برای زراعت گندم آبی انجام می شود و به این ترتیب است که پس از انجام گاوآهن، دیسک و تسطیح، با استفاده از دستگاه کودپاش (سانتریفوژ) بذر را در سطح مزرعه پاشیده و سپس با دستگاه فاروئر جوی و پشته ایجاد می شود. در مواردی پیش از انجام جوی و پشته به وسیله دیسک بذر را زیر خاک می کنند که آزمایش ها نشان داده، این عمل چندان موثر و مورد نیاز نیست.
در این روش پشته ها،‌ کم عرض (۲۵ – ۱۰ سانتیمتر) و کم عمق (۱۵ – ۱۰ سانتیمتر) هستند و در مواردی هنگام آبیاری، حالت غرقابی ایجاد می شود. بذرپاشی به روش سانتریفوژ باعث می شود بذرها به طور تصادفی و کنترل نشده پخش و در خاک مستقر شوند، بنا بر این تعدادی بوته نیز در کف جویچه ها سبز می شوند که جایگاه مناسبی برای استقرار گیاه نبوده و ممکن است بوته های این ناحیه مقداری از مواد غذایی و رطوبت موجود را مصرف کنند. ولی قدرت رقابت با بوته های روی پشته را ندارند و محصولی نیز تولید نمی کنند و در صورت تولید از کیفیت کمی برخوردارند.
نوع دیگری از کشت ردیفی گندم در ایران وجود دارد که در آن از ماشین های بذرکار استفاده می شود. عرض پشته ها در این نوع بذرکارها تقریباً ثابت (حدود ۳۰ سانتیمتر) بوده و دستگاه قادر است سه ردیف بذر بر روی هر پشته بکارد. فاصله بین ردیف کاشت (فاصله وسط یک جویچه تا وسط جویچه مجاور) حدود ۵۵ سانتیمتر است. برخی بذرکارها همزمان دو عمل احداث پشته و کاشت بذر بر روی پشته را انجام می دهند که نوعی مزیت برای این دستگاه ها محسوب می شود.
۳) روش نواری:
این روش در زمین هایی که شیب مناسب داشته و انجام عمل تسطیح در آن ها میسر باشد قابل اجراست. در این روش با توجه به شیب مناسب نیازی به ایجاد جویچه نیست. کاشت با ماشین های بذرکار صورت گرفته زمین در قطعات بزرگ قابل آبیاری است. از دستگاه کمباینت می توان در این روش کشت استفاده کرد. این دستگاه همزمان در اراضی شخم خورده عملیات دیسک، تسطیح و کشت را انجام می دهد. اگر در اراضی با شیب نامناسب روش نواری اجرا شودف ناچار مرزهای متعددی باید ایجاد کرد که در نهایت همان روش کرتی خواهد بود.
۴) روش کشت بذر بر روی پشته های بلند:
مدرن ترین روشی است که در کشورهای پیشرفته اجرا می شود. به طور خلاصه، در این روش دو الی سه ردیف بذر بر روی پشته های بلند و عریض کاشته می شود. در این سیستم عرض پشته ۷۰ – ۴۵ سانتیمتر، فاصله ردیف کاشت بر روی پشته ۲۰ – ۱۵ سانتیمتر، عرض جویچه ها (فارو) ۳۰ – ۲۵ سانتیمتر و ارتفاع پشته (عمق فارو) ۲۰ – ۱۲ سانتیمتر است. هدایت آب در زمین از طریق جویچه ها انجام می شود، به طوری که رطوبت ه صورت نشتی به محل استقرار بذرها نفوذ می کند و حالت غرقابی ایجاد نمی شود. روش کاشت گندم با این روش به شرح زیر است:
پس از عملیات شخم عمیق، دیسک، تسطیح و قبل از بذرکاری جوی و پشته ها را متناسب با این روش با یک دستگاه خطزن احداث و زمین را آبیاری بسیار سنگین می کنند. پس از سبز شدن نسل ااول علف های هرز (که حدود ۸۰ درصد کل علف های هرز است) و در رطوبت کمی بیشتر از گاورو شدن، دستگاه را وارد زمین می کنند.
این دستگاه به گوته ای طراحی شده است که بیلچه های کولیتواتور که قبل از لوله های سقوط بذر قرار دارند روی پشته ها قرار گرفته، با تخریب پشته ها علف های هرز را از بین می برند، سپس بذرها به صورت ردیفی (معمولاً سه ردیف روی پشته) در عمق ۱۲ – ۸ سانتیمتر کاشته می شوند و بیلچه های احداث فارو که در پشت لوله های سقوط بذر قرار دارند، دوباره فاروها و پشته ها را در جای قبلی بازسازی
می کنند. بنابراین با عبور بذرکار همزمان، پشته ها تخریب می شوند، علف های هرز از بین
می روند، بذرها به صورت ردیفی کاشته شده و دوباره پشته ها و جویچه ها احداث می شوند.
پس از کاشت بذر، زمین به صورت ردیفی کاشته شده و دوباره پشته ها و جویچه ها احداث
می شوند. پس از کاشت بذر، زمین به مدت حدود ۴۰ روز آبیاری نمی شود (به دلیل این که بذر گیاه زراعی عمق کاشته شده است و رطوبت کافی برای جوانه زدن آن وجود دارد) در این مدت گیاهچه ها رشد کرده و در حالی که قسمت اعظم بذرهای علف های هرز قبل از کشات بذر جوانه می زنند و با بیلچه های کولیتواتور بذرکار از بین می روند، باقیمانده بذر علف های هرز در عمق کم قرار گرفته و رطوبت کافی برای سبز شدن آن ها وجود ندارد.
از مزایای روش کشت بذر بر روی پشته های بلند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سهولت آبیاری قبل از کاشت که کنترل مکانیکی علف های هرز را فراهم می کند.
- افزایش میزان سبز شدن بذر و یکنواختی مزرعه
- امکان استفاده از همان پشته ها در کشت های بعدی
- استفاده کمتر از بذر (بعضی از کشاورزان با مصرف فقط ۷۵ – ۵۰ کیلوگرم بذر در هکتار به تراکم مورد نظر می رسند)
- کاهش میزان مصرف علف کش ها
- کاهش سله بندی و خفگی بذر
- کاهش ورس (خوابیدگی) به دلیل عدم شرایط غرقابی
- امکان مصرف کود به صورت نواری و افزایش بازدهی مصرف کود
- کاهش فرسایش در مناطق پرباران به دلیل هدایت آب توسط فاروها
- افزایش تولید

منبع ” پی سی ورد“