بیماری های انگلی (ژیاردیازیس ، اکسیور ، آمیبیازیس ، تری کیوریازیس یاتریشینوز ، شیگلوز )
مقدمه:
امروزه در بسیاری از نقاطجهان بیماریهای مسری‌مشکلات بسیاری را برای‌جوامع انسانی به وجودمی‌آورد; این در حالی است که‌آسیب‌ها و صدمات و خسارات‌ناشی از این بیماریها کشورهای‌در حال توسعه را در مقایسه باکشورهای صنعتی بیشتر تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در این میان‌بیماریهای انگلی با انتشاری‌گسترده به عللی از قبیل فقر،سؤ تغذیه، بی‌سوادی، و ازدیادبی رویه جمعیت، فقدان‌تسهیلات بهداشتی و دههاعامل دیگر بخش عمده‌ای ازمشکلات را به خود اختصاص‌می‌دهد، به گونه‌ای که در برخی‌از مناطق جهان سهم بیماریهای‌انگلی در ایجاد خسارات‌اجتماعی، اقتصادی با برخی‌بیماریها نظیر سل، بیماریهای‌مقاربتی، بیماریهای قابل‌پیشگیری با واکسن وعفونتهای حاد تنفسی برابری‌می‌کند.
تعریف:
اصولا انگل به موجودی گفته‌می‌شود که در داخل یا خارج‌پیکر موجود زنده دیگری به‌طور موقت به سر می‌برد و ازآن تغذیه می‌کند و کم و بیش‌موجب ضرر و زیان میزبان‌خود می‌شود.
با توجه همه جانبه به شرایطجوی و جغرافیایی کشورپهناور ما و خصوصیات‌زندگی، پایه‌های فرهنگی وبهداشتی مردم ما به خوبی‌آشکار است که انواع مختلف‌انگلها خصوصا گونه‌های‌بیماری‌زا می‌توانند در این‌کشور زیست کنند و به آسانی‌به میزبانان دست یابند وصدمات لازم را وارد کنند.
انگلها را به دو دسته انگلهای‌خارجی و داخلی تقسیم‌می‌نمایند:
۱ – انگلهای خارجی: به‌انگلهایی گفته می‌شود که درخارج از بدن میزبان و در سطح‌بدن او زندگی می‌کنند، مانندشپشها.
۲ – انگلهای داخلی: به‌انگلهایی گفته می‌شود که داخل‌بدن میزبان خود زندگی‌می‌کنند، مانند کرمهای‌روده‌ای.
سرایت و انتقال‌بیماریهای انگلی به‌عوامل سه گانه زیربستگی دارد:
۱ – وجود میزبان حساس
۲ – وجود منبع آلودگی
۳ – طرق انتقال آلودگی.در واقع تحت تأثیر عوامل سه‌گانه فوق، سرایت، شیوع وپراکندگی بیماریهای انگلی رادر هر زمان و در هر منطقه‌می‌توان تخمین زد. از آنجایی‌که بیماریهای انگلی همواره‌دارای سیر مزمن بوده و کمتر باآثار و علایم بالینی همراه‌هستند، لذا افراد آلوده ممکن‌است بعد از بهبود ظاهری وبدون داشتن هر گونه علایم‌کلینیکی به صورت ناقلین‌بیماری درآیند و خود نقش‌منبع آلوده را برای افراد سالم‌به عهده بگیرند. به عبارت‌دیگر نظر به این که در افرادناقل تعادل بیولوژیکی خاص‌بین انگل و میزبان به وجودمی‌آید، لذا این گونه ناقلین درحالی که از صدمات انگل‌محفوظ هستند در عین حال‌منبع و ناقل عامل بیماری‌می‌باشند. بدین جهت آگاهی ازنقش بیماریهای انگلی وراههای پیشگیری از آنها ازاهمیت خاصی برخوردار است.
ژیاردیازیس
ژیاردیالامبلیا یک پروتوزوئرفلاژل‌دار است که عامل ایجاداسهال عفونی می‌باشد. این‌عفونت در کودکان بیشتر ازبالغین شایع است. از علل مهم‌ابتلا به عفونت در کشورهای درحال توسعه (همچنین در مراکزنگهداری کودکان عقب مانده‌ذهنی و مهدکودک‌ها)ژیاردیاست که در افراد مبتلا به‌سوء تغذیه و یا نقص ایمنی‌بیشتر است.
راه انتقال:
ژیاردیا لامبلیا در انسان ازطریق خوردن کیست به وجودمی‌آید. کیست‌ها از طریق‌مدفوع افراد آلوده دفع‌می‌شوند و آب و غذا را آلوده‌می‌کنند.
آلودگی منابع آب آشامیدنی بافاضلابهای حاوی کیست یاتخم انگل و اغذیه دستمالی‌شده با دستهای آلوده به کیست‌یا تخم انگل از مهمترین منابع‌انتقال بیماری می‌باشد. گر چه‌کودکان نسبت به ژیاردیا ازحساسیت ویژه برخوردارهستند با این حال بیماری دربالغین، حتی ورزشکاران وافرادی که خوب تغذیه می‌کنندو شرایط زیستی مناسب دارند،گزارش شده است. کلامصونیت در برابر ژیاردیاحاصل نمی‌شود و انسان همیشه‌ممکن است آلوده شود.
انتقال این بیماری از انسان به‌انسان به طور مستقیم نیزامکان‌پذیر است.
اپیدمیولوژی:
میزان بروز در نقاط مختلف‌دنیا از ۵ تا ۵۰ درصد متفاوت‌است. عقیده بر این بود که‌انسان تنها مخزن ژیاردیالامبلیا می‌باشد، ولی امروزه‌عقیده بر این است که ژیاردیا،سگ و سگ آبی را نیز مبتلامی‌سازد.
علایم بیماری:
ژیاردیازیس در کودکان به‌مراتب بیشتر از بزرگسالان‌علامت دار است. علایم در ۴۰تا ۸۰ درصد کودکان آلوده پس‌از یک دوره کمون متوسط ۸روزه، آشکار می‌شود.شایع‌ترین تظاهرات بیماری‌اسهال، کاهش وزن، دردهای‌شکمی و نقص در رشدمی‌باشد. شروع علایم آن ممکن‌است شدید و تند و یا تدریجی‌باشد. بیماری خودبخودمی‌تواند محدود شونده و یاتوانایی ایجاد اسهال شدیدطولانی مدت و سوء جذب راداشته باشد.
سوء جذب قندها، چربی‌ها وویتامین‌های محلول در چربی‌ممکن است در بیش از نیمی ازبیماران اتفاق بیفتد.
تشخیص:
کیست‌های ژیاردیا لامبلیاممکن است در نمونه‌های‌مدفوع تهیه شده از افراد مبتلاپیدا شود. از آنجا که ترشح ودفع کیست نامنظم است‌آزمایش نمونه‌های متعددمدفوع ممکن است لازم شود،ولی فقط ۵۰درصد افراد آلوده‌بدین طریق شناسایی می‌شوندو آزمایش Entero Testآزمایشی مفید، ساده و روش‌بی‌خطری برای تشخیص‌ژیاردیا لامبلیاست.
درمان:
در درمان ژیاردیازیس‌داروهای فورازولیدون،مترونیدازول و مانند آن‌استفاده می‌شود.
پیشگیری:
رعایت اصول بهداشت فردی واجتماعی – استفاده از آب‌آشامیدنی سالم و بهداشتی -رعایت بهداشت مواد غذایی -کنترل و نظارت بر مراحل‌تهیه، تولید، توزیع و فروش‌مواد غذایی – انجام معاینات‌دوره‌ای برای افرادی که باموادغذایی سرو کار دارند و درصورت ابتلا به انگل، درمان‌آنها و آموزش راههای انتقال وپیشگیری از بیماری به جامعه.
اکسیور:
اکسیور یا کرم نخی شکل که به‌آن کرمک نیز می‌گویند، کرمی‌است که به صورت انگل‌انسانی در کلیه نقاط دنیا دیده‌می‌شود و کرم بالغ آن‌استوانه‌ای و ریز به شکل نخ وسفیدرنگ یا شفاف بوده وپوسته آن نرم می‌باشد. کرم بالغ‌در نواحی شکم، آپاندیس ونواحی تحتانی روده بزرگ‌زندگی می‌کند. این کرم‌ها دراواخر شب از مخرج خارج‌می‌شوند و در سطح جلدی‌ناحیه نشیمنگاه تخمگذاری‌می‌کنند. وجود کرم بالغ درروده‌ها گاهی علایمی را ایجادمی‌کنند و علایم بیشتر بر اثرحرکت کرم ماده بارور ازسوراخ مخرج به خارج ظاهرمی‌شود که با علایم تحریک وخارش جلدی اطراف نشیمن،تب در کودکان، ایجاد زخم وخونریزی بر اثر خاراندن‌نشیمنگاه و چرکی شدن زخم‌دیده می‌شود. خارش معمولا درهنگام شب بوده و سبب‌بی‌خوابی کودک می‌شود که براثر آن عوامل خستگی،بی‌قراری و عصبانیت درکودک بروز می‌کند. استقرارکرم در زایده آپاندیس ممکن‌است سبب ایجاد آپاندیست‌شود. بعضی علایم دیگر مانندخارش دماغ، دندان قروچه‌شب هنگام را نیز به علت‌آلودگی به اکسیور دانسته‌اند.کرم بالغ در ناحیه نشیمنگاه‌قابل مشاهده است. برای‌تشخیص قطعی کرمک باید ازکاغذ سلوفان که به ناحیه‌نشیمنگاه چسبانده می‌شوداستفاده کرد; تخمهای انگل به‌این کاغذ می‌چسبد و به راحتی‌قابل مشاهده است.
درمان :
رعایت بهداشت فردی ومصرف داروهای ضد انگل‌طبق دارونامه خانه بهداشت‌می‌باشد.
پیشگیری:
۱ – شستشوی مکرر نشیمن به‌خصوص صبح زود که طفل ازخواب بیدار می‌شود.
۲ – شستشوی مکرر دستها به‌خصوص پس از اجابت مزاج وکوتاه کردن ناخن‌ها
۳ – شستشوی روزانه لباس‌زیر و ملافه‌ها در روزهای‌درمان
۴ – درمان همزمان همه اطفال‌و اعضای خانواده که با هم‌زندگی می‌کنند.
۵ – رعایت سایر مواردپیشگیری مانند پیشگیری درژیاردیازیس می‌باشد.
آمیبیازیس
آمیبیازیس عفونت انسانی باآنتامباهیستولیتیکاست که‌شیوع جهانی دارد. و بیشتر درکانونهای بومی خصوصا درمناطقی با استاندارد پایین ازنظر بهداشتی، اجتماعی واقتصادی شایع است.آنتامباهیستولیتیکا دستگاه‌گوارش را آلوده می‌کند و دراغلب افراد آلوده باعث بیماری‌مختصر، یا بدون ایجاد بیماری‌می‌شود. در تعداد کمی از افرادممکن است این انگل به مخاطروده حمله کند یا به‌سایرارگانها مخصوصا کبدمنتشر شود.
راه انتقال:
عفونت از طریق خوردن‌کیست‌های انگل استقرارمی‌یابد; این کیست‌ها به شرایطمحیطی نظیر دمای پایین وغلظتهای کلر که در کلرزنی‌آب مصرف می‌شود، مقاوم‌می‌باشد. انگل با حرارت ۵۵درجه سانتی گراد می‌تواندکشته شود. به دنبال خوردن‌کیستی که به اسیدیته معده وآنزیمهای گوارشی مقاوم باشد،کیست در روده باریک می‌شودو تشکیل فرم فعال انگل رامی‌دهد. انسان میزبان طبیعی ومخزن آنتامباهیستولیتیکااست; عفونت از طریق غذا وآب آلوده منتقل می‌شود وبنابراین انتقال دهندگان‌موادغذایی که حامل کیست‌آمیب نیز می‌باشند نقش مهمی‌در گسترش بیماری دارند.
اپیدمیولوژی:
میزان بروز عفونتهای آمیبی درسراسر جهان از ۵ درصد تا ۸۱درصد تغییر می‌کند. تخمین‌زده می‌شود که ۱۰ درصدجمعیت در سرتاسر جهان به‌آنتامباهیستولیتیکا آلوده‌هستند.
اسهال آمیبی ناشی از تهاجم‌آمیب به مخاط لوله گوارش‌افراد آلوده اتفاق می‌افتد.انتشار انگلها به ارگانهای‌داخلی نظیر کبد، در میزان‌کمتری از افراد آلوده اتفاق‌می‌افتند و در کودکان کمتر ازبزرگسالان می‌باشد.
علایم بیماری:
بیشتر افراد آلوده بدون علامت‌هستند، ولی کیست‌ها درمدفوع آنها پیدا می‌شوند.تهاجم بافتی در ۲ تا ۸ درصدافراد آلوده اتفاق می‌افتد.آمیبیازیس روده ممکن است‌در عرض ۲ هفته پس ازآلودگی اتفاق بیفتد و یا برای‌ماهها به تأخیر افتد شروع آن‌معمولا تدریجی و با دردهای‌شکمی و حرکات گوارشی زیادمی‌باشد و اغلب اسهال نیزهمراه با زور پیچ است; مدفوع‌به رنگ خونی بوده و حاوی‌مقدار زیادی موکوس می‌باشد.
تشخیص:
بر اساس جستجوی ارگانیسم‌در نمونه مدفوع‌ها یا به ندرت‌در مواد آسپیره شده از آبسه‌کبدی می‌باشد. حداقل ۳ نمونه‌مدفوع باید توسط فرد مجرب‌آزمایش شود.
درمان:
استفاده از مترونیدازول به‌صورت خوراکی با نظر پزشک‌می‌باشد و معمولا بیش از یک‌قلم دارو مورد نیاز است.
عوارض دارو:
شامل تهوع، اسهال و احساس‌مزه فلزی در دهان می‌باشد;این عوارض ماندگار نیست و بااتمام درمان از بین می‌رود.
پیشگیری:
مانند راههای پیشگیری دردرمان ژیاردیازیس می‌باشد.
تری کیوریازیس یاتریشینوز
تری‌کیوریس‌تری کیورا(Trichuris Trichiura)یکی از شایع‌ترین عفونتهای‌کرمی انسان‌هاست. تقریبا نیم‌بیلیون مورد در سراسر جهان‌وجود دارد. عفونت در آب وهوای گرمسیری شایع‌تر است،اما در آمریکا شمالی هم وجوددارد.
راه انتقال:
عفونت از خوردن تخمهای بالغ‌انگل است که در مدفوع افرادآلوده وجود دارد. این انگل درعرض ۲ تا ۴ هفته در صورت‌وجود شرایط مناسب رطوبتی‌در خاک بالغ می‌شود. تخمهاپس از ورود به بدن باز می‌شودو لاروها به روده کوچک نفوذمی‌کنند و در آنجا به مدت ۳ تا۱۰ روز می‌مانند و سپس به‌آهستگی به سمت پایین حرکت‌کرده به کرم بالغ تبدیل‌می‌شوند. محل استقرار نهایی‌کرمها سکوم و کولون صعودی‌می‌باشد.
تخم‌ریزی توسط کرمهای ماده‌بالغ یک تا ۳ ماه بعد از عفونت‌رخ می‌دهد.
اپیدمیولوژی:
تری کیوریازیس در جوامع‌روستایی فاقد تسهیلات‌بهداشتی بیشترین شیوع رادارد. انسان، میزبان اولیه آن‌است. بیشترین شیوع و شدت‌عفونت در بچه‌هاست. انتقال‌تخمهای جنین‌دار توسطدستها، غذاها یا نوشیدنی‌های‌آلوده رخ می‌دهد. تخمها نیزممکن است توسط مگسها وسایر حشرات منتقل شوند.
علایم بیماری:
بیشتر افراد آلوده بدون‌علامتند. با وجود این شکایات‌شکمی مبهم، قولنج، خارش درناحیه مقعد خصوصا شبها ازعلایم این بیماری است. هر کرم‌بالغ ۰/۰۵ سی‌سی خون در هرروز می‌مکد; بنابراین‌عفونت‌های سنگین ایجادکم‌خونی خفیف می‌کند.
تشخیص و درمان:
یافتن تخم کرم درگسترش‌های مدفوع راه‌تشیخص می‌باشد. داروی‌خوراکی مبندازول به میزان‌تعیین شده در دارونامه‌بهورزی می‌تواند به درمان این‌عفونت کمک کند.
راههای پیشگیری:
مانند آنچه در خصوص‌ژیاردیازیس گفته شد.
شیگلوز
چهار جنس شیگلا مسؤول‌بیماری هستند که همه توانایی‌تهاجم به سلولهای اپیتلیال‌کولونی دارند.
تعداد کمی از شیگلاها ممکن‌است سبب بروز بیماری شود.خوردن ۱۰ عدد از شیگلادیسانتریه در بعضی افرادحساس باعث ایجاد بیماری‌می‌شود. ولی ارگانیسم‌هایی‌مانند ویبریوکلرا نیاز به‌خوردن ۱۰۸ تا ۱۰۱۰ ارگانیسم‌دارند تا ایجاد بیماری کنند.شیگلا به سادگی از فردی به‌فرد دیگر قابل انتقال است.
اپیدمیولوژی:
عفونت شیگلایی در آب وهوای معتدل در ماههای گرم ودر آب و هوای گرمسیری درفصل بارانی بیشترین امکان‌بروز را دارد. هر دو جنس به‌طور مساوی مبتلا می‌شوند.
اگر چه عفونت در هر سنی‌می‌تواند رخ دهد، ولی‌شایع‌ترین سن برای بیماری‌دومین و سومین سال زندگی‌است. عفونت به دلایل نامعلوم‌در ۶ ماه اول نادر است.شیرمادر که در مناطق آندمیک‌حاوی آنتی بادیهایی بر ضدآنتی‌ژنهای بیماری‌زای این‌ارگانیسم است، ممکن است درتوجیه این شیوع سنی کمک‌کننده باشد. آب و غذای آلوده(سالاد یا غذاهای دیگر که بادخالت دست درست می‌شوند)از عوامل مهم انتقال آلودگی‌است. انتقال شخص به شخص‌در اکثر نقاط جهان مکانیسم‌اصلی عفونت است.
علایم بیماری:
به دنبال خوردن شیگلا، دوره‌کمون چند روزه‌ای قبل ازشروع علایم به وجود می‌آید; به‌طور مشخص درد شکمی‌شدید، تب بالا، استفراغ،بی‌اشتهایی، دفع مدفوع به‌شکلی دردناک و همراه بااحساس نیاز فوری به دفع رخ‌می‌دهد. در این زمان ممکن‌است اتساع و حساسیت‌شکمی، افزایش صداهای‌روده‌ای ورکتوم دردناک وجودداشته باشد. ابتدا ممکن است‌اسهال آبکی و حجیم باشد وسپس به مدفوع‌های مکرربلغمی خونی و کم حجم تبدیل‌شود. اما بعضی از بچه‌ها اصلا به‌مرحله اسهال خونی نمی‌رسندو برخی از ابتدا مدفوعشان‌خونی است.
ممکن است دهیدراتاسیون‌شدید مربوط به از دست دادن‌آب و الکترولیت‌ها از راه‌مدفوع و استفراع رخ دهد.اسهال درمان نشده ۱ تا ۲ هفته‌طول می‌کشد، اما فقط در ۱۰درصد بیماران اسهال بیشتر ازده روز خواهد بود. به جز درشیرخواران مبتلا به سوء تغذیه،اسهال مزمن شایع نیست.
درمان:
همانند گاسترو آنتریت‌های‌ناشی از علل دیگر اولین نکته‌در بچه‌های مشکوک به‌شیگلوز مسأله اصلاح و حفظآب و الکترولیت هاست.داروهای کاهنده حرکت روده‌را نباید مصرف کرد، چون این‌خطر وجود دارد که بیماری‌مزمن شود.
نکته بعدی تصمیم‌گیری درمورد مصرف آنتی بیوتیک‌است. اگر چه بعضی به خاطرماهیت محدود شونده بیماری،قیمت آنتی بیوتیک و خطرایجاد ارگانیسم‌های مقاوم، عدم‌استفاده از آنتی بیوتیک راتوصیه می‌کنند، ولی یک‌نظریه متقاعد کننده به نفع‌تجویز آنتی بیوتیک دربچه‌های مشکوک به شیگلوزوجود دارد; حتی اگر بیماری‌کشنده نباشد کودک درمان‌نشده به مدت ۲ هفته یا بیشترکاملا بیمار می‌باشد و ممکن‌است اسهال عود کننده یا مزمن‌رخ دهد. خطر ایجاد سوء تغذیه‌در حین بیماری طولانی وجوددارد.
پیشگیری:
دو راه ساده برای پیشگیری ازشیگلوز در کودکان وجود دارد:
اول، تشویق به مصرف شیرمادر در مناطقی که شیگلوزشایع است. شیر مادر خطرشیگلوز علامت دار را کاهش‌می‌دهد و شدت آن را درشیرخوارانی که علی‌رغم‌مصرف شیرمادر، مبتلا شده‌اندکاهش می‌دهد. دوم، آموزش‌تکنیک‌های شستن دستها درخانواده به خصوص بعد ازمدفوع کردن و قبل از تهیه ومصرف غذا; سایر اقدامات‌بهداشت عمومی از قبیل اصلاح‌آب و فاضلاب، دفع صحیح‌مدفوع و رعایت بهداشت‌موادغذایی نیز مؤثر است.
