کرم های قوزه پنبه, میوه گوجه فرنگی و پیله خوار نخود

http://www.hlasek.com/foto/heliothis_peltigera_348.jpgگونه های شب پره متعلق به دو جنس Helicoverpa و Heliothis (از خانواده Noctuidae) از مهمترین آفات محصولات کشاورزی در ایران و جهان می باشند. در ایران تاکنون ۶ گونه زیر از مناطق مختلف شناسایی شده اند:
Helicoverpa armigera، Heliothis peltigera، Heliothis viriplaca، Heliothis incarnata، Heliothis nubigara، Heliothis maritima
سه گونه اول از نظر خسارت به محصولات کشاورزی بخصوص روی نخود، پنبه، گوجه فرنگی مهم تلقی می گردند. گونه H. armigera از لحاظ پراکنش یکی از گسترده ترین آفات کشاورزی در سراسر آفریقا، خاورمیانه، جنوب اروپا، هند، آسیای مرکزی و جنوب شرقی، شرق و شمال استرالیا، نیوزلند و بسیاری از جزایر شرقی اقیانوس آرام میباشد. ویژگیهایی نظیر پلی فاژی، توانایی تحرک و جابجایی بالا و توانایی توسعه مقاومت به اکثر حشره کشهای متداول باعث گشته تا این حشره به یک آفت مهم در یک دامنه جغرافیایی وسیع تبدیل گردد. در صورتی که گونه های H. peltigeraو H. viriplacaآفت بعضی از محصولات کشاورزی با گسترش جغرافیایی محدودتر (H. viriplaca) یا دامنه میزبانی محدودتر (H. peltigera) می باشند.
مطابق با مطالعات انجام شده در مورد تغییرات جمعیت گونه H. armigera میتوان به موارد زیر اشاره داشت: (1) فنولوژی فصلی: تعداد نسل ممکن در سال و فراوانی فصلی جمعیت بطور مستقیم متاثر از درجه حرارت، توالی میزبانی و مناسب بودن میزبان می باشند. بارندگی بطور غیر مستقیم، با تاثیر بر روی فراوانی و مناسب بودن گیاهان میزبان، بر روی فراوانی فصلی جمعیت اثر می گذارد. در مناطق حاره ای که میزبان موجود باشد این گونه قادر است بطور دائم زاد و ولد کرده و در طی 28-30 روز یک نسل را تکمیل کرده و 10-11 نسل در سال تولید نماید. در اغلب سیستمهای کشاورزی مناطق نیمه حاره و معتدل 3-5 نسل معمول می باشد. نسلهای مجزا همیشه مشخص نیستند چون بعد از اولین یا دومین نسل بهاره همپوشانی قابل ملاحظه ای بین نسلها روی می دهد. توالی میزبانهای گیاهی در دسترس هنگام فصل زاد و ولد مهم ترین عامل تعیین کننده خسارت بالقوه جمعیتهای این حشره میباشد. در بسیاری از مناطق تا نسل دوم، سوم یا حتی چهارم این گونه به آفت محصولات زراعی تبدیل نمی گردد ؛ (2) مرک ومیر و کنترل (تنظیم) جمعیت: در بسیاری از سیستمهای کشاورزی این حشره دچار مرگ ومیر قابل ملاحظه ای مشود که بعلت تاثیرات آب و هوا، شکارگرها و پارازیتوئید ها، و بواسطه اثرات مستقیم گیاه میزبان روی بقا و رشد این حشره می باشد. اکثر این مرگ ومیرها در مرحله تخم و سنین اولیه لاروی رخ می دهد که نشاندهنده کاهش مرگ و میر با افزایش سن می باشد. تعداد معدودی جدول زندگی برای جمعیت های مزرعه ای این آفت درست شده است. نهایتهای درجه حرارت و رطوبت و عوامل جوی دیگر نظیر باد بنظر میرسد که مسئول مرگ ومیر تخم، لارو و شفیره این آفت باشند. اثرات عوامل غیر زنده اغلب دست کم گرفته می شود و اهمیت مرگ و میر طبیعی، بخصوص بر اثر شکارگرها و و پارازیتوئید ها، در فراوانی فصلی جمعیت این حشره کم درک شده است. فهرست شکارگرها و پارازیتوئید های این آفت برای بسیاری از مناطق مشخص گردیده است ولی مقایسه درجه کنترل اعمال شده توسط آنها در مناطق مختلف بواسطه روشهای متفاوت بکار رفته وضعیت بغرنجی را بوجود آورده است. بطوریکه اثر شکارگرها و و پارازیتوئید ها تحت واژه هایی نظیر نرخ مصرف، درصد کاهش تراکم لاروی، یا درصد مراحل مختلف پارازیته شده ارائه شده است و بندرت از اثر آنها روی الگوهای فراوانی فصلی جمعیت صحبت به میان آمده است. شکارگرها و و پارازیتوئید ها ممکن است قادر به سرکوبی جمعیت های آفت در یک مزرعه مشخص تا زیر سطح زیان اقتصادی باشند ولی باید دید که آیا میتوانند اندازه جمعیت در یک منطقه را کاهش دهند یا نه. در حقیقت، قابلیت تحرک و جابجایی و نرخ بالای افزایش جمعیت این حشره که منجر به تشکیل کلونی های جدید و رشد جمعیت در بومهای جدید را می دهد بر ظرفیت دشمنان طبیعی جهت واکنش های تابعی و عددی فائق می آید.


از دیگر مطالعاتی که در دنیا روی تغییرات جمعیت این حشره انجام شده است بیشتر به عوامل مرگ ومیر (جدول زندگی) یا تغییرات فصلی جمعیت و ارتباط آن با عوامل محیطی توجه کرده اند بطور مثال در یک تحقیق روی تغییرات فصلی جمعیت لاروی H. armigera روی نخود در هند، رطوبت نسبی و بارندگی را در افزایش جمعیت این حشره تاثیر گذار دانسته اند. یک مطالعه تغییرات جمعیت (جدول زندگی) H. armigera در چین نشان داده است که بالا ترین مرگ و میر این حشره از مرحله تخم تا سن دوم لاروی اتفاق می افتد و عامل کلیدی مرگ و میر اثرات تمیزکنندگی باران و باد در جنوب چین و شکار گری دشمنان طبیعی در شمال چین می باشد. در یک مطالعه روی جمعیت لاروی H. armigera روی نخود مشخص گردید که درجه حرارت کمینه روزانه و بارندگی روی پیک جمعیت این حشره تاثیر دارد. در حالیکه مطالعه ای دیگر روی عوامل کلیدی مرگ ومیر (جدول زندگی) جمعیت H. armigera روی نخود مشخص کرد که عوامل کلیدی مرگ ومیر در نسل اول و دوم عدم بقای لارهای تازه تفریخ شده و پارازیته شدن لاروهای جوان توسط Campoletis chloridae U. (Ichneumonidae) و پارازیته شدن لاروهای مسن تر توسط Carcelia illota C. (Tachinidae) و بیماری ایجاد شده توسط ویروس NPV و مرگ ومیر شفیره ها توسط یک بیماری ناشناخته (با عامل ناشناخته) می باشد و بیشترین مرگ ومیر مربوط به لارهای جوان بوده است. در مطالعه ای روی تغییرات جمعیت Helicoverpa spp. در استرالیا نشان داده شد که بارندگی بهاره و وجود میزبانهای گیاهی روی تغییرات جمعیت گونه های مذکور و وضعیت آفت شدن آنها در پنبه های اول فصل تاثیر دارد. مطالعه ای روی تغییرات فصلی جمعیت H. armigera روی نخود در پاکستان مشخص کرد که یک همبستگی مثبت بین تراکم جمعیت و درجه حرارت های کمینه و بیشینه و یک همبستگی منفی بین تراکم جمعیت و متوسط درصد رطوبت نسبی صبحگاهی وجود دارد. با مطالعه ژنتیک و مهاجرت جمعیت H. armigera در استرالیا مشخ گردید که جابجایی حشرات کامل از فصلی به فصل دیگر تغییر می کند که این نتایج اهمیت مطالعات جمعیت در سالهای پی در پی را می رساند.