خط قرمزهای تغذیه در روزه داری
خط قرمزهای تغذيه در روزه داري روزه داری می‌تواند به تغذیه مناسب کمک شایانی کند. بدن انسان برای حفظ سلامتی خود همواره مقداری چربی به عنوان ذخیره انرژی در نقاط مختلف ذخیره می‌کند. این چربی‌ها به مرور ممکن است مقداری از کاروتنوئیدهای خورده شده توسط فرد را در خود ذخیره نموده و تغییر رنگ دهند. به علاوه در مدت طولانی اگر این چربی‌ها در بدن باقی بمانند، به شکل فشرده‌تر در آمده و احتمال مورد استفاده قرار گرفتن چربی‌های قرار گرفته در مرکز بدن نیز کمتر می‌شود. روزه داری به بدن فرصت می‌دهد تا این چربی‌های زمانمند را بسوزاند و پس از پایان دوره روزه‌داری، به جای آنها چربی تازه و مناسب‌تری را جایگزین نماید. به ویژه برای افرادی که چربی زیادی در بدن خود ذخیره کرده‌اند، فرصت مغتنمی فراهم می‌شود تا مقداری از چربی‌ها را برای تولید انرژی به مصرف رسانند و از اضافه وزن خود بکاهند.گرچه روزه حتی برای افراد لاغر نیز می‌تواند مفید باشد، ولی ذکر این نکته ضروری است که اگر فرد بسیار لاغر و یا دارای بیماری لطمه زننده و یا شرایط فیزیولوژیکی خاصی باشد که طبق نظر پزشک، روزه‌داری منجر به صدمه به بدن او می‌شود، روزه‌داری برای او قابل توصیه نخواهد بود.
بدن انسان علاوه بر نیاز به انرژی برای زنده ماندن و انجام فعالیت‌های روزمره، به پروتئین‌ها نیز برای ساخت سلول‌های جدید (جایگزین سلول‌های مرده و نیز سلول‌های اضافه در زمان رشد و نمو) نیاز دارد. اگر مقدار انرژی که از کربوهیدرات‌ها (اعم از کربوهیدرات‌های ساده مثل قند و شکر و یا انواع پیچیده مثل نشاسته موجود در نان، برنج، سیب‌زمینی، ذرت و جو) و چربی‌ها (اعم از انواع حیوانی و یا گیاهی شامل روغن‌های مایع و جامد) به بدن می‌رسد کافی نباشد، بدن به ناچار به سوزاندن پروتئین‌های با ارزش خود روی می‌آورد. افرادی که در اثر داشتن رژیم‌های غذایی نادرست وزن زیادی را در مدتی کوتاه از دست می‌دهند، در واقع عضلات خود را از دست می‌دهند. لازم به ذکر است پروتئینی که در بدن از بین برود ممکن است مدت‌ها وقت و غذای مناسب لازم باشد تا بتواند دوباره جایگزین شود. به همین ترتیب، اگر روزه داری برای کسانی منجر به سوخت شدید پروتئین‌های بدن شود، لازم است رژیم غذایی این افراد به دقت مورد بازنگری و کنترل قرار گیرد.به هنگام روزه داری، سطح انسولین خون در طی روز پایین‌تر از روزهای معمولی است. در واقع بدن از ذخایر انرژی خود یعنی گلیکوژن یا قند حیوانی ذخیره شده در کبد و عضلات و همچنین از چربی موجود در بافت چربی برای تامین انرژی استفاده می‌کند که اینها موجب افزایش سطح انسولین خون نمی‌شوند و به همین دلیل، هنگام روزه داری میزان انسولین خون کمی‌پایین تر از روزها ی دیگر است. کاهش انسولین خون احتمال ذخیره چربی (شروع چاقی) و همچنین احتمال مقاوم شدن سلول‌ها به انسولین (که خود زمینه‌ساز شروع دیابت است) را کاهش می‌دهد. روزه‌داری علاوه بر این که منجر به استراحت دستگاه گوارش می‌شود، سوخت‌وساز بدن را تنظیم کرده و احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها از جمله افسردگی و استرس، افزایش فشارخون، میگرن، افزایش وزن، بی‌خوابی و گاها دیابت را کاهش می‌دهد. با این حال، در برخی موارد روزه داری می‌تواند در افراد بیمار لطماتی را به سلامت فرد وارد سازد که به همین دلیل لازم است این افراد برای اطمینان از بی‌خطر بودن روزه گرفتن با پزشک خود مشورت کنند تا درصورت احتمال لطمه به سلامتی، از روزه گرفتن خودداری نمایند. در این مقاله به تاثیر روزه‌داری بر بعضی بیماری‌ها می‌پردازیم. باشد که اطلاعات ارائه شده بتواند در امر راهنمایی مبتلایان به هنگام روزه‌داری سودمند افتد.دیابت و روزه داری
دیابت از جمله بیماری‌هایی است که بسته به میزان شدت و همچنین نوع آن، توصیه‌های متفاوتی برای روزه داری خواهد داشت. افراد مبتلا به دیابت که دارو دریافت می‌کنند، با توجه به شدت بیماری و با مشورت پزشک ممکن است مجاز به روزه‌داری باشند. در مبتلایان به دیابت غیروابسته به انسولین (دیابت نوع ۲) که دارای اضافه وزن بالا باشند (BMI بالاتر از ۲۸ دارند) و با دریافت منظم دارو (به صورت ۲ بار در شبانه روز) قندخون خود را کنترل می‌کنند، روزه‌داری نه تنها مضر نیست، بلکه می‌تواند مفید نیز باشد.
افراد دیابتی که دارای شرایط زیر هستند (با تشخیص پزشک) لازم است از روزه داری خودداری نمایند.
۱) افراد مبتلا به دیابت (چه از نوع وابسته به انسولین و چه غیر وابسته به انسولین) که هنوز بیماری خود را کنترل نکرده اند و قند خون آنها هنوز به حد قابل قبولی نرسیده است.
۲) مبتلایانی که قند بالا داشته، ولی هنوز از داروی خاص و همچنین فعالیت بدنی مناسب جهت درمان دیابت پیروی نمی‌کنند.
۳) مبتلایان به دیابت نوع ۱ (وابسته به انسولین) که در روز چند نوبت لازم است انسولین تزریق کنند.
۴) دیابتی‌های مبتلا به عفونت.
۵) افراد مبتلا به پرفشاری خون کنترل نشده و همچنین آنژین (نوعی بیماری قلبی) درمان نشده.
۶) آنان که سابقه کتواسیدوز ( افزایش اجسام کتونی درخون و ادرار) دارند.
۷) افرادی که در طول روز ۲ بار یا بیشتر به افزایش قندخون (هیپرگلیسمی) یاکاهش آن (هیپوگلیسمی) دچار می‌شوند. اگر فرد دچار تعریق، عرق سرد و تپش قلب شود، این نشانه افت قند خون است که در این صورت باید روزه باز شود.
۸) خانم‌های باردار و یا شیرده مبتلا به دیابت
۹) افراد سالخورده مبتلا به دیابتتوصیه‌های لازم برای افراد مبتلا به دیابت در طول ماه مبارک رمضان
۱) افزایش دریافت مواد غذایی پرچرب و پرکربوهیدرات و به طور کلی پرخوری در افراد دیابتی، منجر به افزایش قند خون و افزایش وزن خواهد شد. بیماران دیابتی در طول روزهای ماه رمضان مانند روزهای معمولی باید از دریافت کالری بیش از حد و همچنین مواد غذایی حاوی کربوهیدرات ساده مانند قند و شکر بپرهیزند.
۲) انجام فعالیت بدنی سبک یا متوسط در افراد مبتلا به دیابت غیروابسته به انسولین، عارضه‌ای نخواهد داشت.
۳) در طول ساعات روزه‌داری حتما قند خون و اجسام ستونی ادرار باید در چندین نوبت بررسی شود.
۴) وزن فرد باید در طول ماه رمضان روزانه کنترل شده و در صورت هر گونه کاهش وزن شدید یا افزایش وزن بیشتر از ۲ کیلوگرم، حتما با پزشک مشورت شود.
۵) در صورت احساس هر گونه علایم ناشی از کاهش یا افزایش شدید قند خون، باید روزه را باز کنند.
۶) بعد از پایان ماه مبارک رمضان میزان و نوع داروی مصرفی و همچنین رژیم غذایی به حالت قبل ازماه رمضان بر‌گردد.
۷) اگر برای خوردن سحری بیدار نشوند، بهتر است از روزه گرفتن در آن روز منصرف شوند، زیرا احتمال پایین افتادن قند خون و عوارض دیگر افزایش می‌یابد.
۸) اگر بعد از افطار قند خون بالای ۲۵۰ باشد، لازم است شب بعد ۲۰ درصد از کالری دریافتی کم شود. اگر هنگام سحر نیز قند خون بالای ۲۰۰ باشد، باید از غذای سحری دفعات بعدی ۲۰ درصد کم شود. چنانچه قند خون بالای ۳۵۰ باشد، توصیه می‌شود اصولاً روزه نگیرند.
۹) چنانچه مصرف قرص فراموش شود (خصوصاً در صورتی که معمولاً قند خون بالاست)، بهتر است آن روز را روزه نگیرند .
۱۰) بیماران دیابتی که به نحوی دچار عوارض مزمن دیابت بر کلیه‌ها، چشم، قلب و … شده‌اند، هر چند ممکن است با روزه گرفتن دچار مشکل حادی نشوند، ولی برای پیشگیری از پیشرفت عوارض مزمن بهتر است روزه نگیرند و یا با متخصص مربوطه مشورت کنند.روزه داری، عیوب انکساری چشم را تشدید نمی‌کند
روزه داری، عیوب انکساری چشم (نزدیک بینی و دوربینی) را تشدید نمی‌کند و جز در موارد نادری مثل نزدیک بینی شدید با نمره عینک بالاتر از ۱۸، در موارد دیگر منعی برای روزه داری وجود ندارد. تغذیه عصب بینایی در افراد مبتلا به نزدیک بینی شدید با نمره عینک بالاتر از ۱۸، در اثر روزه داری مختل می‌شود و به همین دلیل متخصصان چشم به این افراد توصیه می‌کنند روزه نگیرند. بیماران مبتلا به آب سیاه با فشار طبیعی دسته دیگری از بیماران چشمی هستند که روزه‌داری برای آنان ممنوع است.
درباره علت بروز تاری دید ناشی از گرسنگی باید گفت تاری دید که در برخی از افراد روزه دار ایجاد می‌شود، ارتباطی به عیوب چشم نداشته و عموما به دلیل کم‌خونی، کاهش قند خون، افت فشار خون و یا ناشی از اختلالات خونرسانی به چشم و مغز است.روزه و سلامت روانی
روزه داری در بیماران مبتلا به افسردگی و بیماری‌های خفیف علاوه بر این که انجام فریضه دینی است، ضمنا به عنوان یک شیوه روان درمانی و تغییر رفتار محسوب شده و سلامت روانی را تقویت می‌کند. روزه داری همچنین قدرت اراده و تصمیم گیری و توان اجرایی این بیماران را نیز افزایش می‌دهد. البته بیماران مبتلا به اختلالات روانی، باید علاوه بر تغذیه مناسب در ایام روزه داری، برنامه ریزی خاصی برای مصرف داروهای خود در افطار و سحر نیز داشته باشند. لازم به یادآوری است که اگر این بیماران در طی مراحل بهبود از تغذیه مناسب برخوردار نباشند، از نظر مکانیسم‌های تطابق روانی ضعیف‌تر عمل کرده و به خوبی نمی‌توانند با تغییرات حاصله از نظر سبک زندگی روزانه در این ماه کنار بیایند، در نتیجه با عود و یا تشدید علایم بیماری مواجه می‌شوند که به همین دلیل توصیه می‌شود این قبیل بیماران از روزه‌داری مستمر یک ماهه خودداری کنند.روزه در سنگ کلیه و بیماری‌های کلیوی
با توجه به این که در ماه مبارک رمضان، افراد در معرض کم‌آبی شدید قرار گرفته و مواد زائد با غلظت بالا در ادرارشان دفع می‌شود، بنابراین در این ماه برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های کلیه و سیستم ادراری، باید مبادرت به مصرف مایعات بیشتری در سحر و افطار نمایند. درعین حال، افرادی که تشکیل سنگ‌های ادراری در آنها فعال بوده و بیش از دو سنگ ادراری ظرف مدت ۶ ماه داشته‌اند و یا هم‌اکنون دارای سنگ ادراری هستند، بهتر است موارد احتیاط را در زمینه مصرف مایعات رعایت نمایند، اما روزه‌دارانی که فقط یک نوبت سنگ ادراری درمان شده داشته‌اند، به شرط مصرف آب فراوان بین افطار تا سحر می‌توانند روزه بگیرند، هر چند ضروری است که این افراد کماکان تحت نظر پزشک متخصص باشند.
بیماران کلیوی که تحت درمان دیالیز قرار گرفته‌اند، باید از روزه گرفتن خودداری کنند. با توجه به اینکه بیماران دیالیزی قدرت تطابق پرخوری و کم‌خوری را ندارند و بیشتر اوقات هم کم‌اشتها هستند، از نظر پزشکی، قادر به روزه گرفتن نمی‌باشند.
در خصوص روزه داری برای بیماران کلیوی (سنگ ساز)، توصیه‌می‌شود که این افراد در طول روزه‌داری از انجام فعالیت فیزیکی سنگین و قرار گرفتن در معرض تعریق، خودداری نمایند و در طول شب برای رقیق کردن ادرار و شستشوی کلیه‌ها مایعات فراوان بنوشند، تا حد امکان حجم غذای دریافتی را کمتر نموده و به خصوص در مواقع سحری، غذای سبک و آب زیاد بنوشند و مصرف غذاهای حاوی املاح سنگ ساز (مانند نوشابه‌های گازدار، غذاهای با منشا حیوانی که به علت دارا بودن فسفات زیاد، دفع کلسیم از ادرار را افزایش می‌دهند) و غذاهای حاوی اگزالات (از قبیل کاکائو، چای پررنگ، آجیل و سبزیجاتی مانند، اسفناج، کلم، ریواس و گوجه فرنگی) را کاهش دهند.روزه گرفتن برای مبتلایان به عدم تناسب وزن
برخی از مبتلایان به اضافه وزن، به منظور لاغر شدن تحت رژیم‌هاى درمانى هستند و با آمدن ماه مبارک رمضان دچار سردرگمی‌می‌شوند، زیرا محدودیت‌هاى ویژه غذایى آنان، زمان بندی خاص صرف غذا را می‌طلبد که در ماه مبارک این زمان‌بندى‌ها به هم مى‌خورد. لازم به ذکر است که رژیم غذایى این گونه افراد تغییر عمده‌ای پیدا نمی‌کند و تنها با چند جابه‌جایى جزئى و رعایت چند مسأله مهم به همان نتایج مقرر دست خواهند یافت. در واقع این افراد همان مقدار مواد غذایی رژیم خاص خود را دریافت می‌نمایند، ولی ساعات دریافت غذا تا حدودی تغییر می‌یابد. به عنوان مثال، در روزهای عادی فاصله زمانی بین وعده‌های شام و صبحانه روز بعد، حدود ۱۰ ساعت می‌باشد.
به همین ترتیب در روزهای ماه مبارک نیز مدت زمانی بین ۱۴-۱۰ ساعت بین سحری یک شب با افطار شب بعد فاصله وجود دارد. توصیه می‌شود صبحانه معمول روزهای غیر روزه‌داری را در افطار صرف نموده و با فاصله قابل قبولی شام را بر اساس شام روزهای معمول (غیر روزه‌داری)، صرف کنند. ضمنا ناهار روزهای معمول، در ایام روزه‌داری به سحری منتقل می‌شود. بدیهی است که میان وعده‌های روزهای معمول (شامل آنچه که در قبل از ظهر و عصرانه صرف می‌شد) نیز، بین افطار و زمان خواب قابل صرف می‌باشند.
بهترین زمان براى انجام فعالیت بدنى آهسته و پیوسته، بعد از افطار است، چرا که انجام ورزش در طول روز موجب از دست دادن انرژى و تعریق گردیده و به نوبه خود می‌تواند سبب ضعف، بى‌حالى و سرگیجه شود. انجام پیاده‌روى آهسته و پیوسته پس از افطار علاوه بر مصرف کالری، با ایجاد حرکات عضلات شکم موجب به حرکت واداشتن دستگاه گوارش و کمک به هضم مواد غذایى خورده شده می‌شود.
کسانی که تا حدودی لاغر هستند، می‌توانند به شرطی که غذای کافی را در وعده‌های افطار تا سحر دریافت کنند، اقدام به روزه داری نمایند. باید توجه داشت که استفاده از مواد خیلی شیرین مانند زولبیا، بامیه، شیرینی و کیک به هنگام سحر به اشتها لطمه زده و تنها مدت زمان کوتاهی قند خون فرد را بالا نگه می‌دارند، بنابراین در هنگام سحر بهتر است از غذاهایی مثل سبزیجات، میوه‌جات، مغزهای گیاهی، پنیر، سبزی، گردو، نان، گوجه‌فرنگی، خیار، میزان مناسب چای و یا آب ولرم استفاده شود.روزه و بیماری‌های قلبی
پزشکان معتقدند در این ماه به دلیل آن‌که افراد از پرخاشگری، رفتارهای تهاجمی، استرس و هیجان، کشیدن سیگار، مصرف چای و قهوه دوری می‌کنند، بنابراین امکان بروز سکته قلبی در آنها کاهش می‌یابد. مجموعه این تغییرات در وضعیت رفتار و تغذیه افراد، دو عامل مهم جهت حفظ سلامتی فرد در طول ماه مبارک رمضان است.
روزه به کاهش پرفشاری خون کمک می‌کند. افراد مبتلا به پرفشاری خون، باید در طول روز، فشار خون خود را چک کنند. اگر در طول روز، بیمار دچار تغییر و بالا رفتن فشار خون شود، نباید روزه بگیرد، اما اگر در طول روز فشار خون فرد تغییر نکرد، روزه گرفتن موردی ندارد.
حدود بیست روز پس از شروع ماه مبارک رمضان میزان «هموسیستئین»، اصلی‌ترین عامل بروز سکته قلبی در خون افراد به‌شدت کاهش می‌یابد. از طرف دیگر، میزان کلسترول خوب (HDL) نیز افزایش یافته و غلظت خون هم در حد طبیعی قرار می‌گیرد. کاهش میزان تری گلیسیرید‌ها و کلسترول بد (LDL) از دیگر اثرات مثبت ناشی از روزه‌داری در این افراد خواهد بود.
بیماران قلبی- عروقی باید طبق یک رژیم غذایی خاص روزه بگیرند و از مصرف غذای سنگین در افطار خودداری نموده و درعین حال رژیم پایین آورنده فشار خون تجویز شده توسط مشاور تغذیه را رعایت نمایند. علاوه بر این، عدم استفاده از غذاهای نفخ‌آور (مانند حبوبات و شیر در افرادی که مدت زمان طولانی شیر مصرف نکرده‌اند) و پرهیز از استرس برای این بیماران توصیه می‌شود. این افراد برای تنظیم میزان داروی مورد نیاز خود با مشورت پزشک می‌توانند از داروهایی با اثر درازمدت استفاده کنند و مصرف داروهای دیورتیک را کاهش دهند.روزه گرفتن در بارداری و شیردهی
زنان باردار در سه ماه اول بارداری به ویژه هشت هفته اول به دلیل تشکیل سلول‌های مغزی جنین نباید روزه بگیرند. پس از آن نیز تنها در صورتی یک خانم باردار می‌تواند روزه بگیرد که فعالیت روزانه کمی داشته باشد و آزمایش‌های خون و ادرار او نیز طبیعی باشد. خانم‌های شیرده از ماه دوم شیردهی درصورتی که کاهش شیر در آنها اتفاق نیفتد و احساس ضعف و بی حالی شدید و یا سردرد و عوارض مشابه نداشته باشند، می‌توانند همزمان روزه بگیرند.روزه داری در مبتلایان به نقرس
غذا نخوردن، روزه‌داری‌های طولانی و رژیم‌های کم کربوهیدرات به دلیل ایجاد حالت کتوز می‌توانند موجب تسریع حملات نقرس شوند. این بیماری گاه منجر به جراحی می‌شود. با پیشرفت بیماری، علایم سریع‌تر و برای مدت طولانی‌تر بروز می‌کنند. برای جلوگیری از تشدید بیماری، عموما (طبق توصیه متخصص) بهتر است روزه‌داری انجام نشود.روزه داری در مبتلایان به صرع
افراد مبتلا به صرع که باید قرص‌های ضد تشنج استفاده کنند، نمی‌توانند روزه بگیرند، زیرا ممکن است در طول روز دچار کاهش کلسیم و یا قند خون شده و تشنج کنند.روزه داری برای مبتلایان به کم‌خونی
در کسانی که سطح شاخص‌های خونی در مرز پایین محدوده طبیعی می‌باشد، کاهش دریافت مواد مغذی در ماه رمضان ممکن است میزان این شاخص‌ها را باز هم کاهش دهد. چنانچه شدت کم‌خونی در افراد بالا باشد به گونه‌ای که نیازمند دریافت مکمل آهن در چند نوبت روزانه باشند، روزه‌داری قابل توصیه نخواهد بود.
کسانی که مبتلا به کم‌خونی خفیف تا متوسط هستند باید به کیفیت غذای مصرفی خود در این ماه مبارک توجه بیشتری نمایند و مصرف مواد غذایی غنی از آهن و پروتئین‌ها به ویژه پروتئین‌های از نوع هم (اولویت گوشت قرمز به پروتئین گیاهی) را افزایش دهند. همچنین مصرف میوه‌های خشک به خصوص زردآلو و تمشک و مصرف آجیل خام (مانند پسته و بادام) برای آنها مفید است. این افراد باید از مصرف چای تا ۲ ساعت بعد از غذا به ویژه پس از مصرف مواد غذایی غنی از آهن پرهیز کنند.منبع:zibasho.com
