عوارض راديوتراپي در حين درمان سرطان سينه
شايع ترين عارضه جانبي در راديوتراپي براي سرطان سينه خستگي و تغييرات پوستي است، اما امكان بروز عوارض ديگر هم وجود دارد. اگر متوجه احساس سفتي در شانه خود شديد در مورد انجام ورزش‌هايي براي رفع اين مشكل از پزشك خود راهنمايي بخواهيد عوارض ديگر شامل زخم روي سينه يا در نوك سينه، تورم به علت تجمع مايع ساخته شده در حين درمان و قرمزي با تيرگي پوست. ممكن تيرگي پوست تا 6 ماه باقي بماند اما عوارض ديگر معمولاً در 4 يا 6 هفته برطرف مي‌شوند.
اگر به علت سرطان سينه بعد از لامپكتومي يا ماستكتومي تحت راديوتراپي قرار گرفتيد بهتر است كه از كرست استفاده نكنيد. اگر خيلي احساس ناراحتي مي‌كنيد يك كرست كتاني نرم بپوشيد بدين صورت امكان تحريك پوست كم‌تر خواهد بود.
گاهي راديو پس از لامپكتومي موجب تغييرات بيشتري در درمان سرطان سينه مي‌شود عوارض دراز مدت گاهي سال‌ها پس از درمان وجود دارد. قرمزي پوست كمرنگ مي‌شود، اما پوست شما كمي تيره‌تر مي‌شود. قطب‌هاي پوست سينه شما بزرگ‌تر مي‌شوند، بعضي زنان افزايش حساسيت در پوست سينه را گزارش مي‌دهند. پوست و بافت چربي سينه ضخيم‌تر و سفت‌تر از قبل از راديوتراپي مي‌شوند. گاهي اندازه سينه تغيير مي‌كند، به علت تجمع مايع، بزرگ‌تر و يا به علت ايجاد بافت اسكار كوچك‌تر مي‌شوند. بسياري از زنان تغييري در سينه خود نخواهند داشت.
ممكن است نحوه انجام راديوتراپي به صورت كارگزاري موقت ايمپلنت حاوي مواد راديواكتيو در اطراف محل لامپكتومي باشد يك يا دو هفته پس از اتمام درمان راديوتراپي خارجي ايمپلنت‌ها كاهش مي‌شوند كه گاهي موجب حساسيت يا احساس سفتي دريافت سينه مي‌شوند. پس از درآوردن آنها گاهي دچار عوارضي مشابه راديوتراپي خارجي خواهيد شد. در صورت دوام هر گونه مشكل با پزشك خود تماس بگيريد.
گاهي پس از 10 تا 12 ماه بعد از تكميل درمان، عوارض به نام تلانژكتازي در سينه ديده مي‌شود اين عارضه به صورت نواحي از رگ‌هاي خوني گشاد شده هستند و به مرور زمان كمرنگ مي‌شود. اگر تغييري جديد در اندازه، شكل ظاهر يا بافت سينه پس از اين زمان مشاهده كرديد فوراً به پزشك خود اطلاع دهيد.
عوارض راديوتراپي در معده و شكم
در صورتي كه راديوتراپي براي شما در معده يا بخشي از شكم انجام شود ممكن است دچار درد معده، تهوع و يا اسهال شويد. با توصيه پزشك مي‌توانيد از داروهايي براي تخفيف اين علايم استفاده كنيد. هرگز بدون مشورت با پزشك خود دارويي را مصرف نكنيد.
طرز برخورد با تهوع
احساس تهوع دقيقاً چند ساعت پس از راديوتراپي در ناحيه معده يا شكم غيرمعمول نيست. بعضي بيماران وقتي با معده خالي تحت راديوتراپي قرار مي‌گيرند كم تر دچار تهوع مي‌شوند. برخي از بيماران هم با خوردن يك وعده غذاي سبك 1 تا 2 ساعت قبل درمان حالت تهوع در آنها كاهش مي‌يابد. خوردن غذا 1-2 ساعت بعد از راديوتراپي از ميزان تهوع مي‌كاهد. در صورت تداوم اين مشكل براي تجويز داروهاي ضد تهوع از پزشك خود كمك بخواهيد با توجه به توصيه پزشك، حتي اگر احساس تهوع نداريد، داروهاي ضدتهوع را يك ساعت قبل درمام بخوريد.
اگر قبل هر درماني دچار ناراحتي معده باشيد، حالت تهوع مي‌تواند با هيجانات و اضطراب ناشي از درمان سرطان همراه شويد. سعي كنيد قبل از هر نوبت معاينه نان تست شده، آب سيب و بيسكويت ميل كنيد. اين برنامه غذايي در كاهش تهوع شما موثر است توصيه مي‌شود قبل از درمان كتاب بخوانيد، نام بنويسيد و يا به حل معمايي سرگرم شويد زيرا با اين كارها احساس آرامش بيشتري خواهيد كرد.
نكاتي درباره كمك به ناراحتي معده:
* رژيم غذايي كه پزشك، پرستار يا متخصص به شما داده است را كاملاً رعايت كنيد.
* در هر وعده كم غذا بخوريد.
* به دفعات و به آرامي غذا بخوريد.
* از غذاهاي سرخ شده و يا پرچرب استفاده نكنيد.
* بين وعده‌هاي غذا مايعات سرد بنوشيد.
* غذاهايي ميل كنيد كه بوي كمي دارند، غذاهايي كه بشود آن را در دماي اتاق نگه داشت و بشود چندبار از آن استفاده كرد.
در مواردي كه دچار تهوع و استفراغ شديدي هستيد از رژيم مايع استفاده كنيد (مانند آب گوشت و آب ميوه) يا غذاهاي مخلوط شده كه هضم راحت‌تري دارند مانند ژلاتين ميل كنيد.
براي كنترل اسهال چه بايد كرد؟
اسهال در هفته سوم يا چهارم راديوتراپي برروي شكم با لگن شروع مي‌شود. مي‌توانيد با رعايت رژيم غذايي كم فيبر از بروز اسهال جلوگيري كنيد. زماني كه درمان خود را شروع كرديد ميوه، سبزيجات خام، كليه غلات و سريال مصرف نكنيد. با توصيه پزشك رژيم غذايي خود را تغيير دهيد، يا از داروهاي ضداسهال استفاده كنيد. در صورتي كه براي كنترل اسهال ناتوان شديد با پزشك خود تماس بگيريد. نكات زير در تغيير رژيم غذايي به شما كمك مي‌كنند.
* به محض شروع اسهال از مايعاتي مصرف كنيد كه موجب شدت اسهال نشود مثل چاي كم رنگ.
* از خوردن غذاهاي پر پنير يا غذاهايي كه موجب نفخ يا كرامپ مي‌شوند مانند سبزيجات و ميوه‌جات، خام، قهوه و آب‌جو، كلم، غلات، سريال‌ها و غذاهاي ادوبه‌دار اجتناب كنيد.
* وعده‌هاي غذايي را در حجم كم و به دفعات بخوريد.
* در صورتي كه شير و فرآورده‌هاي آن دستگاه گوارش شما را تحريك مي‌كند از فرآورده‌هاي لبني بدون لاكتوز استفاده كنيد.
* رژيم كم چرب و كم فيبر و بدون لاكتوز را تا 2 هفته پس از پايان راديوتراپي ادامه دهيد. معمولاً مجدداً مي‌توانيد خوردن غ ذاهاي معمولي را شروع كنيد. از مقادير اندك غذاهاي كم فيبر مانند برنج، موز، سيب‌زميني، پنير كم چرب استفاده كنيد.
* در رژيم غذايي خود حتماً از موادغذايي با مقادير بالاي پتاسيم مانند موز، سيب‌زميني و زردآلو استفاده نماييد. چون پتاسيم از املاح مهمي است كه در طول اسهال از بدن دفع مي‌شود.
در بيماراني كه تحت راديوتراپي شكم و معده قرار مي‌گيرند نوع رژيم غذايي بسيار مهم است. سعي كنيد در هر وعده غذايي از حداكثر ممكن انرژي و مواد غذايي حياتي استفاده كنيد به ياد داشته باشيد كه تهوع، استفراغ و اسهال فورا پس از اتمام درمان از بين مي‌روند.
عوارض راديوتراپي در لگن
در صورت راديوتراپي لگن (ناحيه بين دو باسن) گاهي دچار اختلالات گوارشي كه قبلاً توضيح داديم مي‌شويد. هم چنين ممكن است دچار ناراحتي‌هايي در مثانه به صورت تكرار ادرار يا احساس سوزش در حين ادرار كردن شويد. نوشيدن مايعات فراوان به تخفيف اين علايم كمك مي‌كنند. نوشابه‌هاي حاوي كافئين و كربونات مصرف نكنيد با توصيه پزشك در صورت نياز از دارو هم استفاده كنيد.
تأثير راديوتراپي برروي عملكرد جنسي و باروري بستگي به اعضايي دارد كه در منطقه تحت راديوتراپي قرار دارند. بعضي از عوارض بسيار شايع پس از اتمام درمان باقي نمي‌مانند. اما بعضي ديگر در دراز مدت باقي مي‌مانند. قبل از شروع درمان از پزشك خود بخواهيد تا در مورد عوارض جانبي احتمالي و مدت آنها براي شما توضيح دهد. بسته به ميزان رادياسيون گاهي زناني كه راديوتراپي در ناحيه لگن براي آنها انجام مي‌شود دچار توقف خونريزي ماهيانه و علايمي مربوط به يائسگي مانند خارش، سوزش، و خشكي واژن مي‌شوند. در صورت بروز اين عوارض براي مصرف داروي مورد نياز با پزشك خود صحبت كنيد.
اثرات راديوتراپي برروي باروري
دانشمندان در حال مطالعه برروي عوارض راديوتراپي برروي باروري هستند چنان چه شما خانمي در سنين باروري هستيد با پزشك در رابطه با تولد نوزاد و باروري خود مشورت كنيد. در طول راديوتراپي نبايد حامله شويد، چون رادياسيون موجب آسيب رسيدن به جنين، خصوصاً در سه ماهه اول بارداري مي‌شود.
اگر قبل شروع راديوتراپي حامله هستيد حتماً درباره محافظت جنين از رادياسيون با پزشك صحبت كنيد. راديوتراپي در ناحيه بيضه‌ها موجب كاهش در تعداد و فعاليت اسپرم‌ها مي‌شود. اين بدان معني نيست كه احتمال باروري وجود ندارد، اما حتماً از پزشك خود درباره راه‌هاي جلوگيري از بارداري در طول دوران راديوتراپي سوال كنيد.
به عنوان مثال اگر شما بخواهيد كه بچه‌دار شويد بايد بدانيد كه پس از پايان درمان احتمال كاهش باروري وجود دارد. در اين صورت مي‌توانيد از بانك‌هاي نگهداري اسپرم قبل شروع درمان اطلاعات لازم را بگيريد.
ارتباطات جنسي
در اكثر انواع راديوتراپي نه مرد و نه زن متوجه تغييراتي در قدرت لذت جنسي خود نمي‌شوند اما هر دو جنس متوجه كاهش تمايلات خود مي‌شوند كه احتمالاً به علت نگراني از ابتلا به سرطان است تا تدثير راديوتراپي. پس از پايان درمان تمايل جنسي به تدريج به سطح قبلي خود برمي‌گردد.
به بعضي از زنان به هنگام راديوتراپي لگن گفته مي‌شود كه آميزش جنسي نداشته باشند. در بعضي موارد هم آميزش جنسي دردناك و غيرقابل تحمل است. طي چند هفته پس از پايان درمان معمولاً اين علايم برطرف مي‌شوند. اگر بافت واژن در نتيجه راديوتراپي آسيب ديده باشد پزشك يا پرستار براي شما چگونگي استفاده كردن از يك باز كننده (وسيله‌اي كه به آرامي يافت واژن را تحت كشش قرار مي‌دهد) را آموزش مي‌دهند.
هر گونه پرسشي را كه در مورد ارتباط جنسي در حين درمان و بعد از درمان سرطان به ذهنتان مي‌رسد با پزشك خود در ميان بگذاريد و از توصيه‌هاي آنها استفاده كنيد.
منبع مورد استفاده: فصلنامه دانستني‌هاي سرطان – سال نهم شماره
