نقش برجسته های ساسانی

نقش برجسته های ساسانی

. صفحه ی بزرگ خالی
روبه روی پلکان ورودی به محوطه ی نقش رستم ، بخشی وجود دارد كه در دوره ی ساسانی حجاری شده ، اما به جز سه سوراخ چهارگوش ، نقوشی بر روی آن حك نشده است.
درازی این محل 10 متر و بلندی آن 5 متر است و حدود 2 متر بالاتر از http://www.aariaboom.com/images/stor...aghsh_k_01.jpgسطح فعلی زمین کنده کاری شده است. به نظر می رسد كه این اثر متعلق به اواخر دوره ی ساسانی باشد و قصد داشتند حوادث مهم دوره ی ساسانی را بر آن نقش كنند. عمق این فضا نسبت به سایر آثار ساسانی بیشتر است و تردیدی وجود ندارد كه این به خاطر حفاظت بیشتر از این طرح بوده است.
در قسمتی از این فضا كتیبه ای 20 سطری حك شده كه مالك زمین های كشاورزی اطراف نقش رستم ، نحوه تقسیم آب را در آن مشخص كرده است! این كتیبه به زبان فارسی و بسیار جدید و فاقد ارزش تاریخی است.
2. تاجگذاری نرسه به دست آناهیتا
« نرسه » یا « نرسی »(302 – 293 میلادی ) پسر کوچک تر « شاپور » پس از دوره های کوتاه پادشاهی « هرمزد اول » و « بهرام اول » و « بهرام دوم » و « بهرام سوم » به شاهی رسید.
در این نقش نرسی حلقه ی قدرت را از دست آناهیتا (ایزد بانوی آب ها) دریافت می كند. نرسه در این نقش تاجِ گوی مانندی دارد كه بالاتر از تاج آناهیتا است. نرسه بالا پوشی روی شلوار چین دار خود پوشیده و زینت آلات ، تاج ، لباس و... وی در حجاری ، دارای ارزش هنری بسیار بالایی است. آناهیتا نیز لباسی با شکوه بر تن دارد و گردن بندی از مروارید بر گردن دارد در حالت ایستاده و موهای بلندش از میان تاجی شبیه به تاج اهورامزدا بر شانه هایش ریخته است. بین نرسی و آناهیتا كودكی ایستاده كه احتمال دارد ولیعهد ، یعنی « هرمزد دوم یا سوم » باشد. نقش صورت این كودك آسیب دیده است. مراسمی که در این جا برگزار می شود شبیه مراسم تاجگذاری « اردشیر » است.
3. دو نقش نبرد اسب سواران
پایین آرامگاه « داریوش بزرگ » دو نقش ساسانی یکی بالای دیگری کنده شده است که هر دو نبرد اسب سواران را نشان می دهند.
در این نقش ها بهرام دوم (298 – 276 میلادی) در حال نبرد است و سوار بر اسب ، چهار نعل با نیزه به سوی دشمن حمله می كند و نیزه ی دشمن شكسته است. پارچه ی زین (برگستوان) اسب با لگام در اطراف گردن اسب جمع شده و http://www.aariaboom.com/images/stor...aghsh_k_09.jpgیك تیردان بلند نیز نزدیك پای راست شاه بسته شده است. اسب بهرام فرد سالمندی را با کلاه رومی را كه در صحنه ی جنگ به خاك افتاده ، با پا لگدكوب كرده است.
این نقش ها در واقع دو صحنه از یک نبرد را مجسم می كنند كه با خطی برجسته از هم تمیز داده می شود. پشت سر بهرام یك سرباز ایرانی درفشی را به اهتراز در آورده است. یك قطعه چوب به صورت افقی در بالای درفش قرار دارد و به وسیله سه گوی ، یكی در وسط و دو گوی دیگر در انتهای چوب مشاهده می شود. دو قطعه پارچه ی ابریشمی از قسمت فوقانی پرچم آویزان است. این نشان ، فرمان حمله بوده است.
4. پیروزی شاپور بر امپراطور روم
این نقش ، « شاپور اول »(240 - 272 میلادی) را نشان می دهد كه به پیروی از پدر برجسته اش « اردشیر اول » ، امپراطور سالخورده ی روم ، « والرین »(Valerian) را در سال 260 میلادی در شهر « ادسا »(Edessa) شكست داد. آن گاه نمک بر زخم امپراطوری روم پاشید و به سیریادس (Cyriades) نامی از شهر آنتیوخ (Antioch) ، لقب قیصری داد و http://www.aariaboom.com/images/stor...aghsh_k_07.jpgقبای ارغوانی فرمانروایی برتن او کرد. این پیروزی شگفت انگیز یک شاه جوان ایران زمین ، دنیای قرن سوم پس از میلاد را متحیر ساخت.
از لحاظ هنری این نقش زیباترین نقش دوره ی ساسانی « نقش رستم » است. در این نقش « شاپور » سوار بر اسب ، در حالی که دست چپ روی شمشیر دارد ، با دست راستش آستین فردی را که در مقابل او ایستاده گرفته و بالا برده است. این فرد که لباس رومی بر تن دارد باید همان « سیریادس » باشد که اینک از حمایت شاهنشاه ایران قرار گرفته است.
« والرین »(253 - 260 میلادی) نیز جلوی اسب شاه ایران زانو بر زمین زده با دست های دراز کرده در حال تسلیم است.
به روایتی دیگر که درست نمی نماید ، فرد ملتمس والرین نبوده بلکه امپراطور دیگری از رومیان است به نام « فیلیپ » مشهور به « عرب »(244 - 249 میلادی) که البته این امپراطور با « شاپور » جنگ نکرد ، اما قراردادی با شاه ایران بست که کمتر از شکست نبود.
پشت سر شاه ، بالا تنه ی یکی از بزرگان ساسانی (احتمالا کرتیر) در حال درود و احترام نشان داده شده است. پایین این نقش ، سنگ نبشته ای به خط پهلوی وجود دارد که در آن موبد موبدان « کرتیر » از پیشرفت های خود در زمان درخشان « شاپور » و « بهرام سوم » شرح داده است و ادامه ی سنگ نبشته ی زیر كعبه زرتشت است.
5. دو نقش نبرد اسب سواران
این دو نقش در پایین آرامگاه « اردشیر اول » هخامنشی می باشد و شبیه نقش قبلی نبر اسب سواران هستند.http://www.aariaboom.com/images/stor...aghsh_k_08.jpg
نقش بالایی ، « آذر نرسه » یا « شاپور ذوالاكتاف » ، را نشان می دهد که البته نقش ها تقریبا محو شده اند. نقش زیرین نیز ، « هرمزد دوم » یا « بهرام چهارم » است و صحنه ی پیروزی این پادشاه را بر دشمن نشان می دهد. در این نقش برجسته ، هرمزد با اسب ، چهار نعل بر دشمن خود تاخته و اسب او را سرنگون كرده است ، دشمن دارای ریشی بریده است و كلاه خود بر سر دارد.
6. نبرد اسب سواران
زیر آرامگاه « داریوش دوم » هخامنشی و روبه روی كعبه ی زرتشت ، نقشی احتمالا از « شاپور دوم »(379 - 309 میلادی) یا « هرمزد دوم » وجود دارد. در این نقش ، سواری كه دارای تاج است ، نیزه ی خود را بر گردن دشمن فرو كرده و هر دو ، زره به تن دارند. اسب شاه یک ردیف مدال به زیر شکم دارد و زنگوله ها به هوا رفته اند که نشان حرکت سریع اسب است ، پشت شاه پرچمداری دیده می شود که پرچمی به شکل یک تیر با سه بر آمدگی حمل می کند.
7. بهرام و درباریانش
این نقش به دو دوره ی متفاوت تعلق دارد ، یكی دوره ی ایلامی و دیگر نقش « بهرام دوم »(294 - 274 میلادی) كه روی نقش ایلامی حك شده است.http://www.aariaboom.com/images/stor...aghsh_k_11.jpg
در این نقش پادشاه در حالی كه شمشیری را به نشانه قدرت با دو دست گرفته ، در میان اعضای خانواده سلطنتی ایستاده است. تاج پادشاه با بال عقاب به نشانه رب النوع ( خدای ) پیروزی تزیین شده است. در سمت چپ بهرام دوم ، چهره ی سه شخصیت در حالی كه به بهرام می نگرند ، نقش شده است. نخستین فرد از سمت راست یك شاهزاده است و دو نقش دیگر كلاه هایی با سر گاو و پلنگ دارند كه احتمال دارد ملكه و شاهزادگان باشند. برخی اظهار نظر كرده اند كه این نقش ، نقش « آناهیتا » است. سمت راست پادشاه پنج نفر حضور دارند که دو نفر اول جوان هستند و ریش ندارند و بعدی یک بچه و پس از آن یک بزرگسال دیده می شود كه انگشت دست خود را در برابر پادشاه به حالت احترام نگاه داشته اند. نخستین نفر باید جانشین شاه « بهرام سوم » باشد ، پس از او شاهزاده ی دیگر و سپس ملکه استاده است. شاه دو دست خود را روی شمشیری بلند در جلوی خود گذاشته است.
8. تاجگذاری « اردشیر اول »
اردشیر اول سلسله ی اشکانیان را بر انداخت. در این نقش ، تاجگذاری اردشیر پاپكان (240 - 224 میلادی) تصویر شده است. در این جا اردشیر و اهورامزدا بر دو اسب كوچك سوارند و اردشیر در حال گرفتن حلقه ی قدرت یا اورنگ پادشاهی از اهورامزدا است. اهورامزا چوبی در دست دارد که شاید ترکه ی به هم پیچیده باشد که احتمالا نشان خدایی بوده و « بارسوم » نامیده شده است. پشت سر شاه پیشخدمتی ایستاده و مگس پرانی را روی سر شاه نگه داشته است. دو http://www.aariaboom.com/images/stor...aghsh_k_12.jpgفرد دیگر زیر اسبان نقش شده اند و سم اسب ها بر گردنشان نشان شکست کامل آنان است که بی تردید اردوان پنجم (ارتابانوس) پادشاه اشكانی است. اهورامزدا نیز اهریمن را كه دو مار از پیشانی او بیرون آمده ، لگدكوب می كند. در این نقش ، اردشیر با اهورامزدا، برابر است. روی سینه های اسب اردشیر بابكان و اهورامزدا ، دو كتیبه ، هر یك به سه زبان یونانی ، پهلوی اشكانی و ساسانی حك شده است. ترجمه ی متن روی شانه ی اسب اهورامزدا از زبان یونانی به انگلیسی ، بنابر تفسیر جی.ان. کروزن (G.N. Curzon) چنین است:
« این شمای خدا زئوس (Zeus) است. »
و نوشته ی روی شانه ی اسب شاه :
« این شمای پرستش کننده ی اهورامزدا ، اردشیر شاه است. شاه شاهان ، آریایی ، از نژاد خدایان ، پسر پاپک شاه. »
http://www.aariaboom.com/images/stor...aghsh_k_13.jpg