حقايقي مستند از مهدویت در بیانات علامه حسن زاده آملی
علامه حسن زاده آملي مي‌نويسند:
اگر کسي در خصوص شخص حضرت مهدي موعود محمد بن حسن عسکري(ع) و جزئيات حالات و امامت و غيبت و علائم ظهور او، اندک تتبّعي در جوامع روايي فريقين و کتب سيره و تاريخ بنمايد، به حقيقت بر وي مسلم خواهد شد که ايمان به مهدي موعود و ايقان به غيبت و ظهور آن حضرت، از ابتداي ظهور اسلام در اذهان مسلمانان مطرح بوده است.1
ايشان در جاي ديگر خاطرنشان مي‌کند:
هيچ کتابي را در اثبات حجت قائم بهتر از قرآن نيافتم. خود قرآن، تبيان است که هيچ گاه زمين خالي از حجت با بدن عنصري نيست.2
در بقاي دنيا به وجود انسان کامل که :«لولا الحجة لساخت الارض بأهلها» در فصّ يونسي فصوص الحکم و شرح قيصري بر آن، بياني شريف دارند. آنها تأکيد مي‌نمايند: وجود آن انسان کامل به عنايت الهي در جميع حالات و مکان‌ها حراست و حفاظت مي‌گردد و او هم به عون حق تعالي، زمين و اهلش را از تخريب و فنا مصون مي‌سازد.3
در فتوحات مکيّه طبع بولاق در چهار مجلد و نيز طبع مصر در هشت مجلد و همچنين چاپ بيروت تحريفاتي صورت گرفته است و چند سطر از عبارات شيخ محي الدين ابن عربي را که «امام قائم» را تا پدرانش نام برده است، برداشته‌اند؛ اما وقتي عبدالوهاب شعراني «متوفاي 973 هجري» درجلد دوم کتاب يواقيت و جواهر (ص145) طبع دوم جامع ازهر مصر، سنه 1307هجري همان عبارت شيخ اکبر را که اخيراً حذف نموده‌اند، روايت و نقل کرده است، اين عبارت در باب 376 فتوحات آمده که خلاصه‌اش چنين است:
حضرت مهدي قيام نمي‌کند، مگر اينکه دنيا را ستم و تباهي فراگرفته باشد و البته او جهان را مشحون از قسط و عدل مي‌سازد و اگر يک روز از دنيا باقي مانده باشد، آن روز چنان طولاني مي‌گردد که آن جانشين راستين پيامبر و از عترت آن حضرت، فرزند فاطمه که هم نام حضرت محمد است و به آن خاتم رسولان شباهت دارد، قيام مي‌کند و مسلمانان بين رکن و مقام با او بيعت مي‌کنند.
شيخ در چند جاي فتوحات تصريح کرده است: به حضرت امام قائم شرفياب گرديده است. به علاوه، رساله شقّ الجيب را فقط در بود آن جناب و غيبتش نوشته است.4
ابوالفضايل علامه شيخ بهايي در خاتمه حديث سي و ششم کتاب اربعين قسمتي از کلام ابن عربي را از باب 366 کتاب فتوحات مکيّه که درباره بقية الله قائم آل محمد مهدي موعود است، نقل کرده است.5
اثري مفيد و ارزشمند
علامه حسن زاده آملي علاوه بر اينکه خوانندگان را به جوامع روايي شيعه چون: کافي کليني، غيبت نعماني، دلائل الامامه طبري، کمال الدين صدوق و جلد سيزدهم بحارالانوار ارجاع مي‌دهد، به منابعي ديگر اشاره مي‌کند؛ از جمله کتاب «البيان في اخبار صاحب الزمان» از تأليفات شيخ حافظ ابوعبدالله محمد بن يوسف شافعي (م658ق.) که در 25 باب و با تأکيد بر روايات اهل سنت تدوين گرديده است.
به نوشته استاد حسن زاده، مؤلف بياني عالمانه، شيوه‌اي اديبانه و قلمي استوار دارد. شخصي به نام فضلعلي فرزند عبدالکريم، از فضلاي شهر عالم پرور تبريز صاحب کتاب حدائق العارفين، بر اين اثر حواشي جالبي نگاشته و در تصحيح آن کوشيده است. کتاب البيان با وجود کم حجمي، حاوي مطالبي سودمند است و هر کدام از ابوابش اهميتي به‌سزا دارند، اما باب‌هاي دوم، هفتم، نهم، سيزدهم، بيست و چهارم و پنجم، را شأني ديگر و درخور دقت بيشتر و تأمل افزون‌تر است.
علامه حسن زاده اين طور استنباط کرده است که: گر چه مؤلّف به شافعي مشهور است، اما به شرف شيعه اماميه شدن، تشرّف يافته است و حقيقت امر هم اين است که هر مسلم باانصافِ اهل رشد و خرد، اگر بدون هيچ گونه تعصّب در جوامع روايي، تفاسير و تاريخ اسلامي فحص و بحث کند، اسلام عزيز را همان طريقه اقوم «اماميه» مي‌يابد و نه غير آن. مؤلف در آغاز کتاب اشاره‌اي به بصيرت و هدايت خود دارد و مي‌افزايد: «به قصد ثواب در موقف حساب و نايل گرديدن به شفاعت حضرت رسول اکرم(ع) و آل او در يوم مآب، اين کتاب را در بيست و پنج باب تاليف کردم و آن را از طرق شيعه عاري نمودم تا حجّت تمام شود».
شيوه شايسته مؤلف، اين است که هر حديث را با سند روايي خاص خود که از مشايخ روايت کرده، نقل مي‌کند. پس از نقل حديث، جاي آن را در ديگر مآخذ روايي نام مي‌برد، وجوه اعتبار آن را از حيث صحت و حسن، استفاضه و تواتر يادآور مي‌شود و برخي کتاب‌هايي را که در باب «صاحب الامر» تدوين گرديده است، معرفي مي‌کند.
اولين حديثي که در کتاب با اسناد و ذکر مآخذ آن از رسول اکرم(ع) روايت کرده است، علاوه بر اينکه سند زنده‌اي بر ارشاد و هدايت او به سوي تشيع است، حجتي بالغ است و در حکم طليعه‌اي نوراني براي ديگر مباحث کتاب به شمار مي‌رود. در فرازي از اين حديث، صاحب کتاب البيان يادآور مي‌شود: حضرت پيامبر اکرم(ع) خطاب به حضرت فاطمه زهرا(س) مي‌فرمايد: «اي فاطمه! از خاندان ما شخصي به نام مهدي امت قيام مي‌کند، در هنگامي که فتنه‌ها آشکار گرديده، صغير و کبير به يکديگر رحم نمي‌کنند، و قلوب مردم در غفلت و ضلالت است، به برکت وجودش دين احيا و عدالت بر جهان حاکم مي‌گردد؛ چنان که قبل از آن آغشته به ستم و تباهي بوده است».
کتاب ديگر در اين باره «مناقب المهدي» تأليف حافظ ابونعيم اصفهاني، صاحب کتاب معروف حلية الاولياء است که احاديث مربوط به امام زمان(ع) را با ذکر سندهاي گوناگون به شيوه‌اي جالب آورده است.
پی نوشت ها:
1. هزار و يک نکته، نکته 720، ص582.
2 . همان، نکته261، ص150 ـ 151.
3 . همان، نکته 882، ص725.
4 . شرح فصّ حکمة عصمتية في کلمة فاطمية، ص102 ــ 103.
5 . هزار و يک نکته، نکته 631، ص387.
176 . ر.ک: يازده رساله فارسي، علامه حسن زاده آملي، رساله نهج الولايه و نيز کتاب امامت به قلم ايشان، بخش آخر.
