رمز توفیقات پیامبر اکرم در تبلیغ دین

مهمترین عامل موفقیت انبیای الهی به خصوص پیامبر گرامی اسلام در جذب قلوب انسان ها و گسترش دین نیز خوش اخلاقی، گشاده رویی ، کلام نرم و دلنشین و نرم خویی آن حضرات بوده است.


دین به عنوان برنامه کامل زندگی آدمی، همواره پیروان خود را به نرم خویی و ملایمت در گفتار و رفتار فراخوانده و از درشتی و تند خویی بازداشته است. چرا که خوش خلقی نقش بسزایی در موفقیت و پیروزی انسان در زندگی دارد.

حسن خلق و خوش رویی در نفوذ سخن انسان در دیگران اثری شگفت دارد. از آن روی خدای مهربان پیامبران و سفیران خود را از میان انسان های عطوف و خوش اخلاق برگزیده تا بهتر و آسان تر در قلب ها نفوذ کنند و آنان را به سوی حق شناسی و حق پرستی دعوت کنند.

خوش خلقی این صفت پسندیده نشانه هایی دارد از جمله این نشانه ها گشاده رویی، نرم خویی، برخورد صمیمانه و عفو و گذشت است که در ذیل به آن به طور تفصیلی پرداخته شده است.

نشانه های خوش خلقی

* گشاده رویی

نخستین نشانه ی خوش خلقی، گشاده رویی است . گشاده رویی با مردم بدین معنا نیست که همه ی مشکلات ما حل شده و چون از هر جهت از گرفتاری ها رها شده ایم، چنین شاد و خوشحال هستیم، بلکه در واقع مهم نوع برخورد با مشکلات است.

مؤمن با تکیه و توکل بر خداوند و با توجه به تفسیر معنادار رخدادهای هستی و زندگی، از یک سو نمی گذارد مشکلات و اندوه ها چنان بر او سایه افکند که بر سیمایش ظاهر شود؛ از سویی دیگر در جایی هم که محزون شد، حزنش را در درون حبس می کند و نمی گذارد به دیگران انتقال یابد.

شاید راز روایت « المؤمن بشره فی وجهه و حزنه فی قلبه »؛ مؤمن شادی اش در چهره، اندوهش در دل اوست، همین نکته باشد . پیامبر اکرم (ص) فرمود : من أخلاق النبیین و الصدیقین البشاشۀ أذا تراءوا و المصافحۀ أذا تلاقوا؛ از اخلاق پیامبران و صدیقین این است که به هنگام دیدار با روی شاد و گشاده و به هنگام برخورد با یکدیگر با مصافحه برخورد می کنند.

* نرم خویی

قرآن کریم یکی از ویژگی های اخلاقی پیامبر(ص) را که باعث می شد مسلمانان پیرامون ایشان گرد آیند،« لینت» و نرم خویی ایشان دانسته است: فبما رحمه من الله لنت لهم ولو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک؛ پس به (برکت) رحمت الهی، با آنان نرمخو (و پر مهر) شدی، و اگر تندخو و سخت دل بودی، قطعا از پیرامون تو پراکنده می شدند.
از این سه نکته دانسته می شود:

1-از تقابل لین بودن با « فظا غلیظ القلب» بودن – بر اساس قاعده « تعرف الأشیاء بأضدادها» - می توان دریافت که نرمی و نرم خویی در برابر درشتخویی قرار دارد. 2. از آن جا که خداوند نرم خویی پیامبر(ص) با مردم را برخاسته از رحمت خداوند دانسته، می توان نتیجه گرفت که نرم خویی طبعا با ملاطفت با دیگران همراه است. شعاعی از رحمت خداوند است. از این رو، کسانی که با مردم نرم خویند، می باید آنان را متخلق به اخلاق خدایی دانست .

3. پراکنده شدن مردم از گرداگرد پیامبر(ص) در صورت درشتخو بودن، گرچه درباره ی ایشان اعلام شده، اختصاص به پیامبر(ص) ندارد، بلکه این قانونی کلی است که درشتی و درشتخویی باعث پراکنده شدن افراد از پیرامون انسان می شود. به دلیل تأثیر نرم خویی و نرم گویی است که خداوند از موسی و هارون(ع) خواسته است تا فرعون را با زبان نرم به خداوند دعوت کنند: فقولا له قولا لینا لعله یتذکر أو یخشی؛ و با او سخنی نرم گویید، شاید که پند پذیرد یا بترسد.



* برخورد صمیمانه

از نشانه های خوش خلقی آن است که شخص با صمیمانه برخورد کند و این مرحله ای فراتر از گشاده رویی و نرم خویی است، ارتباط صمیمانه نه تنها کینه ها و دشمنی ها را می زداید، بلکه دل ها را بسان حلقه های به هم پیوسته زنجیر با هم پیوند می دهد.

پیامبر(ص) وائمه(ع) در دل های مردم نفوذ بسیار داشته اند و همه ی مردم حتی دشمنانشان آنان را دوست داشتند و لب به ستایششان می گشودند. بی تردید یکی از مهم ترین عوامل این امر-در کنار سایر عوامل معنوی و علمی – برخورد گرم ، مهربانانه و همراه با کریم آنان بوده است . برخوردهای مهربانانه ی پیامبر(ص)، مخصوص مسلمانان پاک نهادی همچون علی(ع)، سلمان و ابوذر نبوده است بلکه همه ی افراد در هر سطحی که از اسلام و ایمان بودند، از برخورد صمیمانه و مهرورزانه ی پیامبر(ص) بهره داشتند؛ تا جایی که حتی منافقان آن حضرت را « اذن » می گفتند.

باری، آموزه های اسلامی نظیر سبقت گرفتن در سلام، مصافحه، صله رحم،یاری کردن یکدیگر و ... همگی برای تحکیم ارتباط مهربانانه و صادقانه میان دوستان و برادران است. بی توجهی به هر یک از این آموزه ها، میان دوستان جدایی می افکند و همین امر باعث بدبینی ها و ایجاد زمینه های سخن چینی، سعایت، غیبت و تهمت و سرانجام سبب گسسته شدن رشته ی دوستی ها و صمیمیت ها می شود.

* عفو و گذشت

رفتار اجتماعی چنان که اشاره شده اصول و ضوابطی دارد که رعایت آنها امری ضروری است، اما باید بپذیریم که گاه می لغزیم و مرتکب گناه می شویم . درچنین مواردی بر ما که مرتکب لغزش شده ایم وظیفه ای، و بر کسی نیز که بدو ستم شده وظیفه ای دیگر است. وظیفه ی ما اعتراف به لغزش، عذرخواهی و جلب رضایت اوست، اما او که در حقش جفا کرده ایم، شایسته است که عذر ما را بپذیرد و وقتی صداقت ما را دید، از ما درگذرد.

دعوت خدا مبنی بر گذشت از لغزش های دیگران در برخی آیات آمده است، مثلا در سوره ی نور چنین می خوانیم : ولیعفوا ولیصفحوا ألاتحبون أن یغفر الله لکم؛ و باید عفوکنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟

خداوند در این آیه به یک معادله اشاره کرده و آن اینکه اگر دوست دارید خداوند شما را ببخشاید، شما نیز مردم را ببخشید و از آنان درگذرید، نکته ی درخور توجه در این آیه، تفاوت عفو و صفح است . در عفو، انسان با در نظر گرفتن گناه و لغزش دیگران، با عذرخواهی آنان به نوعی خود را نسبت به آن به فراموشی می زند، اما آن لغزش همچنان در ذهن باقی است؛ حال آنکه در صفح،انسان گناه و لغزش دیگران را از بنیاد ذهن خود پاک می کند و از آن به طور کامل در می گذرد.

بر این اساس به کرات از پیامبر ( صلی الله علیه و آله) خواسته شده که از لغزش های مسلمانان درگذرد: « فاعف عنهم و استغفرلهم.» قرآن عفو و صفح از خطاها و لغزش های مؤثر مشرکان را کاری محسنانه دانسته است : فاعف عنهم واصفح أن الله یحب المحسنین؛ پس، از آنان درگذر و چشم پوشی کن که خدا نیکوکاران را دوست می دارد.

در سوره ی آل عمران یکی از ویژگی های پرهیزکاران فرو خوردن خشم و بخشش مردم دانسته شده : و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین. علت ذکر « العافین عن الناس» پس از جمله ی « و الکاظمین الغیظ» بدان جهت است که انسان در برابر لغزش ها و درشت خویی های دیگران معمولا لبریز از خشم می شود و پس از آن به طور طبیعی برای تشفی خاطر خویش به درشتخویی پاسخ تلخی می دهد.

اما پرهیزکاران نخست خشم خود را فرو می خورند و چون با داشتن حلم و بردباری قادر به فرو خوردن خشمشان هستند، از لغزش دیگران در می گذرند.
منبع