معرفی تاریخچه گرامافون و نخستین پارازیت جهان + تصاویر

تاریخچه گرامافون

از زمان اختراع گرامافون که در ابتدا با نام «فونوگراف» به بازار آمد تا ورود آن به تهران، چندان زمان نبرد. این دستگاه وسیله ای بود که صدا را ضبط و دوباره پخش می کرد و در تهران به نام «حبس الصوت» یا «حافظالصوت» نام برده می شد.

در دوره ناصری و در پی سفرهای شاه به اروپا، نخستین دستگاه گرامافون به دارالخلافه آورده شد و به دست شاه رسید. اما با روی کار آمدن مظفرالدین شاه، گرامافون از استفاده شخصی شاه خارج شد و رفته رفته پا به خانه درباریان گذاشت.

اولین صدایی که از صفحه گرامافون در تهران شنیده شد، صدای مظفرالدین شاه بود که می گوید: «پاداش این خدماتی که به من و مملکت ایران می کنید، البته خدا و سایه خدا که خودمان باشیم به شما خواهیم داد» و بعد از این صفحه، دو صفحه نیز با صدای اتابک اعظم و وزیر امور خارجه وقت ضبط شد که امروزه در آرشیو باقی مانده است.

http://cdn.akairan.com/akairan/aka/i...mg/h165h30.jpg

تاریخچه گرامافون

همچنین از صفحات مهمی که در گرامافون ضبط و پخش شد فرمان اشاعه گرامافون توسط مظفرالدین شاه است که در زیر می خوانیم: «چون انجمن ضبط اصوات با ماشین های پسندیده از لحاظ نظر انورانه شاهانه گذرانده و مراتب مراقبات خود را تکمیل و ترویج این صفت مشهور و حضور همایون داشته بودند لهذا برای تسهیل فروش و حمایت مخصوصه ملوکانه به موجب صدور فرمان مبارک از شمول این مرحمت ملوکانه بین الامثال و الاقرآن سربلند بوده و در ترقی و تکمیل این صفت مراقبات کافیه به عمل آمدند و مقرر آنکه اولیای دولت علیه در پیشرفت مقاصد حقه و ترقی و توسط این کارخانه مساعدت و همراهی به عمل آورده و در عهد شناسند.»

پس از این فرمان بود که اولین شرکت فروش و تکثیر صفحات در تهران برای ضبط تولید صفحه هنرمندان دایر شد. داریوش شهبازی مورخ معاصر، نخستین ضبط صدا را روی صفحات گرامافون توسط هنرمندان این گونه گزارش می دهد: «نوازندگان یا اجراکنندگان به طور منفرد یا دسته جمعی در اتاقی که بعدها به نام استودیو خوانده شد، حاضر می شدند و در مقابل دهنه فراخ شیپوری که انتهای باریک آن از درون پرده ای به اتاق ضبط منتهی می شد قرار می گرفتند و به اجرای برنامه می پرداختند و در بعضی موارد عمل ضبط، اگر تعداد اعضای همنواز بیش از چهار، پنج نفر بود، عمل اخذ صورت در شیپور به طور مطلوب انجام نمی گرفت و تنها صدای سازهایی که در نزدیکی دهنه شیپور قرار داشتند، قوی تر ضبط می شد البته باید متذکر شد که کل عملیات در تهران بدون برق و دستی انجام می گرفت.»

پس از مدتی شرکتی به نام «شرکت گرامافون و ماشین تحریر با مسوولیت محدود» با مدیریت «ماکسیم پیک» درتهران شروع به فعالیت کرد. جعفر شهری در کتاب «تاریخ اجتماعی در قرن سیزدهم» در باب تاریخچه گرامافون می نویسد: اولین دستگاه گرامافونی که در زمان مظفرالدین شاه به تهران آورده شد، جلو قهوه خانه ای در شرق میدان شمس العماره به صدا درآمد که به دلیل محل رفت وآمد وزرا و بزرگان در حال و شنیدن صدای صفحات و رجال گرامافون بیش از گذشته متقاضی پیدا کرد.

همچنین در کنار گرامافون مهندسی از طرف کمپانی پای دستگاه ایستاده بود و کارش این بود که سوزن روی صفحه گرامافون بگذارد و بردارد یا سوزن و صفحه را عوض می کردند اما صدای گرامافون در آن محل باعث سروصدا و بلواهایی شد تا آنجا که مخالفان به گرامافون «خر دجال» می گفتند.

در این زمان کمپانی، دستگاه را به قهوه چی آن محل هدیه داد.
با این حال شوق مردم بر منع گرامافون چربید و با استقبال از این وسیله، کمپانی دستگاه های بهتر و پیشرفته تری را وارد بازار تهران کرد و همراه با ورود گرامافون های جدید، تصنیف های معروفی از سروده های ملک الشعرای بهار به نام «در ملک ایران» و «عروس گل» روی صفحات ضبط شد و در اختیار عامه قرار گرفت. علاوه بر کمپانی فوق، چهار کمپانی دیگر در این زمینه فعالیت می کردند.

کمپانی پولفیون از همکاری هنرمندانی چون امیر جاهد، مرتضی و موسی نی داوود به عنوان آهنگساز، ملک الشعرای بهار به عنوان ترانه سرا و خوانندگانی چون قمرالملوک وزیری و ملوک ضرابی برخوردار بود. صفحه ترانه «مرغ سحر» از معروف ترین صفحات تولیدی این کمپانی است.

کمپانی کلمبیا نیز از دیگر شرکت هایی بود که با ملک الشعرای بهار برای سرودن ترانه قراردادی انحصاری داشت و از صدای خواننده «جمال صفوی» بهره می گرفت.

کمپانی دیگر پیرافون نام داشت که «کلنل علینقی وزیری» و «موسی معروفی» به عنوان آهنگساز، حسین گل گلاب سراینده سرود معروف «ای ایران ای مرز پرگهر» با آن همکاری داشتند و سرانجام کمپانی انگلیسی «هیز مسترز ویس» که مهم ترین رقیب سایر کمپانی ها بود و صفحات ارزشمندی از نامدارترین موسیقیدانان چون «اقبال آذر»، «درویش خان»، «ادیب خوانساری»، «پروانه»، «مرتضی نی داوود» و «عبدالحسین شهنازی»، نغمه سرایانی و نوازندگان بنامی چون «حسن رادمهر» (پیانو)، «مصطفی نوریانی» (ویلن)، «یحیی زورپنجه» و «علی صالحی» (تارزن) و شاعرانی مانند «ملک الشعرای بهار» و «عارف قزوینی» را روانه بازار می کرد.

اما بعد از مدتی مساله چشم و همچشمی در تهران در زمینه خرید گرامافون سبب شده بود که بسیاری از مردم برای خرید آن تحت فشار و مضیقه مالی قرار گیرند تا آنجا که می گفتند بسیاری از مردم گلیم زیر پای خود را فروخته و گرامافون می خریدند و حتی نیز عده ای سماور و دیگر اثاثیه خود را به گرو می گذاشتند تا چند صفحه جدید بخرند.

تب گرامافون و صفحات آن در طبقات متوسط اجتماع به قدری بالا گرفته بود که در آن دوره خانه ای نبود که از این دستگاه محروم باشد.

گرامافون نه تنها در قهوه خانه ها به چشم می خورد بلکه هر عطاری و بقالی سرگذری نیز دارای یک دستگاه گرامافون بود که از صبح تا شب صفحاتش را عوض می کردند و آخر شب هم زیر بغل شان زده و به خانه می بردند.

منبع:روزنامه شرق
ویرایش و تلخیص:آکاایران