دانستنیهای چادر شب بافی گیلان
چادر شب بافی گیلان
در مصاحبه‌های انجام شده با بافندگان اظهار شده است كه بسیار قدیمی است و نسل به نسل دختران از مادرانشان آموخته‌اند.
چادر شب بافی به نوعی بافت پارچه محلی گفته می‌شود، كه توسط زنان و دختران مازندرانی و گیلانی بافته می‌شود.
این پارچه از نخ‌های پنبه‌ای، پشم و ابریشمی از سالیان گذشته تاكنون با كاربردهای گوناگون بافته شده است. چادر شب كه در اصطلاح محلی در استان مازندران به آن لاون (lâvan) می‌گویند،
توسط دستگاه چادرشب‌بافی یا پاچال (pâĉâl) و یا پچال (paĉâl) در خانه‌ها بافته می‌شود. نخ‌های مورد استفاده را از دكان‌هایی به نام كنافا بافی (kanafâ-bâfi) تهیه می‌نمایند.
كه این نخ‌ها پس از طی مراحل ریسندگی و رنگرزی به‌صورت آماده در این دكان‌ها به فروش گذارده شده است.
چادر شب یا چورشب ĉorŝab یا لاون lâvan از دو جنس پشمی و ابریشمی بافته می‌شد كه نوع ابریشمی آن را دارایی DâRaie نیز می‌گفتند و مخصوص اعیان منطقه بوده است.
چادرشب یا یک لاون معمولا از شش تخته كه هر تخته آن ابعادی 5/0×2 متر دارد با طرح‌های ذهنی و بدون استفاده از نقشه یا طرح در رنگ‌های متنوع توسط زنان بافته می‌شود.
دستگاه پاچال توسط مردان ساخته و در مكانی مناسب در منزل نصب می‌شود. پاچال از اجزا زیر تشكیل می‌شود.
عاروس âros: حلقه‌ای است كه از سقف اتاق آویزان است و ورد را نگه داشته است.
ورد vard: دو چوب موازی به اندازه 50 سانتی‌متر كه میان تارها قرار دارد و میان آن با رشته نخ‌های كنفی تقسیم شده است كه تارها از میان آن می‌گذرند.
تار یا تان Tân: رشته نخ‌های افقی است كه از میان ورد می‌گذرد.
شانه ŝaneh: وسیله‌ای چوبی است، كه تارها از میان آن گذشته‌اند و پس از هر رج بافت بر روی قسمت بافته شده كوبیده می‌شود.
تون ton: مجموعه نخ‌های است كه به صورت عرضی در تارها تنیده می‌شود.
ارج arj: ابزاری چوبی با تیغه آهنی است، كه بر روی قسمت بافته شده قرار می‌گیرد تا آن‌را ثابت نگه دارد.
دستكش dastkeš: ابزاری است كه معمولا از شاخ گوزن ساخته می‌شود و در حفره درون پیش نورد قرار می‌گیرد و با طنابی به محل نشستن بافنده وصل است و برای سفت كردن قست بافته شده به كار می‌رود.
پی نورد pay navard: چوبی افقی بر دستگاه است در پیشروی بافنده كه قسمت بافته شده در آن پیچیده می‌شود.
ماكو makô: ابزاری چوبی است كه نخ تون جهت بافت به دور آن پیچیده شده است.
پس نورد pasnavard: چوبی است، كه به صورت افقی در پایه‌های عمودی دستگاه قراردارد و به روی آن چوب‌های كوتاهی قرار دارد كه به آن شوشه ŝuŝe یا نی شونه nyŝoneh و بسته شده و نخ‌های تار به دور آن پیچیده شده است.
هزنا haznâ: چوبی است مدور كه در سوراخ تعبیه شده در پس نورد قرار دارد از این ابزار جهت شل یا سفت كردن پارچه بافته شده، استفاده می‌شود.
پاتی كلی pâtikeli: دو عدد چوبی است، كه در قسمت زیرین دستگاه جهت قرار گرفتن پای بافنده تعبیه شده است، كه به وسیله آن بافنده تارها را از یكدیگر جهت بافت و عبور دادن ماكو از میان تار استفاده می‌كند.
تخته پاچال takte pâĉâl : قسمتی چوبی از دستگاه است كه بافنده بر روی آن می‌نشیند. اجزا در طرح قابل مشاهده است
برای شروع بافت ابتدا باید چله‌كشی čelekeši یا تان كرون tân kardan یا كارتنی kârtani انجام شود. برای چله كشی ابتدا به اندازه طول پارچه‌ای كه قرار است، بافته شود مقداری نخ را آماده می‌كنند وطبق نقشه‌ای كه برای آن در نظر دارند چندین چوب را با فاصله از هم بر روی زمین فرو می‌كنند و سپس نخ چله را به تفكیک رنگ به ترتیب به دور این چوب‌ها می‌پیچیند تا به اندازه عرض دلخواه و مورد نظر پارچه برسند سپس آن‌را به دور پس نورد پیچیده و آن‌را از روی شانه به پیش نورد متصل می‌كنند و سپس با دستكش نورد را نگاه داشته و نخ‌ها را محكم می‌كشند در این مرحله تارها آماده بافت شده‌اند، نخ پود را درون ماكو قرار می‌دهند و از میان تار عبور می‌دهند و سپس از هر رج روی آن شانه می‌كوبند.
نقش‌هایی كه توسط دستان هنرمند زنان بر پارچه زده می‌شود بر اساس ذهن‌های بافندگان متفاوت است و برای این نقش‌ها به گویش محلی به آن بوته bŏte می‌گویند. اسامی گوناگونی را اختصاص داده‌اند مانند: قالی گلی، ماه گلی، خشت بوته، گلیم بوته سرو و رسم ...
بافت چادرشب با كاربری‌های گوناگون انجام می‌شود مانند: تن پوش كه به دور كمر بسته می‌شود. رخت‌خواب پیچ، روتختی، بقچه، جانماز، ساک دستی و...
چادرشب بافی هنری زنانه است كه از دیرباز نسل به نسل مادران به دختران آموخته‌اند تا با سربلندی هویت خود را فریاد كنند.
ابزار و اشیای آماده سازی مواد اولیه:
ابزار ریسندگی 1- شانه سر جهت رسیدن پشم‌های شسته شده (حلاجی).
2- چل ĉal چرخ ریسندگی كه پشم، پنبه و ابریشم با آن ریسیده می‌شود.
3- كتلم ketalm: جهت رسیدن و كلاف كردن الیاف.
4- درك Dok: جهت رسیدن و كلاف كردن الیافت.
5- خال چین Xâlĉin: ابزاری چوبی جهت كلاف كردن تخت‌های ریسیده شده.
6- چلیجه ĉalije: چرخ چوبی جهت ماسوره كردن نخ‌های ریسیده شده.
7- پش‌چین peŝĉin : ابزاری است چوبی جهت باز كردن كلاف‌ها.
ابزار رنگرزی:
1- رنگ‌های طبیعی مانند: پوست انار، پوست گردو، پوست سیب درختی.
2- دیگ‌های بزرگ: جهت جوشاندن آب و تهیه الیاف رنگی به نام لوه lave.
ابزار بافت:
1- نخ‌های پشمی یا ابریشمی
2- قرقره‌های پرشده از نخ‌های رنگ آمیزی شده پشمی یا ابریشمی.
3- دستگاه پاچال یا چادرشب‌بافی.
منبع:mehrdadb54.mihanblog.com
