پرتقال از خانواده RUTACEAEبوده و به انگلیسی Orange نامیده می شود. منشأ آن را از چین و آسیای جنوب شرقی می دانند و این میوه در طب سنتی چینی کاربردهای فراوانی داشته است. هم اکنون به طور وسیعی در سراسر دنیا پرورش داده می شود و
مشهورترین مرکبات است.
درختان یا درختچه های همیشه سبزی که مرکبات بر روی آنها رشد می کنند، می توانند به 10 متر یا بیشتر هم برسند. مرکبات به لحاظ اینکه سرشار از «ویتامین ث» هستند معروف می باشند. دانشمندان کشف کرده اند که این میوه ها همچنین از انواع وسیعی از مواد مغذی گیاهی و انواع مختلف فیبر غذایی برخوردار هستند.
مشخصات
پرتقال درختی است یا به عبارت بهتر درخت کوچکی است دارای برگ های سبز، گل ها و میوه آن معطر و گل های آن به رنگ سفید و میوه آن متوسط (در برخی ارقام درشت)، پوست آن نارنجی کمی ناصاف و گوشت آن شیرین و یا ترش و بسته به انواع مختلف دارای رنگ زرد، زرد تیره و قرمز می باشد.
درخت پرتقال و به طور کلی مرکبات، درجه حرارت پایین را تحمل نمی کنند و باید در مناطق نیمه حاره ای و در آب و هوای مدیترانه ای با زمستان های نسبتا گرم کاشته شوند. درجه حرارت کمتر از 4 تا 5 درجه سانتی گراد در مدت طولانی به آنها صدمه می زند.
در مناطق شمال ایران و همچنین در جنوب ایران کاشته می شود. ارقام مختلف پرتقال را با پیوند شکمی روی پایه های نارنج که از بذر حاصل شده باشند، به دست می آورند. در برخی موارد برای به دست آوردن ارقام جدید با کاشتن بذر پرتقال نیز برای تکثیر آن استفاده می شود. نهال های بذری خیلی دیر بارور می شوند، ولی پوست میوه آنها نازک تر و طعم آنها نیز شیرین تر می شود.
مواد مغذی پرتقال
علاوه بر محتوای بالای «ویتامین ث»، پرتقال تأمین کننده یک سری مواد مغذی گیاهی حفاظت کننده و آنتی اکسیدان شامل آلفا و بتاکاروتن، لوتئین و بتاکه پیتوزانتین می باشد.
مواد مغذی اصلی پرتقال را در جدول 1 مشاهده می کنید.
جدول 1 ـ مواد مغذی اصلی پرتقال (در 100 گرم خام)
| انرژی (کالری) |
37 |
| ویتامین ث (میلی گرم) |
54 |
| فیبر (گرم) |
2 |
| فولات (میکروگرم) |
31 |
| آهن(میلی گرم) |
4/0 |
| پتاسیم (میلی گرم) |
150 |
| کربوهیدرات (گرم) |
9 |
| فروکتوز (گرم) |
2 |
| چربی (میلی گرم) |
1/0 |
| کاروتن (میکروگرم) |
28 |
| مس (میلی گرم) |
04/0 |
| کلسیم (میلی گرم) |
47 |
| پروتئین (گرم) |
1 |
| فسفر (میلی گرم) |
20 |
| سدیم (میلی گرم) |
1 |
| ویتامین ب 1 (میلی گرم) |
1/0 |
| ویتامین ب 2 (میلی گرم) |
04/0 |
| نیاسین (میلی گرم) |
4/0 |
| منیزیوم (میلی گرم) |
12 |
| منگنز (میلی گرم) |
05/0 |
این آبمیوه را می توان به طور تازه و یا به صورت بسته بندی شده و فرآیند شده مصرف نمود. یک لیوان معمولی آب پرتقال تازه، تأمین کننده 800 میلی گرم «ویتامین ث» و 400 میلی گرم فولات می باشد. به هنگام مصرف مداوم روزانه میوه و سبزیجات، یک لیوان آب پرتقال به عنوان یک «واحد» میوه محسوب می گردد.
خواص و کاربرد پرتقال
مصارف سنتی: پوست و آب پرتقال تقویت کننده معده، ضد نفخ، محافظت کننده از بروز عوارض کمبود «ویتامین ث» و ادرارآور می باشد. مصرف جوشانده پوست آن برای آرام کردن سرفه، رفع سرماخوردگی و سوء هاضمه مفید می باشد. پوست آن به عنوان مرهم برای اگزما و ناراحتی های پوستی مفید است. جوشانده برگ های پرتقال مانند سایر مرکبات برای شستشوی ورم ها و کاهش درد آنها نافع است. پرتقال به طور کلی ضد اسپاسم و آرام بخش است.
اسانس پرتقال اثر ضد عفونی کننده دارد و از پوست آن گرفته می شود، اما چون خیلی زود فاسد می شود، همیشه باید تازه مصرف شود و اگر نگهداری شود برای مدت کم، در جای تاریک و خنک باید گذاشته شود.
در هند معتقدند که میوه پرتقال خون را تصفیه می کند و تشنگی را فرو می نشاند و اشتها می آورد. آب پرتقال برای رفع ناراحتی های صفراوی و اسهال های صفراوی نافع است. در چین تخم پرتقال را له کرده و شب روی پوست صورت می گذارند و معتقدند که برای برطرف نمودن چین و چروک صورت نافع است. برگ پرتقال در هندوچین به عنوان مسکّن و در فیلیپین در موارد هیستری و سکسکه کاربرد دارد. دم کرده گل ها و شکوفه آن در موارد آشفتگی و دل به هم خوردگی مفید و مسکّن و آرام بخش است و سوء هاضمه را رفع می کند.
در طب چینی پرتقال به منظور تحریک دستگاه گوارش و درمان یبوست به کار می رود. آنها معتقدند که پرتقال در مقابله با اسهال خونی، سوء هاضمه و تشکیل بیش از حد مخاط مفید است. در موارد استرس و بی خوابی برای آرام کردن اعصاب پرتقال داده می شود. از دیرباز پرتقال را برای توانایی آن در مبارزه علیه اسکوروی (کمبود ویتامین ث) و حفظ استحکام لثه ها می شناخته اند.
مصرف پرتقال سبب قلیایی نمودن خون شده و اعمال عضلات را تسهیل می کند. به علاوه بدن را در برابر ابتلا به انواع عفونت حفظ می کند. عصاره پرتقال گاهی در کیک سازی مورد استفاده قرار می گیرد.
فواید کلیدی پرتقال
به مبارزه علیه بیماری های قلبی کمک می کند.
در افراد سیگاری، به حفظ مقدار «ویتامین ث» بدن کمک می کند.
با سرماخوردگی مقابله می کند.
نقش حفاظتی در برابر ابتلا به سرطان دارد.
چه مقدار مصرف کنیم؟
یک پرتقال متوسط به وزن 160 گرم، 25 درصد دریافت توصیه شده روزانه بزرگسالان برای فولات (از جمله ویتامین های گروه B) و بیش از دو برابر نیاز به دریافت «ویتامین ث» را تأمین می کند.
انتخاب و نگهداری
ـ انواعی از پرتقال را که دارای پوست نازک بوده و نسبت به اندازه شان، سنگین هستند، انتخاب کنید.
ـ پرتقالی را که دارای قسمت های نرم است، انتخاب نکنید چون نشانگر خرابی آن است.
ـ در صورتی که پوست آن شل و چروک خورده باشد، نشانگر ماندگی میوه است.
نحوه مصرف
ـ ترجیحا میوه را به صورت تازه مصرف کنید.
ـ به سالاد میوه یا سبزیجات، پرتقال اضافه کنید.
ـ در کنار انواع غذاهای گوشتی، به منظور افزایش جذب آهن غذا، از پرتقال یا آب آن استفاده کنید. خصوصا افزودن آب پرتقال به مرغ آب پز بسیار طعم خوبی به غذا خواهد داد.
ـ داخل کیک، میلک شیک (مخلوط با شیر) و انواع شربت از پرتقال استفاده کنید. به علاوه از آن در تهیه مارمالاد می توانید استفاده نمایید.
خواص ویژه
* تخریب کلسترول: مطالعه بر روی جوامع در سراسر دنیا نشان داده است که رژیم های غذایی سرشار از ویتامین C، به حفاظت در برابر بیماری های قلبی کمک می کند. ویتامین مشابه همراه ویتامینی از LDL در برابر تخریب اکسیداتیو توسط رادیکال های آزاد که مواد سرطان زایی هستند، حفاظت می کند. LDL تخریب شده سبب انسداد شریان ها و ابتلا به بیماری های قلبی می گردد.
* کمبود ویتامین ث: مقدار توصیه شده دریافت روزانه «ویتامین ث»، 40 میلی گرم می باشد. متخصصان تغذیه که توصیه به دریافت «مطلوب تغذیه ای» دارند، دریافت 400 میلی گرم برای افراد بین 25 تا 50 سال و 800 میلی گرم برای افراد بالای 50 سال را دارند. پرتقال و آب آن نقش مفیدی در تأمین این نیازمندی های روزانه «ویتامین ث» ایفا می کنند.
* سرماخوردگی: دریافت کافی «ویتامین ث» به کاهش شدت علایم سرماخوردگی و طول مدت آن کمک می کند.
* سرطان: پرتقال و آب آن سرشار از ماده مغذی گیاهی هسپریتین هستند. در تحقیقات آزمایشگاهی، عصاره هسپریتین سبب مهار رشد سلول های سرطانی سینه و تشکیل تومور گشته است. هسپریدین (یکی از انواع هسپریتین) به پیشگیری از بروز سرطان حفره دهانی کمک می کند. پوست پرتقال دارای مواد مغذی گیاهی به نام نوبیلِتین و تَنجِرِتین است که سبب متوقف کردن حملات سلول های سرطانی می شود. آب پرتقال سرشار از ماده مغذی گیاهی لیمونوئید است که آن هم دارای خواص ضد سرطانی می باشد.
همچنین تحقیقات نشان داده است افرادی که به طور منظم از مرکبات استفاده می کنند، تا 60 درصد کمتر به سرطان معده مبتلا می شوند. احتمالاً «ویتامین ث» در مرکبات سبب مهار تشکیل مواد سرطان زا در معده می شود. در یک تحقیق به منظور مقایسه میزان ابتلا به سرطان در اشخاصی که خیلی فراوان پرتقال می خورند با اشخاصی که خیلی کم مصرف می کنند، مشخص شده است که خطر ابتلا به سرطان نای در افراد گروه اول 50 درصد کمتر از افراد گروه دوم است.
«ویتامین ث» به پیشگیری از گاستریت (نوعی التهاب لایه های پوششی دیواره معده) که خود عاملی برای تشکیل سلول های سرطانی در معده است، کمک می کند.
فیبر مرکبات از نوع نامحلول است. بنابراین به افزایش حجم مدفوع و سرعت بخشیدن به حرکت آن در دستگاه گوارش کمک می کند. به این ترتیب یکی از روش های پیشگیری از ابتلا به سرطان روده بزرگ، مصرف منظم و فراوان انواع مرکبات است.
* بسته نشدن لوله عصبی در جنین: پرتقال دارای فولات است که به همراه قرص های اسیدفولیک به پیشگیری از بروز اِسپینا بیفیدا (بسته نشدن لوله عصبی) در جنین کمک می کند. لذا به مادران باردار مصرف منابع اسیدفولیک از جمله پرتقال توصیه می شود.
* آب مروارید: عدسی های چشم انسان به طور طبیعی حاوی مقادیر بالایی از «ویتامین ث» می باشد. افرادی که کمتر از
125 میلی گرم «ویتامین ث» در روز مصرف می کنند، 4 برابر بیشتر با خطر ابتلا به آب مروارید، در مقایسه با افرادی که بیش از 500 میلی گرم در روز مصرف دارند، مواجه می باشند. بنابراین مصرف مرکبات به حفاظت از عدسی ها در برابر آب مروارید کمک می کند.
* کم خونی: «ویتامین ث» به افزایش جذب آهن در رژیم غذایی کمک می کند. خصوصا در افراد گیاهخوار افزایش مصرف غذاهای غنی از «ویتامین ث» از قبیل مرکبات، برای کاهش خطر ابتلا به کمبود آهن که سبب کم خونی می شود ضروری است.
پرتقال به طور خاص به دلیل دارا بودن فولات برای پیشگیری از کم خونی ناشی از کمبود اسیدفولیک مفید می باشد.
یک دستور غذایی مفید
خوراک مرغ با آب پرتقال:
مواد لازم:
مرغ، 1 عدد (حدود 5/1 کیلوگرم)
بادمجان دلمه ای، 5 عدد
پیازداغ، 1 فنجان
پیاز خردشده، 1 عدد
آب پرتقال، 1 فنجان
رب گوجه فرنگی، 2 قاشق غذاخوری
برگ بو، 1 عدد
نمک و فلفل، به مقدار لازم
دارچین، 1 قاشق مرباخوری
روغن مایع سرخ کردنی، به مقدار لازم
طرز تهیه:
مرغ را پس از پاک کردن، 8 قسمت کنید و با پیاز خرد شده و برگ بو و 5/1 لیوان آب و کمی نمک بپزید. بادمجان ها را پوست گرفته و حلقه حلقه کنید و در روغن سرخ نمایید (در صورت تمایل می توان از بادمجان قلمی کباب شده استفاده کرد) در داخل یک قابلمه بادمجان ها را بچینید و سپس مرغ های پخته شده را بگذارید. روی آن را پیازداغ بریزید. رب گوجه فرنگی را در آب پرتقال حل نموده و روی مواد فوق بریزید و مواد حاصله را روی حرارت کم بپزید. نمک و فلفل آن را اندازه کنید تا بپزد. پنج دقیقه قبل از آنکه خوراک را بکشید، دارچین را اضافه کنید و دو دقیقه بعد از جوشیدن، خوراک آماده است.
فهرست منابع:
1. Ursell A, Healing Foods: Dorling and Kindersley, 1st ed, London. 2000, P. 89 _ 88.
2ـ مهرین، مهرداد، خواص میوه ها و خوراکی ها، انتشارات خشایار، چاپ چهارم، تهران، 1373، ص189.
3ـ نوری، مهری، اصول تغذیه و رژیم های غذایی، مؤسسه نشر کلمه، چاپ اول، تهران، 1371، ص171.
4ـ میرحیدری، حسین، معارف گیاهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، تهران، 1377، صص86 ـ 82.
حکیم باشی
درمان گیاهی فراموشی
فردی که دچار فراموشی می شود، درست می بیند، درست می شنود، اما مطالب را زود فراموش می کند و در به یاد آوردن خاطرات دور یا نزدیک دچار مشکل است. یکی از نسخه های مفید در تقویت حافظه و رفع فراموشی 5 گرم کندر ذکر، فلفل، عنبر، عود هندی و 10 گرم گل زوفا می باشد که باید همگی را کوبیده در یک شیشه مربای بالنگ ریخته و هر شب یک قاشق مرباخوری از آن را مصرف کنید.
نسخه دیگر 5 گرم جوز هندی، میخک، دارچین، زنجبیل، دارفلفل، 10 گرم مصطکی، 3 گرم صبرزرد و 65 گرم عصاره شیرین بیان است که همه را باید با این نسبت ها کوبیده و در 250 گرم عسل ریخته، روزی سه قاشق مرباخوری از آن را مصرف کنند. این نسخه برای افراد مبتلا به بیماری صرع، لکنت زبان و همچنین برای درمان شب ادراری در کودکان نیز مفید است.
منبع:
صانعی، صفدر، نسخه شفا: گل و گیاه، انتشارات حافظ نوین، چاپ یازدهم، 1378، صص113 ـ 112. |
