پوشش 100 میلیارد تومانی برای دیده نشدن یک میراث غرورآفرین ملّی! چرا؟
یک پوشش 100 میلیارد تومانی برای دیده نشدن یک میراث غرورآفرین ملّی! چرا؟
می‌گویند: هنر مدیریت آن است که بتواند چالش‌ها را به فرصت و تهدیدها را به مزیت در کمترین زمان و اندک‌ترین هزینه‌ی ممکن بدل سازد.
در سفری که چندی پیش به استان خراسان جنوبی داشتم، در مسیرم، فرصتی دست داد تا به دیدن سد باستانی کُریت در 56 کیلومتری جنوب شهر طبس (به سمت دیهوک) بروم تا دریابم که چگونه ما یک فرصت و مزیت بی همتای تاریخی و گردشگری خود را به یک چالش و وهن نظام مهندسی خویش بدل ساختیم! یادداشت پیش رو، شرح این شرمندگی است ...
تعریف سد کُریت را بسیار شنیده بودم.
می‌گفتند که این سازه، شگفت‌آورترین دستاورد بشر در قرون وسطی به شمار می‌رود و در طول 550 سال (بین قرون 14 تا بیستم میلادی) با ارتفاع ۶۰ متر بلندترین سد قوسی جهان محسوب می‌شده و هم‌اکنون نیز یکی از بزرگ‌ترین شاهکارهای صنعت مهندسی ساختمان به‌شمار می‌رود؛ به نحوی که تاکنون ده‌ها دانشمند و مهندس عالی‌مقام را از سراسر جهان به نزد خویش خوانده تا متوجه راز و رمز ماندگاری‌اش شوند.
افزون بر آن، نام سد کریت به دلیل عظمت و اهمیتش در سفرنامه‌های متعدد و کتب مربوط به آبیاری در سطح ملّی و بین‌المللی بارها آمده است، از جمله باید به سفرنامه شاردن و هانری گویلو و تاریخ آب و آبیاری در ایران اشاره کنم.
بر بنیاد چنین اهمیتی بود که سرانجام مسئولین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور در سال 1379 اقدام به ثبت ملّی این اثر به شماره 3523 کردند تا آن را از گزند تخریب‌کنندگان کهن‌زادبوم‌های فخرآور ایرانی نجات دهند.
غافل از این که پنج سال بعد، با ساختن یک جرثومه‌ی سیمانی و بزرگ در همان محل سد قدیمی، عملاً چشم‌انداز دیداری این سد باستانی و پرشکوه ایرانی برای همیشه کور شد.
نام سد جدید را هم البته به احترام سد باستانی، کُریت نهادند تا لابد اندکی از احساس گناه‌شان کم شود!
درست مانند سلاطینی که فرزندان‌شان را از بیم تصاحب تاج و تخت از بین می‌برند و بعد برای کاهش احساس گناه و عذاب وجدان‌شان، یک عمارت پرشکوه به یادش می‌سازند و نامگذاری می‌کنند!
تازه مسئولین میراث هم خودشان را راضی نگه داشته و می‌گفتند: اگر مقاومت ما نبود، می‌خواستند، سد کریت را در درون دریاچه سد جدید قرار دهند تا به زیر آب رفته و غرق شود، اما ما اجازه ندادیم و کاری کردیم که تاج سد، چند متری جلوتر از مکان اولیه پایه‌ریزی و طراحی شود!!
و البته بدین‌ترتیب، دیگر امکان تماشای سد کریت از بین رفت، مگر آن که مانند همین عکس‌ها، از چنین زاویه‌ای بتوان آن را تماشا کرد.
غم‌انگیزتر آن که در طول هشت سال گذشته که از احداث سد جدید می‌گذرد، عملاً آبی هم در پشت آن جمع نشده و مخزن بزرگ آن در اغلب اوقات سال کاملاً خشک مانده است.
واقعیتی که البته پیش‌بینی آن چندان هم دشوار نمی‌توانست باشد، چرا که در غیر اینصورت، چگونه چنین سازه‌ای می‌توانست بین 500 تا هفتصد سال دوام آورد و به زیر آب نرفته و فرو نپاشد؟!
در شرح کیفیت استحکام این سازه باید به مقاومت حیرت‌انگیز‌ش در برابر زلزله 7.8 ریشتری طبس اشاره کنم که در سال 1357 به وقوع پیوست و تقریباً همه چیز را در گستره‌ی وسیعی نابود کرد و خسارت‌های مالی و جانی فراوانی آفرید، آما سد باستانی کُریت همچنان استوار باقی ماند و خم به ابرو نیاورد.
در حقیقت اگر به جای ساخت این سد جدید، می‌کوشیدیم تا سد قدیمی را زیر نظر صاحبنظران و اساتید این حوزه مرمت کرده و همزمان با تکمیل زیرساخت‌های لازم، امکان رونق گردشگری تاریخی و علمی در این محل را فراهم می‌کردیم، هم می‌توانستیم درآمدی پایدار برای مردم منطقه بیافرینیم، هم گردشگران داخلی و خارجی فراوانی را با عظمت توان مهندسی ایرانی در صدها سال پیش آشنا می‌کردیم و هم شاید مهم‌تر از بقیه، یک سازه‌ی سیمانی 100 میلیارد تومانی (به قیمت سال 1384) روی دست‌مان باد نمی‌کرد تا به جای آن که شناسه‌ای بر توانمندی مهندسی ما باشد، عاملی برای شوخی و لطیفه گردد!!
پسین گفتار:
به نظر من اگر مسئولین سازمان میراث فرهنگی دخالت نکرده و اجازه می‌دادند تا سد جدید در همان محل مورد نظر سدسازان محترم ساخته شود و آن چند متر تغییر مکان ندهد، بهتر بود!
آیا کسی می‌داند که چرا؟
پاسخ : پوشش 100 میلیارد تومانی برای دیده نشدن یک میراث غرورآفرین ملّی! چرا؟
سد کريتبزرگترين دستاورد سد سازان ايــرانيو شگفت آورترين دست آورد بشر در قرون وسطي
بند كريت درسال 1379 به شماره 3523 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است .
از تاريخ ساختمان اين بند اطلاعاتي در دست نيست و بخشي از طاق آجري آن كه در پايين بند وجود دارد در ناحيه تيزه از بين رقته در نتيجه طرح كامل آن محو شده است.
در كتاب هاي تاريخي روايات مختلفي در خصوص قدمت بند كريت نقل شده است. از جمله هانري گويلو اين بنا را به دوره مغول نسبت داده است.
همچنين در كتاب آب و آبياري در ايران و نگرشي بر سد هاي ايران سابقه اين بند را 400 سال قبل نوشته اند.
بنا به گفته اهالي بومي منطقه طبس، اين بند 700 سال قدمت دارد. اما روايت مستند حكايت از تعمير اين بند در اواسط قرن پنجم هجري دارد.
به طور كلي با توجه به تنوع مصالح به كار رفته و ساختار كلي بنا كه در مرحله تعمير بر روي آن انجام گرفته، مي توان استنباط كرد كه بند كريت متعلق به چند دوره زماني مختلف است.
ارتفاع قسمت بيروني بند از كف رودخانه 52 متر و عمق حوضچه آبگير 20 متر و طول آن در قسمت تاج 52 متر است.
اين سد در چهار مرحله احداث شده و ضخامت تاج آن تنها 1/2 متر مي باشد. سد كريت فاقد سرريز بوده و برآورد ميشود كه بيش از هزار روگذري سيلاب را تجربه نموده است.
در بدنه بند دريچه و مجرايي بر انتقال آب به پشت بند وجود داشته و سورا خ هاي متعددي در ارتفاع بند وجوددارد كه اندازه هاي دقيق و متناسبي دارد .
اين سوراخ ها به نام قفل خوانده مي شود.
حدود 150 سال قبل 4 متر به ارتفاع بند افزوده شده اين افزايش باعث جلوگيري از متروكه شدن اين بند شده بود.
يكي از ويژگي هاي منحصر به فرد بند قديم كه هنر سد سازي ايرانيان را آشكار مي كند، قوسي بودن بند است. بندهاي قوسي مقاومت بيشتري در مقابل فشار هاي ناگهاني، زلزله و حوادث طبيعي دارد.
از 2000 سال پيش تا اوايل قرن بيستم، بلندترين سدهاي قوسي جهان (ايزد خواست فارس، كبار قم، كريت طبس) در ايران احداث شده بودند.
در اين ميان سد كريت طبس به ارتفاع شصت متر براي مدت پانصد و پنجاه سال بلندترين سد جهان محسوب ميگرديد و يكي از بزرگترين شاهكارهاي صنعت مهندسي ساختمان به شمار ميرود.
زلزله سال 1357 طبس با شدت هفت و هشت دهم ريشتر و حداكثر شتاب 0.75 گرم نيز موجب خسارات عمده اي به سد نشده است.
رئيس اسبق كميته بين المللي سدهاي بزرگ سد كريت را «شگفت آورترين دست آورد بشر در قرون وسطي» ناميده است.
بند کريت در فاصله 42 كيلومتري شهر طبس و 28 كيلومتري شرق روستاي كريت قرار گرفته است.
http://tabas.blogfa.com/post-5.aspx
