▥ معــرفی رشته بیوتکـنولوژِی پزشکی (Medical Biotechnology) و ادامه تحصیل ▥

دوره دکتری تخصصی(PhD) زیست فناوری پزشکی(Medical Biotechnology)

رشته زیست فناوری پزشکی در مقطع دکتری تخصصی (PhD) مجموعه ای از دانش ها و فنون برگرفته شده از علوم زیستی است که با رویکرد حفظ و ارتقاء سطح سلامت جامعه بشری به تولید فر آورده های حیاتی ارزشمند و ارائه روش های تشخیص ملکولی در کلیه سطوح، همچنین ارائه خدمات متنوع بهداشتی و درمانی می پردازد.

تاریخچه:

تاریخچه مختصر رشته در ایران: با توجه به سابقه دیرینه تمدنهای علمی در ایران و گسترش کنونی علم زیست فناوری پزشکی در کشور، به همت و تلاش برخی از دانشگاههای کشور رشته تحصیلی زیست فناوری پزشکی با گرایش فنی و مهندسی در سال 1367 و پزشکی و کشاورزی در سال 1376 تاسیس گردیده است و تاکنون دانش آموختگانی نیز در مقطع کارشناسی ارشد تربیت شده اند. همچنین رشته بیوتکنولوژی در مقطع کارشناسی و دکتری تخصصی در دانشگاههای تابعه وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری در حال اجرا می باشد. با توجه به نیاز کشور در زمینه زیست فناوری پزشکی در سطوح عالی تدوین دوره دکتری تخصصی این رشته در داخل کشور ضروری است. تاریخچه مختصر رشته در دنیا: با توجه به پیشرفتهای مهم زیستی طی دهه نود میلادی در راستای دستیابی به حیوانات شبیه سازی شده و سلولهای بنیادی ، باور های مهمی در گسترش سطح توقعات علمی ، بالینی و تجربی نسبت به علم زیست فناوری پزشکی به وجود آمد.

در همین ارتباط اتمام پروژه ژنوم انسان در سال 2000 میلادی نیز از مهمترین دستاورد ها ی مهم این رشته بوده که با توجه به کاربردهای مهم آن، می توان نتایج آن را در حوزه های مختلف حیات بشری به عنوان نقطه عطفی در پیشینه علمی و کاربردی این رشته به حساب آورد. هم اکنون این رشته در دانشگاههای بزرگ اروپا ( منچستر و کارولینسکا) و آمریکا (از جمله استنفورد و ساندیاگو) ارائه می گردد.

چشم انداز رشته:( vision ) دور نمای رشته در ده سال آینده چگونه است؟ آنچه در نگاه کلان ، چشم انداز علمی و عملی جامعه بشری به نظر می رسد، تبدیل بسیاری از شاخه های علم و فناوری با محوریت نظام ها ی نرم افزاری از قبیل فناوری اطلاعات و زیست فناوری (بیوتکنولوژی) می باشد. محقق ساختن جنبش نرم افزاری در جهان و به ویژه در کشور ما نیز از این واقعیت مستثنی نمی باشد. از آنجا که زیست فناوری پزشکی به مجموعه ای از علوم زیستی از قبیل ژنتیک ، بیوشیمی، یبوفیزیک، میکروب شناسی پیشرفته، ایمنی شناسی پیشرفته و بیولوژی سلولی و ملکولی با رویکرد فناورانه در قالب اطلاع رسانی زیستی (بیو انفورماتیک) و مهندسی ژنتیک تعلق دارد، توانسته است در دنیای امروز به عنوان جایگزینی مناسب به جای بخشی از صنایع بزرگ و سنتی باشد.

مثلا در صنعت دارو سازی که تا قبل از این به سبک سنتی و شاید صرفا شیمیایی پیش می رفت، امروزه با حصول اطلاعات زیست فناورانه پزشکی با راهکار تولیدی جدیدی بر مبنای تولید داروهای زیستی و نوترکیب مواجه است و چه بسا در آینده با ورود به حیطه ژن و فاژ درمانی عرصه های نوینی از دانش بشری را در مواجهه و درمان بیماریها ی لاعلاج از قبیل بیماریهای ژنتیکی و سرطان تامین نماید. پس آنچه که در دورنمای مقطع دکتری تخصصی رشته زیست فناوری پزشکی در کشور انتظار می رود رشد سریع فهم و دانش در این حوزه است و می تواند به موازات تولید ثروت و صرفه جویی در خروج ارز در آینده، گامی مهم در تحقیقات کشور باشد. در سالهای آینده و حتی در حاضر و با پایان طرح ژنوم انسان ، ارائه داروهای مشتری مدار و برای شخص ممکن می شود. هدفدار کردن آنتی بادی های مسطح ، تصویر بردار ی از وقایع متابولیکی داخل سلول ، آنتی سنس درمانی (Anti sense theraphy) ، ژن درمانی ، وقایع در حال تکوین در حوزه نانو زیست فناوری ، تولید نانو ربوتهای زیستی و غیره از موارد مربوط به تحولات سال های آینده است.



رسالت رشته: (Mission)

ضرورت و علت وجود این رشته در سطح دنیا چیست؟ پیشرفت جامعه صنعتی و رشد و توسعه علم و فناوری در جهان، بشریت را با چالش های جدی در زمینه بهداشت، سلامت و مسائل مرتبط با آن مواجه ساخته است. تبدیل علوم به فناوری و به عنوان مثال شکل گیری جنبه های فناورانه علوم زیستی، جامعه بشری را به فکر استفاده از زیست فناوری در برطرف سازی چالش های مهمی چون بیماریها در حوزه درمان و پیشگیری رهنمون ساخته است. امروزه در دوران زیست فناوری نوین (Modern Biotechnology) با به ثمر رسیدن پروژه های موفقی چون " پروژه ژنوم انسان "، " تولید واکسن های نسل سوم DNA." ، " طراحی و توسعه روشهای نوین تشخیصی" ، " ایجاد گیاهان و حیوانات تراریخت (transgenic) با کاربرد پزشکی" ، " دارو سازی بیولوژیک و ژن محور" و " مطالعه سلولهای بنیادی" چشم انداز روشنی را برای ارتقاء سطح سلامت جامعه بشری نوید می دهد. از این روست که ایجاد بسته پژوهشی و آموزشی آکادمیک و استاندارد با توجه به اولویت ها و ضروریت های پزشکی در جهان، ضرورت تربیت نیروهای متخصص در این رشته علمی را موجه می سازد.



بر آورد ارزش افزوده ( فواید اقتصادی حاصله) خدمات دانش آموختگان چقدر است؟

تربیت نیروی متخصص در مقطع دکتری زیست فناوری پزشکی در دنیا به منزله کسب دانش فنی فناوریهای نوین زیستی قلمداد می شود، زیرا متخصصین این رشته می توانند با دانش و توانمندی ها علمی مهمی که در عرصه علوم زیستی از قبیل بیوشیمی، مهندسی ژنتیک، ژنتیک انسانی، زیست میکرو ارگانیسم ها ، بیو انفورما تیک ، بیولوژی سلولی و ملکولی، تولید فراورده های بیولوژیک و ایمنی شناسی پیشرفته کسب می نمایند به طراحی و ساخت بیوراکتورها و بیوژنراتورهای مولد فرآورده های مهم و گران قیمتی چون داروهای نوین زیستی ( بیولوژیک) ، واکسنهای نوین زیستی، طراحی و ساخت کیت های تشخیصی، طراحی و شناخت انواع پروب ها (probes)با استفاده از آنتی بادیهای تک زنجیره های نو ترکیب و غیره به منظور درمان انواع بیماریها از جمله سرطان و غیره اقدام نمایند. علاوه بر این می تواند با جلوگیری از خروج ارز از کشور ، با فروش محصولات خود در سطح ملی و بین المللی به مولدین علم ، فناوری و ثروت در جامعه مبدل گردند و به افزایش سطح سود نا خالص ملی کشور کمک نمایند. همچنانکه در دنیای امروز شاید به جرات بتوان گفت که ارزش اقتصادی حداقل حجم از یک فراورده زیستی یا دارویی به مراتب از ارزش افزوده چندین بشکه نفت بالاتر است.


میزان اشتغال زایی رشته در هر سال تقریبا چند نفر است؟

ماهیت پرورش عناصر انسانی متخصص در رشته زیست فناوری پزشکی از بنیان های مهم کار آفرینی و شکل گیری فن بازار ملی به شمار می رود به گونه ای که با توجه به تنوع توانمندی های دانش آموختگان این رشته تحصیلی و ذات تولید مدار آموخته های ایشان در سطح کلان ملی ، به برپایی کارخانجات و یا کارگاه های تولید فر آورده های زیستی از قبیل داروها ، انواع واکسن ها و سرم ها ، سیستم ها ی تشخیصی ملکولی نوین ، گیاهان و حیوانات تراریخت (transgenic ) و راه اندازی آزمایشگاههای نسل سوم تشخیص ملکولی و همچنین آموزش یافته ها ی زیست فناوری در عرصه دارو ، درمان و بهداشت در سطح دانشگاه ها ، مراکز آموزش عالی و پژوهشی بخش خصوصی و دولتی خواهد انجامید. پر واضح است که با توجه به خصیصه ها ی کار آفرینانه این رشته تحصیلی ، علاوه بر اشتغال موثر و کار آمد دانش آموختگان آن در نظام خدمات بهداشتی درمانی کشور ، با معرفی رویکرد ها ی نوین اشتغال زایی به ایجاد اشتغال برای سایر دانش آموختگان رشته های مرتبط خواهد انجامید و به بخش مهمی از نیازمندیهای جامعه در تامین اشتغال زایی توسعه محور پاسخ خواهد داد. ذکر روش محاسبه برای اشتغال زایی تقریبی سالانه این رشته در جامعه، منوط به ذکر نمونه کاری برای دانش آموختگان این رشته می باشد. به عنوان مثال برای شکل دهی و راه اندازی خط تولید یک فراورده داروی نوترکیب، از بخش مهندسی اطلاعات زیستی ، طراحی ، ساخت ساختار ژنی مطلوب ، گرفتن بیان پر ثمر از ساختار ژنی طراحی شده، فرایند ترخیص ، بخشهای کنترل کیفی و ارزشیابی فرآورده های تولیدی تا بسته بندی و نظارت بر شبکه توزیع و بازاریابی فرآورده زیستی بدست آمده، حضور حداقل 10 دانش آموخته رشته زیست فناوری پزشکی را می طلبد و با رشد و توسعه احداث کارخانجات تولید کننده دارو های زیستی و نوترکیب، نیاز جدی به تامین نیروی انسانی متخصص و کار آمد در کوتاه مدت ضرورت می یابد و چه بسا هر گونه کوتاهی در این زمینه کشور را به صورت جدی با وابستگی به کشور های موفق و صاحبان دانش فنی این امور مواجه سازد. همچنین کمبود جدی محققان کارآمد در حوزه رشته زیست فناوری در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و پژوهشی کشور به عنوان یک خلاء بزرگ مطرح است و به منظور پر کردن این خلا ء حداقل در اختیار داشتن 500 دانش آموخته مقطع دکتری نیاز می باشد، این تنها در حالی است که برای هر دانشگاه علوم پزشکی در بخش خصوصی و دولتی فقط دو متخصص زیست فناور پزشکی مورد نیاز باشد . علاوه بر آن در صورتی که راه اندازی آزمایشگاه ها ی نسل سوم مبتنی بر تشخیص ملکولی مورد نظر باشد. به ازای هر 5000 آزمایشگاه تشخیص طبی فعال در سطح کشور اگر 1/0 از آنها به دنبال ایجاد واحد تشخیص ملکولی باشند، حداقل 500 دانش آموخته با توانایی مورد نظر ضروری است.

ارزش حاکم بر رشته: (Values)

ارزشها ی انسانی مهمی که در جریان آموزش این رشته به دانشجویان انتقال می یابد به مقوله حسن تعهد و مسئولیت پذیری بیشتر در قبال سلامت جامعه ملی و در نگاهی فراتر ، به جامعه بین المللی باز می گردد. اطلاع از مشکلات پزشکی در نظام بهداشت و سلامت جامعه و انتخاب راه کارهای جدید مقابله و کنترل این معضلات ، خود شکل گیری انگیزه های انسانی و همنوع دوستانه در بین ایشان می انجامد و موفقیت در مهار هر یک از آن ها به رشد و شکوفایی هر چه بیشتر این ارزش ها خواهد انجامید. ارزش های مربوط به سلامت که در این رشته مورد نظر هستند کدامند؟ سلامت جامعه ، زیر بنای توسعه کشور است و حفظ و ارتقاء سطح سلامت جامعه به واسطه اطلاع و آگاهی راه کار های علمی و عملی متناسب با آن میسر خواهد بود. با توجه به ماهیت پزشکی رشته زیست فناوری پزشکی و خدماتی که از دانش آموختگان مقطع دکتری این رشته علمی در آینده متصور است انتظار می رود با ارتقاء کمی و کیفی سطح بهداشت ، سلامت جامعه و توسعه راهکارهای بهداشتی و درمانی زیست فناورانه ، چه بسا کنترل و ریشه کنی بسیاری از بیماریهای مهم جامعه از قبیل عفونت ها ، سرطان ها ، بیماریهای ژنتیکی و ارثی امکان پذیر باشد.


چشم انداز رشته( vision ):

دور نمای رشته در ده سال آینده چگونه است؟ آنچه در نگاه کلان ، چشم انداز علمی و عملی جامعه بشری به نظر می رسد، تبدیل بسیاری از شاخه های علم و فناوری با محوریت نظام ها ی نرم افزاری از قبیل فناوری اطلاعات و زیست فناوری (بیوتکنولوژی) می باشد. محقق ساختن جنبش نرم افزاری در جهان و به ویژه در کشور ما نیز از این واقعیت مستثنی نمی باشد. از آنجا که زیست فناوری پزشکی به مجموعه ای از علوم زیستی از قبیل ژنتیک ، بیوشیمی، یبوفیزیک، میکروب شناسی پیشرفته، ایمنی شناسی پیشرفته و بیولوژی سلولی و ملکولی با رویکرد فناورانه در قالب اطلاع رسانی زیستی (بیو انفورماتیک) و مهندسی ژنتیک تعلق دارد، توانسته است در دنیای امروز به عنوان جایگزینی مناسب به جای بخشی از صنایع بزرگ و سنتی باشد. مثلا در صنعت دارو سازی که تا قبل از این به سبک سنتی و شاید صرفا شیمیایی پیش می رفت، امروزه با حصول اطلاعات زیست فناورانه پزشکی با راهکار تولیدی جدیدی بر مبنای تولید داروهای زیستی و نوترکیب مواجه است و چه بسا در آینده با ورود به حیطه ژن و فاژ درمانی عرصه های نوینی از دانش بشری را در مواجهه و درمان بیماریها ی لاعلاج از قبیل بیماریهای ژنتیکی و سرطان تامین نماید. پس آنچه که در دورنمای مقطع دکتری تخصصی رشته زیست فناوری پزشکی در کشور انتظار می رود رشد سریع فهم و دانش در این حوزه است و می تواند به موازات تولید ثروت و صرفه جویی در خروج ارز در آینده، گامی مهم در تحقیقات کشور باشد. در سالهای آینده و حتی در حاضر و با پایان طرح ژنوم انسان ، ارائه داروهای مشتری مدار و برای شخص ممکن می شود. هدفدار کردن آنتی بادی های مسطح ، تصویر بردار ی از وقایع متابولیکی داخل سلول ، آنتی سنس درمانی (Anti sense theraphy) ، ژن درمانی ، وقایع در حال تکوین در حوزه نانو زیست فناوری ، تولید نانو ربوتهای زیستی و غیره از موارد مربوط به تحولات سال های آینده است.


نقش دانش آموختگان در نظام بهداشتی (role definition) :

نقش دانش آموختگان در نظام بهداشت یک کشور چیست؟ بهداشتی ، در مانی ، آموزشی، پژوهشی و مدیریتی. نیاز جامعه در این حوزه چیست؟ همانطور که گفته شد نیاز های جامعه در مواجهه با نظام بهداشتی در مانی کشور متنوع و بسیار است. به خصوص رشد فزاینده بیماریهای جدید در جامعه بشری و کشور ، مسئولین امر را به این مهم توجه می دهد که بایستی به سراغ راهکارهای نوین در مقابله و کنترل این قبیل بیماریها رفت و در این بین زیست فناوری پزشکی می تواند مثمر ثمر باشد. اگر بخواهیم به نمونه های عینی در این زمینه اشاره کنیم ، جهت گیری و انتخاب موضوعات پژوهشی در دانشگاههای کشور با محوریت زیست فناوری پزشکی می تواند شاهدی بر این واقعیت باشد. طراحی و توسعه زیست فناوری نوین و به خدمت گیری اصول علمی و عملی مهندسی ژنتیک در مواجهه با بیماریهای مهم جامعه همچون سرطان ، بیماریهای ژنتیکی و عفونی در اولویت فعالیت ها می باشد. به عنوان نمونه ساخت آنتی بادی های تک زنجیره ای با استفاده از فناوری نمایش فاژی(Phage Display) طراحی و اجرای طرح ژن درمانی بیماری تالاسمی ، طراحی و توسعه روش ها نوین تشخیص ملکولی بیماریهای ژنتیکی ، عفونی و دیگر موضوعات مرتبط به نیاز های بهداشتی درمانی کشور می تواند در مقطع این رشته جدی تر گرفته شود و به بخش مهمی از نیاز های کشور پاسخ دهد. آیا مقطع تحصیلی پیشنهادی با نقش کاری دانش آموختگان تناسب دارد؟ مقطع دکتری رشته زیست فناوری پزشکی عالی ترین مقطع این علم در کشور خواهد بود که به اعطاء درجه دکتری منجر می شود و می تواند با تربیت دانش آموختگان متخصص در این حوزه از علوم زیستی تا مین کننده بسیاری از نیاز ها ی راهبردی نظام بهداشتی کشور باشد. با توجه به نیاز وجود هیات علمی و مدرس در این رشته تحقیقاتی، ضرورت تربیت نسل ها ی بعدی در این حوزه از علوم زیستی جدی است و می تواند نقش کاری دانش آموختگان آن را به خوبی توجیه نماید. علاوه بر اینکه نقش کاری ایشان در طراحی و راه اندازی و پشتیبانی علمی و عملی طرح های بزرگ زیست فناوری پزشکی کشور در حوزه تولید فراورده های دارویی ، واکسن های نوترکیب، روشهای تشخیص ملکولی و بسیاری از زمینه های دیگر انکار ناپذیر است.


وظایف حرفه ای دانش آموختگان (task analysis):

شرح وظایف حرفه ای دانش آموختگان در نقش های مختلف کدامند؟

بهداشتی:
در حوزه بهداشتی توجه بهداشتی توجه به ایمن سازی جامعه در مقابل امراض گوناگون واگیر و غیر واگیر مد نظر می باشد و در این بین توانمندی های علمی و عملی رشته زیست فناوری پزشکی می تواند در طراحی و ساخت واکسن های نوین نسل سوم مانند DNA واکسن ها ، برای بیماریهای مهمی چون ایدز ، سل و حتی اعتیاد مثمر ثمر باشد. از مقولات مهم دیگر در حوزه بهداشت توجه به پیشگیری از ابتلا به بیماری ها ، به خصوص بیماریهای ژنتیکی(مانند تالاسمی ، هموفیلی و ...) و سرطان می باشد. ضمنا پیشگیری جامعه بشری از ابتلا به بیماری هایی مانند دیابت و قلبی از اولویت های مهم نظام بهداشتی کشور است. در این بین طرح و توسعه راهکار های پیشگیرانه مدرن، همچون تشخیص قبل از تولد، نیازمند استفاده از تکنیک های مدرن و توانمند تشخیصی است که در حیطه علمی و عملی زیست فناوری پزشکی می باشد. پر واضح است که لزوم تربیت نیروی متخصص کارشناسی ارشد و دکتری به منظور تامین جدی کشور در این زمینه، به خوبی توجیه پذیر می باشد.

درمانی:
در حوزه درمانی ، نیاز به داشتن دانش فنی تولید داروهای نوترکیب و زیستی از ضرورت های جامعه ما می باشد. چرا که امروز به دلیل نبود این تخصص راهبردی در کشور ، همچنان مجبور به خروج هزینه های کلان در قالب ارز برای خرید این قبیل فراورده ها می باشیم که نمونه ها ی آن در بیماران MS و بیماریهای خاص مشهود است. تسری موج فراگیر پیشرفت در حوزه زیست فناوری به سطح دانشگاه ها ی کشور و دانشجویان رشته ها ی پزشکی از جمله اهداف و رسالت های این رشته خواهد بود. این امر منتهی به فهم بهتر و بیشتر دانش آموختگان رشته های پزشکی از کاربرد های این علم در حوزه های پزشکی خواهد شد و آنان را با روند پرشتاب تحولات در پزشکی سنتی آشنا خواهد نمود.

آموزشی:
تدریس نظری و عملی در رشته زیست فناوری پزشکی و رشته های مرتبط.


پژوهشی:
طراحی و اجرای طرح های تحقیقاتی تولید کننده دانش فنی و علم در حوزه زیست فناوری پزشکی و ارتقاء سطح کمی و کیفی تولید علم زیست فناوری پزشکی در کشور انتقال آگاهانه دانش و فناوری روز جهان با توجه به نیاز های زیست فناوری پزشکی در کشور عملی سازی اجرای مسئولانه آن.


مدیریت:
مدیریت عملی و علمی پروژه های تولیدی زیست فن آوری با رویکرد تولید فرآورده ها ی زیستی و راهبردی در نظام جامع بهداشتی کشور. بر عهده گرفتن مسئولیت ایجاد ، گسترش، مدیریت و پشتیبانی مراکز تولید فراورده های بیولوژیک با روش های نوین زیست فن آوری.


اهداف کلی (Aimes) :

اهداف کلی آموزشی کدامند؟ (با توجه به شرح وظایف حرفه ای) مهمترین هدف رشته زیست فناوری پزشکی در مقطع دکتری تخصصی ارتقاء سطح دانش رشته زیست فناوری پزشکی با توجه به نیاز ها ی پزشکی کشور و ایجاد نگرشی باور پذیر در بین سایر گرایش های پزشکی می باشد که با در تعامل قراردادن توانمندیهای علمی و عملی آن ها به شکل گیری رویکرد های نوین پزشکی ملکولی در کشور کمک می نماید ، بطوریکه دوشادوش سایر گرایش های پزشکی مربوط ، آموخته های علمی و عملی خود را در حوزه زیست فناوری و مهندسی ژنتیک به کار می گیرد و در ثمر دهی نتایج کار گروهی کوشا می باشد.
شرایط و نحوه پذیرش دانشجو:

ضوابط پذیرش و شرکت در آزمون ورودی این رشته مانند سایر رشته های مقطع دکتری تخصصی طبق دستورالعمل دبیرخانه شورای، آموزش علوم پایه پزشکی ، بهداشت و تخصصی بر اساس مصوب شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی است. آزمون ورودی در دو مرحله به صورت امتحان کتبی و مصاحبه حضوری برگزار می شود. دانش آموختگان مقطع کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) رشته های : باکتری شناسی ، بیوشیمی، خون شناسی آزمایشگاهی و بانک خون، ایمنی شناسی، ویروس شناسی، ژنتیک، زیست فناوری پزشکی (بیوتکنولوژی پزشکی)، زیست شناسی سلولی و مولکولی، انگل شناسی، میکروب شناسی ، قارچ شناسی و مقطع دکتری عمومی رشته های پزشکی، دارو سازی، دامپزشکی و دکتری حرفه ای علوم آزمایشگاهی مجاز به شرکت به شرکت در آزمون ورودی این رشته می باشند.

ردیف	نام درس	ضریب
1	بیوشیمی	2
2	ایمنی شناسی	2
3	میکروب شناسی	2
4	زیست شناسی سلولی	3
5	ملکولی ژنتیک	3

[TABLE="class: debtable> [TR]

رشته های مشابه در داخل کشور:

مقطع کارشناسی ارشد رشته بیوتکنولوژی پزشکی مصوب سال 1376 است و در مقطع دکتری رشته هایی مانند رشته فرآورده های بیولوژیک مصوب سال 1370 و رشته بیوتکنولوژی داروئی مصوب سال 1383 می باشند.:تعدادی از دانشگاههای معتبر دنیا که به امر تربیت دانشجویان این رشته می پردازند به شرح زیر می باشد.


سابقه این رشته در خارج کشور:

1- دانشگاه ایالتی نیویورک((Upstate Medical University در آمریکا

2- دانشگاه فناوری ویکتوریا (Victoria University of Technology) در استرالیا

3- دانشگاه اسکوود ( University of Skovde) در سوئد

4- دانشگاه لندن شرقی( University of East London) در انگلستان

5- دانشگاه علوم کاربردی لوبکUniversity of Applied Lubeck )) در آلمان

6- انستیتو پاول– اریش (Paul-Ehrlich Institute)در آلمان

7- دانشگاه سینا (University of Siena)در ایتالیا

8- بخش بیوتکنولوژی وزارت علوم و فناوری در هندوستان

9- دانشگاه حیدر آباد (Center par cellular & molecular Biology, Hyderabad) در هندوستان

10- دانشگاه سینیک(Academic Sinica) در تایوان




http://b2n.ir/85742