محاسبه تاريخ دقيق روز عاشورا و معادل آن به شمسي و ...

محاسبه تاريخ دقيق روز عاشورا و معادل آن به شمسي و ...

تاريخ دقيق عاشورا در چه روز و ماه و سالي بوده است؟
بررسی علمی واقعة عاشورا در تقويم تاريخ هجری شمسی


- مقدمه
يکی از مسائل بحث برانگير و مورد تحقيق بسياری از افراد (خصوصا مسلمانان)، مسئلة انطباق تاريخهای قمری و شمسی بر يکديگر است. زيرا تاريخچة وقايع تاريخی اسلام بر مبنای تقويم قمری بيان شده و در بعضی موارد برای ما شايد مهم است که بدانيم هر يک از اين تاريخها بر چه تاريخ شمسی منطبق است؟ مثلا واقعة عاشورا در کدام فصل سال و به عبارت دقيق تر در کدام تاريخ شمسی روی داده است؟ بررسی اين مسئل چند راه حل دارد که عبارتند از : روش بررسی تاريخی و روايتي ، روش محاسبات تقريبی، روش محاسبات دقيق نجومی و ... .
با توجه به اينکه در گذشته محاسبات مربوط به تقويم، خيلی دقيق نبوده است و روشهای محاسباتی و مشاهداتی برای تعيين روز اول و آخر ماه های قمری با روشهای کنونی تفاوت داشته است، روشهای محاسبات دقيق نجومی منجر به جوابهايي می شوند که از نظر انطباق بر تقويم های فعلی دقيق و بدون خطا می باشند. اما از نظر بررسی تاريخی و روايتي ممکن است اختلاف داشته باشد. اين اختلاف يکی از لحاظ سنديت تاريخی و روايتي است و ديگری اختلاف روشهای تعيين تقويم در گذشته و حال است. لذا هر گونه اختلاف بين محاسبات دقيق بر اساس روشهای فعلی و بررسی های تاريخی و روايتي امری طبيعی است اما اين اختلاف حدی دارد. از نظر بررسی های نجومی و اختلافات تقويم، حداکثر اختلاف نمی تواند از روز در نتايج محاسبات بيشتر باشد (3 روز برای اصلاح تقويم گريگوری در زمان صدر اسلام و 2 روز برای اصلاح تقويم قمری ناشی از هلالهای بحرانی که بعدا توضيح داده خواهند شد).
از طرفی تقويم هجری قمری بر مبنای رؤيت هلال پايه گذاری شده است. در نتيجه مشکلات زيادی برای محاسبة دقيق تبديل قمری به شمسی وجود دارد. زيرا پريود و دورة زمانی دقيقی برای هلالهای ماه نو وجود ندارد. از طرفی در گذشته رؤيت هلال با چشم مسلح امکان پذير نبوده است و با پيشرفت علم آنرا مبنای تعيين اول ماه قرار داده اند که خود اختلاف گذشته و حال را می رساند. در اين مقاله ابتدا با انواع تقويم ميلادی آشنا می شويم و سپس تقويم هجری قمری و در ادامه روش محاسبات تقريبی و روش محاسبات دقيق نجومی و نتايج حاصله از تبديل قمری به شمسی بيان می شوند. در آخر بررسی مسائل تاريخی وروايتی از اين موضوع نيز آمده است.

2- بررسی تقويم های ميلادی
روز شماری و تقويم و نگهداری آن يکی از مسائل حساس برای بيان وقايع تاريخی بر حسب پارامتر زمان می باشد. يک تقويم دقيق بايد بر اساس دورة تناوب حرکت زمين بدور خورشيد صورت بگيرد تا گذشت زمان بر اساس يکی از وقايع طبيعی يعنی فصول بدون تغيير ثابت بماند. يعنی شروع فصل بهار هميشه شروع سال باشد. شروع فصل بهار با يک پديدة نجومی روبروست. يعنی زمين به نقطه ای از مسير خود می رسد که در آن نقطه طول شب و طول روز در تمام نفاط کرة زمين با هم برابر و برابر با 12 ساعت است. که به آن، نقطة اعتدال بهاری (يا وِرنال Vernal) می گوييم.
پريود زمانی سال اعتدالی را 2422/365 روز خورشيدی تعيين کرده اند که محاسبات تقويم شمسی بر اين اساس می باشد(كه دقيق ترين تقويم موجود مي باشد). اما در تقويم ميلادی، در گذشته های دور از مقدار دقيق اين پريود آگاهی وجود نداشت و باعث می شد اثرات ناديده گرفتن اعشار آن به عقب افتادگی بهار و يا جلو افتادگی آن منجر شود. يعنی در تقويم ميلادی بايد اول فروردين همواره 21 مارس اتفاق بيافتد. لذا انواع تقويم ميلادي بوجود آمده است که اکنون يکی از تقويم¬های دقيق ميلادی را در بدست آورده اند.
الف) تقويم اوليه : مصری های قديم سال را 365 روز در نظر می گرفتند. در نتيجه هر 4 سال ( ) اول بهار (اول فروردين) يک روز زودتر از طبيعت، در تقويم اعلام می شد. يعنی بعد از 4 سال 22 مارس و بعد از 8 سال 23 مارس ، اول بهار اعلام می¬شده است.
ب) تقويم ژولين : 45 سال قبل از ميلاد در زمان ژول سزار، برای رفع مشکل فوق قيصر روم به يکی از منجمين اسکندريه (سوسيژن) پيشنهاد کرد سال را 25/365 روز در نظر بگيرند. در نتجيه در هر چهار سال، سه سال 365 روز و يکسال 366 روز (سال کبيسه) در نظر گرفته می شد که اعمال يک روز سال کبيسه به ماه فوريه صورت گرفته و اين نوع تقويم به تقويم ژولين معروف شده است. اين تغيير هم خيلی دقيق نبود. زيرا سال به اندازة 0078/0 روز از سال واقعی بزرگتر بود. در نتيجه هر 128 سال ( ) ، اول بهار (اول فروردين) يک روز ديرتر از طبيعت، در تقويم اعلام می شد. يعنی بعد از 128 سال 20 مارس و بعد از 256 سال 19 مارس اول بهار اعلام می شده است.
ج) تقويم گريگوری : در سال 1582 ميلادی، اول فروردين برابر با 11 مارس قرار گرفت. در نتيجه برای رفع اين مشکل اسقف اعظم گريگور (پاپ) سيزدهم، ده روز را از تقويم حذف کرد و قرار شد در هر 400 سال 97 سال کبيسة 366 روز و بقيه را سال معمولی در نظر بگيرند. يعنی طول سال را 2425/365 روز( ) در نظر گرفت. اين تغيير هم خيلی دقيق نبود. زيرا به اندازة 0003/0 روز از سال واقعی بزرگتر بود. در نتيجه هر 3330 سال ( ) ، اول بهار (اول فروردين) يک روز ديرتر از طبيعت، در تقويم اعلام می شود. يعنی در سال 4900ميلادی 20 مارس اول بهار خواهد بود. لذا از بعد از سال 1582 ميلادی به بعد، برای تبديل تاريخهای ميلادی و شمسی به يکديگر اختلافی پيش نمی آيد. اما قبل از اين تاريخ بايد تصحيح زير را حساب نمود و به تاريخ شمسی اضافه نمود(علامت کروشه برای محاسبة جزء صحيح می باشد):

برای مثال اين مقدار تصحيح در 11 مارس سال 1582 برابر با 10 روز خواهد بود. می دانيم که در حال حاضر، 11 مارس برابر با 20 اسفند است. از آنجايي که اين تاريخ ميلادی قبل از 21 مارس 1582 می باشد پس بايد تصحيح را اعمال نمود. يعنی عدد 10 را با 20 اسفند جمع می کنيم و 1 فروردين بدست می آيد. اين مقدار تصحيح برای سال 680 ميلادی (سال شهادت امام حسين (ع) ) برابر با 3 روز بدست می آيد :


3-تقويم هجری قمری
همانطور که گفته شد تقويم هجری قمری بر مبنای رؤيت هلال پايه گذاری شده است. در نتيجه مشکلات زيادی برای محاسبة دقيق تقويم قمری وجود دارد. زيرا پريود دقيقی برای هلالهای ماه نو وجود ندارد. بطور متوسط هر ماه قمری 29 روز و12 ساعت و 44 دقيقه و 5/2 ثانيه طول می کشد (مقادير واقعی می تواند کمتر يا بيشتر از اين مقدار باشد که بستگی به مدار ماه و تأثيرات جاذبی و گرانشي زمين، خورشيد و ديگر سيارات بر کره ماه دارد). در نتيجه با ضرب كردن اين عدد در 12 ماه، يکسال قمری بطور متوسط 354 روز و 8 ساعت و 48 دقيقه و 30 ثانيه بدست مي آيد (مقادير واقعی سال قمری نيز می تواند کمتر يا بيشتر از اين مقدار باشد).
يعنی سال قمری بطور متوسط به اندازة 10 روز و 21 ساعت و 16 ثانيه از سال شمسی کوتاه تر است. مسلمين در زمان خلافت عمر مبدأ تاريخ قمری را روز اول محرم سالی که پيامبر اکرم (ص) به مدينه هجرت نمودند، قرار دادند. در تقويم قمری سال قمری را 354 روز در نظر گرفته و تقريبا هر سه سال آنرا 355 روز در نظر می گيرند که اعمال آن معمولاً در ماه ذيحجه ويا ماه های بحرانی صورت می گيرد. بدين ترتيب محاسبات نجومی نشان می دهد که در سالهای 2 ، 5 ، 7 ، 10 ، 13 ، 15 ، 21 ، 24 ، 29 قمری و ... ، سالهای کبيسة قمری 355 روزه اعمال شده است.

4-محاسبات تقريبی تبديل قمری به شمسی
در سال 1381، اول فروردين برابر با 6 محرم 1423 بوده است. و اختلاف سال شمسی و قمری برابر با 42 سال می باشد. که در مواردی برای تبديل سال شمسی به سال قمری و بالعکس می توان نوشت :
و

يعنی بطور تقريبی هر 33 سال شمسی برابر با 34 سال قمری است. به عبارت ديگر هر 33 سال شمسی، محرم در فروردين ماه خواهد بود و شروع سال قمری و شمسی با هم خواهند بود. اکنون می توان سال شمسی را بر33 تقسيم کرده و سپس با سال شمسی جمع کنيم تا سال قمری بدست آيد. ويا سال قمری را بر34 تقسيم کرده و از سال قمری کم کنيم تا سال شمسی بدست آيد. برای مثال سال 61 قمری برابر با سال 59 شمسی بدست می آيد.
برای تبديل روز و ماه قمری به شمسی و بالعکس می توان بطور تقريبی تعداد روزهای گذشته شده از يک تاريخ قمری را تا تاريخ فعلی محاسبه نمود و با سال شمسی همان تاريخ مقايسه کرده و سپس بصورت رجوعی، ميزان عقب افتادگی را محاسبه کرد. برای مثال در سال 1384، سه شنبه 11 بهمن برابر با اول محرم 1427 مي باشد. بطور تقريبی اول محرم سال 61 قمری برابر با چه تاريخ شمسی است؟

تعداد سال گذشتة قمری برابر با سال می باشد. در نتيجه تعداد روز را محاسبه می کنيم:



يعنی 484065 روز بين دو تاريخ فاصله است(از اول محرم 61 تا اول محرم 1427). اکنون اين عدد را بر سال شمسی تقسيم می کنيم:
و يا 1325 سال و 119 روز با تاريخ فعلی اختلاف دارد. پس 59=1325-1384 و بايد 119 روز قبل از 11 بهمن را بدست آورد. 11 روز بهمن+ 30 روز دي + 30 روز آذر + 30 روز آبان + 18 روز مهر برابر با 119 روز می شود پس 12 اُم مهرماه برابر 1 محرم سال 61 محاسبه می شود. اکنون برای محاسبة روز هفته می توان تعداد روزها را بر هفت تقسيم نمود و اعشار آنرا در عدد هفت ضرب کرده و جواب را از شماره روز هفته در تاريخ معلوم کم می کنيم. در مثال فوق خواهيم داشت:



چون در تاريخ معلوم، 11 بهمن برابر با سه شنبه است، پس يك روز از آن کم می کنيم تا روز 12 مهر سال 59 بدست آيد. يعنی روز 12 مهر سال 59، دوشنبه بوده است.

5- روش محاسبات دقيق نجومی برای تبديل تاريخ قمری به تاريخ شمسی
در اين روش با توجه به محاسبات معمول مدار ماه و در نظر گرفتن کلية اثرات ممکن روی مدار ماه از جمله تأثيرات جاذبی و گرانشی سيارات و خورشيد و زمين و اثرات حرکات پرسيشن و نوتيشن محور دورانی زمين، بطور دقيق می توان زمان عبور ماه را از صفحة شامل زمين و خورشيد محاسبه نمود. که به اين زمان، زمان مقارنة ماه و خورشيد می گويند. روز اول ماه را می توان با در نظر گرفتن شرايط بحرانی هلال حداكثر تا دو روز بعد از اين تاريخ در نظر گرفت (بر اساس بررسي مقدار پارامترهاي رؤيت پذيري رؤيت هلال در زمان غروب خورشيد يك محل).
مقارنة ماه محرم سال 61 در تاريخ 28 سپتامبر سال 680 ميلادی، ساعت 17 و 7 دقيقه بر حسب زمان محلی عربستان (مکه و مدينه) محاسبه می شود. با توجه به بحرانی بودن اين هلال در عربستان، بر اساس اكثر معيارهاي فعلي رؤيت هلال، احتمال رؤيت (با چشم غير مسلح) در 29 سپتامبر در عربستان وجود داشته اما در عراق (كربلا) رؤيت هلال منتفي بوده است و رؤيت به 30 ام سپتامبر موکول می شود. در نتيجه اول اکتبر سال 680 ميلادی برابر با اول محرم سال 61 هجری قمری در عراق است. اما برای تبديل به تاريخ هجری شمسی، در حال حاضر اول اکتبر برابر با 9 مهر ماه است. قبلا بيان کرديم به لحاظ تصحيح گريگوری در تقويم ميلادی در سالهای قبل از 1582 ميلادی، بايد در سال 680 ميلادی 3 روز آنرا تصحيح کنيم. در نتيجه اول اکتبر 680 برابر با 12 مهرماه است نه 9 مهر ماه.
از طرفي روز ژولين، تعداد روزهای گذشته از مبدا تاريخ ژولين را نشان می دهد و از تقويم های دقيق محسوب می شود. اگر روز ژولين اول محرم 61 و روز ژولين اول محرم 1427 را پس از محاسبه از هم کم کنيم ، تعداد روزهای گذشته شده بين اين دو تاريخ بدست می¬آيد:

اکنون برای محاسبة روز هفته می توان تعداد روزها را بر هفت تقسيم نمود. اعشار آنرا در هفت ضرب کرده و جواب را از شماره روز هفته در تاريخ معلوم کم می کنيم. در مثال فوق خواهيم داشت:
چون در تاريخ معلوم 11 بهمن برابر با سه شنبه است، پس يك روز از سه شنبه کم می کنيم تا روز هفتة 12 مهر سال 59 ، دوشنبه بدست آيد. به همين ترتيب، محاسبات مشابه انجام شده است که نتايج و خلاصة محاسبات را در جدول شمارة يک، جدول شمارة 2 و جدول شمارة 3 می بينيد.

جدول شمارة 1 : مبدأ تاريخ هجری قمری، هجرت پيامبراکرم به مدينه و اول محرم سال 61 مطابقت با تقويم هجري شمسی
زمان مقارنه ماه با خورشيد روز اول ماه قمری تاريخ
شمسی روز
هفته
تاريخ ميلادي زمان روز ژولين تاريخ ميلادی
1 اول محرم سال اول قمری 14/7/622 9 و 31 دقيقه 7/1948439 16/7/622 28 تير سال 1 دوشنبه
2 اول ربيع الاول سال اول 11/9/622 4 و 25 دقيقه 7/1948498 13/9/622 25 شهريور 1 دوشنبه
3 اول محرم سال 61 قمری 28/9/680 17 و 7 دقيقه 7/1969701 1/10/680 12 مهر 59 دوشنبه

جدول شمارة 2 : مطابقت وقايع تاريخی قمری اسلام قبل از واقعة عاشورا با تقويم شمسی
واقعة تاريخی تاريخ قمری روز ژولين تاريخ ميلادی روز هفته تاريخ شمسی شمارة ماه
ازدواج امام علی وحضرت فاطمه 1 ذيحجه سال 2 7/1949118 25/5/624 جمعه 7 خرداد سال 3 16061-
ولادت امام حسن (ع) 15 رمضان سال 3 7/1949397 28/2/625 پنجشنبه 12 اسفند 3 16052-
ولادت امام حسين (ع) سوم شعبان سال 4 7/1949711 8/1/626 چهارشنبه 21 دی 4 16041-
ولادت حضرت زينب (س) 5 جمادی الاول 5 7/1949978 2/10/626 پنجشنبه 13 مهر 5 16032-
واقعة غديرخم 18 ذيحجه سال 10 7/1951970 16/3/632 دوشنبه 28 اسفند 10 15965-
رحلت پيامبر (ص) 28 صفر سال 11 7/1952040 25/5/632 دوشنبه 7 خرداد 11 15963-
شهادت حضرت فاطمه (س) 13 جمادی الاول 11 7/1952113 6/8/632 پنجشنبه 18 مرداد 11 15960-
شهادت حضرت فاطمه (س) 3 جمادی الثانی 11 7/1952130 25/8/632 يکشنبه 6 شهريور 11 15959-
ولادت حضرت ابوالفضل 4 شعبان سال 26 7/1957508 15/5/647 سه شنبه 28 ارديبهشت26 15777-
ولادت حضرت علی اکبر 11 شعبان سال 33 7/1959996 7/3/654 جمعه 19 اسفند 32 15693-
ولادت امام سجاد (ع) 5 شعبان سال 38 7/1961761 5/1/659 شنبه 18 دی 37 15633-
شهادت حضرت علی(ع) 21 رمضان سال 40 7/1962516 29/1/661 جمعه 12 بهمن 39 15608-
شهادت امام حسن (ع) 28 صفر سال 50 7/1965859 26/3/670 سه شنبه 9 فروردين 49 15495-
ولادت امام باقر (ع) 1 رجب سال 57 7/1968460 9/5/677 شنبه 22 ارديبهشت56 15406-

همچنين محاسبات دقيق نجومی ديگر انجام شده است که پديده هاي نجومی برای محرم سال 61 و در مکانی با مختصات شهر کربلا در زير بدست آمده است :
- در اول محرم سال 61 فاصلة زمين تا خورشيد، دقيقا برابر با يک واحد نجومی بوده است (626/149 ميليون کيلومتر) و فاصلة کره ماه تا زمين در اوج خود يعنی 406000 کيلومتری قرار داشته است.
- ساعت 15 و 15 دقيقة بعد از ظهر روز تاسوعا (نهم محرم سال 61)، ماه از آزيموت 112 درجه در کربلا با فاز 77 درصد روشنايي طلوع می کند(يعنی از حدود موقعيت اردوگاه عمر بن سعد و حوالی شط فرات نسبت به ناظری در خيمگاه امام حسين (ع) ماه طلوع می کند). و 55 دقيقه بامداد عاشورا با فاز 81 درصد روشنايي، غروب می کند و آسمان کربلا کاملا تيره و تار می گردد.
- طلوع سياره زهره در روز عاشورا (10 محرم سال61) 3 ساعت قبل از طلوع خورشيد و دو ساعت بعد از غروب ماه در ساعت 3 بامداد اتفاق افتاده است.
- خورشيد ساعت 6 و 7 دقيقة صبح عاشورا از آزيموت 99 درجه (حدود شرق) در کربلا طلوع می کند. و در ساعت 17 و 30 دقيقه غروب آن در آزيموت 5/260 درجه (در پشت خيمگاه سوخته امام حسين ع) اتفاق می افتد.
- ماه در ساعت 12 ظهر روز اول محرم سال 61 وارد صورت فلکی عقرب می شود. و ساعت 18 روز سوم محرم با ورود ماه به صورت فلکی قوس، از صورت فلکی عقرب خارج می شود. ماه از روز 6 تا 8 محرم در صورت فلکی جدی قرار دارد و سپس تا روز 12 اُم محرم در صورت فلکی دلو قرار گرفته است.
- پديدة نجومی بسيار مهمی که اتفاق می افتد در روز 6 محرم می باشد. در ساعت حدود 18 ماه از فاصلة کمتر از 1 درجة جنوب سيارات نپتون و مشتری (که کنار يکديگر قرار دارند) عبور می کند.
- در ابتدای رمضان سال 60 قمری خورشيد می گيرد و در نيمة رمضان نيز ماه بطور کامل خسوف می کند.
- در ابتدای ربيع الاول سال 61 قمری خورشيد مي گيرد و در نيمة ربيع الاول نيز ماه بطور کامل خسوف می کند.
- بر اساس اين محاسبات، امام حسين در روز چهار شنبه بدنيا آمده اند و در روز چهار شنبه به شهادت رسيده اند.

جدول شمارة 3 : مطابقت تاريخ قمری واقايع عاشورا با تقويم شمسی
واقعة تاريخی تاريخ قمری روز ژولين ميلادی روز تاريخ شمسی شمارة ماه
مرگ معاويه 15 رجب 60 7/1969538 21/4/680 شنبه 4 ارديبهشت 59 15370-
حرکت امام حسين به مکه 28 رجب 60 7/1969551 4/5/680 جمعه 17 ارديبهشت59 15370-
ورود امام حسين به مکه 3 شعبان 60 7/1969555 8/5/680 سه شنبه 21 ارديبهشت59 15369-
اعزام مسلم بن عقيل به کوفه 15 رمضان 60 7/1969596 18/6/680 دوشنبه 31 خرداد 59 15368-
ورود مسلم بن عقيل به کوفه 5 شوال 60 7/1969616 8/7/680 يکشنبه 20 تير 59 15367-
حرکت امام حسين به کوفه 8 ذيحجه 60 7/1969678 8/9/680 شنبه 20 شهريور59 15365-
شهادت مسلم بن عقيل 9 ذيحجه 60 7/1969679 9/9/680 يکشنبه 21 شهريور 59 15365-
به دار زدن ميثم تمار در کوفه 22 ذيحجه 60 7/1969692 22/9/680 شنبه 3 مهر 59 15365-
شروع سال 61 قمری اول محرم سال 61 7/1969701 1/10/680 دوشنبه 12 مهر 59 15364-
ورود امام حسين به کربلا 2 محرم61 7/1969702 2/10/680 سه شنبه 13 مهر 59 ""
ورود سپاه اِبن سعد به کربلا 3 محرم 61 7/1969703 3/10/680 چهارشنبه 14 مهر 59 ""
روز تاسوعا 9 محرم 61 7/1969709 9/10/680 سه شنبه 20 مهر 59 ""
عاشورا (شهادت امام حسين) 10 محرم 61 7/1969710 10/10/680 چهارشنبه 21 مهر 59 ""
ورود کاروان اسيران به کوفه 12 محرم 61 7/1969712 12/10/680 جمعه 23 مهر 59 ""
حرکت کاروان اسيران به شام 19 محرم61 7/1969719 19/10/680 جمعه 30 مهر 59 ""
ورود کاروان اسيران به شام 1 صفر سال 61 7/1969730 30/10/680 سه شنبه 11 آبان 59 15363-
اربعين و روز ورود جابر به کربلا 20 صفر سال 61 7/1969749 18/11/680 يکشنبه 30 آبان 59 ""
وفات حضرت زينب در شام 15 رجب 62 7/1970247 31/3/682 دوشنبه 14 فروردين61 15346-
قيام مختار ثقفی 14 ربيع الاخر 66 7/1971574 17/11/685 جمعه 29 آبان 64 15301-

6- روش بررسی تاريخی و روايتی
با استفاده از نقل و قولها و روايتها و همچنين نتايج محاسبات ديگران نيز می توان به نتايج نسبی دست پيدا کرد. با توضيحی که در مقدمه آمده است، نتايج اين روش بر تاريخهای محاسباتی منطبق نيستند و اختلاف دارند که امری است طبيعی. ما بعضی از اين نکات را با ذکر منبع در زير آورده ايم:

1- در کتاب ستارگان و کيهان نوردی (انتشارات دانشگاه تهران 1352) صفحة 158، اول محرم سالِ اول هجری قمری برابر با 18 ژوئن سال 622 ميلادی بيان شده است که حدود يکماه عقب تر از محاسبات ما در اين مقاله است (البته محاسباتی نشان می دهد که اين تاريخ چندان صحيح نمی باشد). بر طبق اين تاريخ اول محرم سال 61 برابر با اول سپتامبر 680 خواهد بود و عاشورا در روز دوشنبه 22 شهريور سال 59 شمسی محاسبه می شود.
2- در کتاب مشهد الحسين (چاپ شده در حلب سوريه) به نقل از دکتر آستانة اصل، عاشورا مصادف با 26 سپتامبر 681 برابر با 7 مهر ماه سال 60 شمسی در روز پنج شنبه يا جمعه اتفاق افتاده است. که محاسبات نشان می دهد اين تاريخ بر 10 محرم سال 62 هجری منطبق تر است (البته برابر با روز شنبه 9 مهر 60 نه جمعه 7 مهرماه!) يعنی يکسال جلوتر از زمان واقعی در نظر گرفته شده است!
3- در کنکرة بررسی عبرتهای عاشورا ، مصاديق و ويژگی های خواص و عوام (دانشگاه تبريز 20 مهرماه 1377)، از سوي سرهنگ فرهنگي بيان شد که عاشورای سال 61 هجری قمری برابر با 22 مهرماه سال 59 هجری شمسی بوده است.
4- در کتاب حماسة حسينی (جلد اول صفحة 185) آمده است : عاشورای آنوقت ظاهرا اواخر خرداد بوده است. که با دلايل علمی اين مقاله، اين تاريخ رد می شود.
5- در کتاب لهوف علی قتلی الطفوف (صفحة 81) آمده است : حسين در روز سه شنبه سوم ذيحجه و به قولی روز چهار شنبه هشتم ذيحجه سال 60 هجری از مکه خارج شد. اگر ذيحجه 30 روزی باشد در نتيجه عاشورا پنجشنبه ويا دوشنبه خواهد بود(و گرنه اگر ذيحجه 29 روزه باشد، عاشورا چهارشنبه و يا يکشنبه است).
6- در کتاب لهوف علی قتلی الطفوف (صفحة 85) امام حسين (ع) در روايتی به جنييان می گويند : شما در روز شنبه که عاشوراست نزد من بيائيد.
7- در کتاب نفس المهموم (اثر شيخ عباس قمی) ترجمه علامه شعرانی (در پاورقی با توضيح مترجم) به نقل از حجت الاسلام سلطان زاده، عاشورا را اواسط مردادماه بيان کرده است.
8- در کتاب منتهی الامال (اثر شيخ عباس قمی) صفحة 155، روز تاسوعا برابر با پنجشنبه 9 اُم محرم آمده است.
9- در کتاب منتهی الامال (اثر شيخ عباس قمی) صفحة 147، ورود امام حسين به مکه برابر با پنجشنبه 3 اُم شعبان سال شصت هجری قمری آمده است.در نتيجه عاشورا برابر با روز جمعه (ويا پنجشنبه در صورت 29 روزه بودن رمضان يا شوال سال 60) خواهد بود.
10- از نظر روز هفته بررسی های فوق نشان می دهند که تمام اخبار تاريخی نسبت به محاسبات نجومی سه روز جلوتر از محاسبات می باشند. که اين احتمال می رود تصحيح گريکوری در روز هفته نيز تأثير دارد.

7- نتيجه گيري
روشهاي مختلف بكار رفته در اين مقاله نشان مي دهد كه محرم سال 61 هجري قمري در تاريخ اول اكتبر سال 680 ميلادي شروع مي شود. و با دلايل كافي، انطباق اين تاريخ با 12 مهر سال 59 هجري شمسي مطابقت دارد.. لذا عاشورا و تاسوعا برابر با 20 و 21 مهرماه خواهد بود. با مطالب بيان شده در قسمت مقدمه، اين نتيجه نمي تواند اختلاف بيش از 5 روز را داشته باشد. درنتيجه با يك برآورد خوب مي توان دريافت كه عاشورا و تاسوعا در ابتداي فصل پائيز و در مهرماه اتفاق افتاده است.

- منابع و مأخذ

- فرمولهای ستاره شناسی برای محاسبه ها : ترجمة محمود لايقی فيروزآبادی ، انتشارات آستان قدس رضوی 1368
- تقويم قدس : انتشارات بنياد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی
- ماهنامة نجوم شماره های 84 تا 90 انتشارات شرکت زروان
- لهوف علی قتلی الطفوف ترجمة دکتر عقيقی بخشايشی انتشارات دفتر نشر نويد اسلام قم 1381
- مشهد الحسين : دکتر آستانة اصل انتشارات حلب سوريه2002
- حماسة حسينی (جلد اول) : شهيد مرتضی مطهری انتشارات صدرا 1381
- ستارگان و کيهان نوردی انتشارات دانشگاه تهران 1352
- معانی الاخبار شيخ صدوق : ترجمة عبد العلی محمدی شاهرودی انتشارات دارالکتب اسلاميه 1377
- نرم افزارهای نجومی Hp3planet ، HnSky و MoonCalculator6 و ...
- لوحهای فشردة منتهی الامال ، حليه المتقين و مفاتيح الجنان از بخش رايانه ای فرهنگستان قرآن کريم