تیپ های نه گانه شخصیت
شخصیت بی تردید یکی از بحثهای عمده و محوری روان شناسی است که هدف نهایی هر انسان و رویدادی در نوع خود منحصر به فرد است؛ با وجود این بین بسیاری از انسانها و رویدادهای زندگی آنها، آنقدر شباهت وجود دارد که میتوان نکات مشترکی را مشاهده کرد و الگوهای رفتاری را طبقه بندی نمود؛ همین الگوهای رفتاری است که روانشناسان شخصیت در پی درک آنند. روان شناسی شخصیت برای کلیت فرد و تفاوتهای فردی اهمیت خاصی قایل است، اگرچه آنان به وجود شباهتهای رفتاری و شخصیتهای مشابه در افراد باور دارند لیکن توجه آنها بیشتر به تفاوتهای افراد از یکدیگر معطوف است. چرا عدهای موفق و بعضی ناموفقاند. چرا برداشت های افراد از امور متفاوت است، تنوع استعدادها از کجا ناشی میشود، چرا عده ای به بیماری روانی دچار میشوند در حالی که دیگران در همان شرایط سالم میمانند، چرا و چگونه بعضی از افراد تغییر میکنند و یا در برابر تغییر مقاومند.
آگاهی از تواناییها و نقاط ضعف که با شناخت تیپ شخصیتی خود امکانپذیر است، زیربنای رفتاری را در فرد آشکار میسازد. هنگامیکه بتوانیم خود را به درستی بشناسیم، میتوانیم به نیازها، باورها، ترسها و نگرانیهای خود آگاه شویم. چنان چه افرادی از ناآسودگی های روانی رنج می برند و یا افرادی در روابط خود با دیگران دچار نابسامانی هستند با خودشناسی میتوانند دریابند که کدام بُعد از شخصیت فردی آنها، موجب میشود که با برخی ناسازگار باشند و یا چه بخشی از رفتارهای آنها مانع پیشرفت و آسایش آنهاست.
آنچه که تاکنون برای شناخت تیپ شخصیتی پژوهش یافته از دو یا سه روش متجاوز نبوده، ضمن اینکه این روشها در دسترس عده ای محدودی بوده است. ناگفته نماند که به مسئله تقسیم بندی تیپ های شخصیتی همواره توجه شده است؛ تئوریها و روشها بدین منظور آفریده شده است، اما به دلیل پیچیدگیهای رفتاری و تفاوتهای فاحش فردی و اجتماعی، تاکنون سیستم علمی و عملی به زبان ساده و با روشی قابل درک برای عموم وجود نداشته است. در طی چند دهه ی گذشته سیستم اینیاگرام ( Enneagram ) یا تیپهای شخصیتی نه گانه توجه بسیاری از پژوهش گران علوم روانی و روان شناسان برجسته را به خود جلب کرده است. اینیاگرام یک شکل هندسی است که نُه شخصیت اصلی انسان و روابط پیچیده آن را ترسیم میکند. این روش نه تنها در خودیابی و خودشناسی مفید و موثر است، بلکه چگونگی رسیدن به مقام والای انسانی را نیز به گونه ای مفصل و جامع بیان می کند. اینیاگرام پدیده ی بسیار جدیدی است که از سوی پژوهش گران متعددی مورد مطالعه و بررسی های علمی و تجربی قرار گرفته است و سرچشمه ی اصلی آن در انسانشناسی عارفانه و عالمانه ی فرهنگهای اسطورهای ملیتهای مختلف نهفته است. کلمه ی اینیاگرام از یونان باستان آمده (نُه= Ennea) و (شکل= gram) که تجزیه و تحلیلی است از عقل عرفانی ادیان مختلف در هزاران سال گذشته.
البته باید بدانیم که اینیاگرام شناخت دینی و مذهبی نمیدهد، اما ذات انسانی را شناسانده و خود به مثابه ی پیش زمینه ای برای دستیابی به عرفان دینی عمل میکند. به طور خلاصه اینیاگرام راهنمای موثر و باارزشی است به منظور خودشناسی و تشخیص تیپ شخصیتی و در واقع چهارچوب شخصیتی ما را که در آن زندانی هستیم مشخص کرده و به ما می شناساند. این نگرش عمیق به درون و شناخت هویت واقعی و ذاتی راه رسیدن به کمال انسانی را روشن می سازد.
اینیاگرام یا تیپهای شخصیتی نه گانه در واقع نه تیپ شخصیتی اصلی را بر اساس ذات و خصلتهای بشری تعیین میکند. ناگفته نماند که هر تیپ شخصیتی نیز دو تیپ فرعی دارد که کمی با هم متفاوت هستند. هر فرد دارای یک تیپ شخصیتی است که در طول عمر تغییر نمی کند ولی در درون همان تیپ شخصیتی مراحل مختلف رشد انسانی است که می تواند در نوسان باشد (مراحل سالم، متوسط و ناسالم).
اینیاگرام نگرشی عمیق به درون است که شناخت هویت واقعی و ذاتی را میسر می سازد و در نتیجه راه رسیدن به کمال انسانی را روشن می سازد، این نیز برای پیشرفت به مراحل سالمترِ تیپ شخصیتی کمک بسیار باارزشی است.
به طور کلی اینیاگرام به ما نشان می دهد:
- چگونه می توان لایه های متعدد مکانیسم دفاعی و سازشی خود را که طی سالیان، بر روح و روان خود بسته ایم و به عنوان هویت خود می شناسیم شناخته و به تدریج خود را از بند مهارکنندهی آنها رها سازیم تا به تواناییهای ذاتی خود دست یابیم.
- چگونه می توان به هدیه ی خدادادی ذات خود (خرد درونی) اعتماد کنیم که راهنمای ما باشد.
- چگونه می توان حقایق مربوط به خود را شناخت و درک کرد و حتی از شناخت و درک حقیقت فراتر رفته و حقایق را لحظه به لحظه زندگی و تجربه کرد.
تمامی ساختمان شخصیتی هر فرد بر اساس دو اصل ترس و تمایل پایه گذاری شده و به طور کلی باید گفته که ریشه ی کلی شخصیت هر فرد ترس و تمایل خاص اوست. ترسها و تمایلات اصلی تیپهای شخصیتی نه گانه را میتوان چنین خلاصه کرد.
تیپ 1 اصلاح طلب و کمال گرا آرمانگرا، عادل، مسئول و جدی، قابل اعتماد، مبادی اخلاق، صادق، پایدار و قوی، وقت شناس و منضبط تیپ 2 مهر طلب و کمک گرا مهربان و دلسوز، پشتیبان، حساس، سازگار، سخاوتمند، پذیرا، فداکار و با گذشت، دگر اندیش تیپ 3 موفقیت طلب وعمل گرا هدف گرا، فعال، پر انرژی، مطلع، قاطع، پر شور و شوق، مدیر و بازاریاب، ابداع کننده، موثر و موفق تیپ 4 هنر دوست و فرد گرا خلاق و آراسته، مبادی آداب ، میهن پرست، کنجکاو، اصیل ، پر بار و با محتوا، نوع گرا، مهربان، متشخص تیپ 5 فکور و مشاهده گر فلسفه گرا، با فکر و معقول، تجزیه و تحلیل گر، حقیقت جو، آگاه، بذله گو، دلسوز، پذیرا و خونسرد تیپ 6 محتاط و شک گرا قابل اعتماد، معنوی، با ثبات، با احساس، پایدار، سنتی و با فرهنگ، محتاط، مدعی حق، با تدبیر تیپ 7 خوشگذران و لذت گرا برونگرا و اجتماعی، شاد، خوش مشرب، خوش بین، پر انرژی و شلوغ، هوشیار، فی البداهه تیپ 8 رئیس و کنترلگر رهبر و کاردان، شجاع و با شهامت، پر انرژی و پر کار، با قدرت، با اراده، منصف، محترم و با نفوذ، متکی به خود تیپ 9 صلح طلب و میانه گرا متواضع و متین، صبور، صلح جو، سازگار، بی ریا، کم توقع، دلگرم کننده، خونسرد، واقع بین
تیپ 1 اصلاح طلب و کمال گرا قضاوت گر، منتقد و عیب جو، موشکاف و ریز بین، عصبانی، متوقع و زورگو، نصیحت گر، زیاد از حد جدی تیپ 2 مهر طلب و کمک گرا نیازمند، محتاج، احساس گناه دادن به دیگری، مداخله گر، حسود و کوته فکر، متوقع، فضول، سرپش گذاشتن تیپ 3 موفقیت طلب وعمل گرا خود بزرگ بین، بی احساس و بی عاطفه، بیش از حد پر کار، با سیاست و حسابگر، متظاهر و بازیگر تیپ 4 هنر دوست و فرد گرا خود شیفته، ماتم گرا و غم دوست، نمایشگر و خودنما، دوری گزینی و فرار، بی حوصله، اغراق کردن تیپ 5 فکور و مشاهده گر منزوی و کم عاطفه، ناتوان در برقراری ارتباط، بیش از حد متفکر و دانش گرا، مرموز، طمع کار تیپ 6 محتاط و شک گرا منفی باف و شکاک، ملاحظه کاری شدید، متعصب، سخت گیر و نکته بین، بی اراده و ترسو، مستبد تیپ 7 خوشگذران ولذت گرا ناسازگار، غیر مسئول و خوش گذران، کند و آهسته، پر حرف، فراموشکار، خود انگیزی بدون تفکر تیپ 8 رئیس و کنترلگر کنترل کننده، سخت گیر و مستبد، پر تلاطم و افراطی، خود بزرگ بین، کم عاطفه، تهدید آمیز، مقابله گر تیپ 9 صلح طلب و میانه گرا دنباله رو، بی تفاوت، تنبل، غیر متعهد، فراموشکار، سر به هوا و بی حوصله، خود رای و لجوج، بیش از حد سازگار
زندگی روان
