از پُک اول تا تصمیم آخر
همه چیز از تعارف دوستم شروع شد .گفت یک پُک بزن ،نترس گرفتار نمی شی اما....
بیشترین موارد اعتیاد به سیگار در سنین نوجوانی صورت می گیرد. نوجوان بدون آگاهی و تشخیص اعتیاد آور بودن سیگار، به سمت آن می رود. در خیلی از موارد مدت زمان بین اولین تجربه سیگار کشیدن تا وابستگی شدید به آن، یکسال یا کمتر است. علاوه بر این فشارهای اجتماعی بر روی نوجوانان، ترک سیگار را بسیار سخت تر می کند. در ایران طی بررسی های به عمل آمده، دو سوم افراد سیگاری، اولین سیگار خود را در سنین نوجوانی (15 تا 24سال) تجربه کرده اند. کشور ما به لحاظ دارا بودن جمعیت جوان به توجه خاصی نیازمند است و ممکن است اعتیاد به سیگار زمینه ی استفاده از مواد مخدر را نیز فراهم سازد. لذا در این مقاله به علل گرایش به سیگار و راه های ترک آن بر اساس اصول دقیق روانشناسی می پردازیم که هم برای نوجوانان و هم برای بزرگسالان کاربرد خواهند داشت.
(علل گرایش به مصرف سیگار) یا (پُِک اول)!
دلایل زیادی وجود دارد که به خاطر آن کس است افراد به خصوص جوانان، به مصرف دخانیات روی بیاورند که در اینجا به برخی از مهم ترین های آن اشاره می شود:
1- دلایل فردی: اعتماد به نفس پایین، روحیه سرکشی، کاهش ارتباط با اطرافیان، اطلاعات ناکافی و نادرست از آثار مصرف دخانیات، دانش نگرش مثبت به دخانیات (به ویژه بین دختران)، داشتن نگرش مثبت و احساس بی تفاوتی نسبت به دخانیات (به ویژه بین پسران)، احساس بزرگ نشان دادن خود، نداشتن توانایی مقابله با فشار دوستان، از علل گرایش به مصرف سیگار می باشند.
2- گروه همسالان: داشتن دوستان و همکلاسی های سیگاری، فرد را مستعد سیگاری شدن می کند.
3- علل خانوادگی: سیگاری بودن والدین، کاهش ارتباط با والدین، فرق گذاشتن والدین بین فرزندان، سخت گیری بیش از حد والدین، نوجوان و جوان را به مصرف سیگار متمایل می کند. برخورد نامناسب والدین در برابر فرزندانی که به سیگار تمایل پیدا می کنند موجب ایجاد یک چرخه معیوب می شود که در آن مصرف سیگار، برخورد نامناسب و مصرف مجدد سیگار، مکرراً به دنبال هم تکرار می شوند.
4- مدرسه: غیبت غیر موجّه، کاهش نمرات تحصیلی و برخورد نامناسب اولیای مدارس، نوجوانان و جوانان را در معرض مصرف دخانیات قرار می دهد.
5- محیطی و اجتماعی: در دسترسی بودن سیگار، تبلیغات شرکت های دخانیات، فروش دخانیات به جوانان و نوجوان، قیمت پایین آن، وضعیت اقتصادی- اجتماعی پایین که خود دسترسی افراد را به سیگار بیشتر می کند در افزایش مصرف دخانیات موثر هستند. ترفندهای تبلیغاتی و آگهی های بازرگانی در گسترش استعمال دخانیات تأثیر به سزایی دارند و شرکت های چند سایتی با استفاده از تبلیغات متنوع مستقیم و غیرمستقیم و صرف هزینه های سنگینی توانسته اند فروش مواد دخانی را به چند برابر افزایش دهند. این شرکت ها به طور غیرمستقیم از طریق اهدای پیراهن و آدامس هایی به شکل سیگار، برگزاری جشن ها و حمایت از مسابقات متنوع و گذاشتن بلیط های کنسرت موسیقی در داخل پاکت سیگار باعث جذب جوانان می گردند. نشان دادن سیگاری بودن افراد مرموز و جذاب در فیلم های سینمایی و تلویزیونی نیز از عوامل اجتماعی گرایش به سیگار است.
6- بلوغ: فرآیند بلوغ، باعث ایجاد صفاتی در نوجوان که بر تصمیم گیری صحیح آنها در رابطه با مصرف دخانیات تأثیر منفی می گذارد.
برخی از خصوصیات دوران بلوغ که در گرایش نوجوانان به مصرف سیگار موثرند عبارتند از:
1- فرآیند جدایی از والدین و کسب آزادی: نوجوانان به غلط استفاده از دخانیات را نشان ویژه ای برای آزادی می دانند به خصوص وقتی که رفتار آن ها توسط دیگران (مثلاً دوستان و گروه همسالان) تحسین شود.
2- حال نگری: جوان چون حال نگراست، آثار بلند مدت سیگار بر سلامت را غالباً نوعی خیالبافی می دانند.
3- تأثیرپذیری از گروه همسالان: تأثیر گروه همسالان در دوران جوانی و نوجوانی به حداکثر می رسد و همسالان نقش مهمی در تصمیمات نوجوانان در خصوص چگونگی قبل این عادت دارند.
4- ستایش خود و خودپسندی: این احساس به گونه ای است که نوجوانان را به سمت اغراق و مبالغه در اهمیت به خود وامی دارد و آنها را به شدت نگران ظاهر و برداشتی که دیگران از آنها دارند می سازد، نوجوانان در این وضعیت بیشتر جذب تبلیغات سیگار برای افزایش زیبایی، هوش و جذابیت جنسی خود می شوند.
5- احساس آسیب ناپذیری: احساس آسیب پذیری نوجوانان در برابر عواقب منفی استعمال دخانیات در اوایل نوجوانی به سرعت کاهش می یابد. لذا با وجود باور عوارض جسمانی استعمال سیگار، سیگار می کشند.
6- کسب مهارت های بزرگسالان: بسیاری از نوجوانان سیگاری در خانه هایی زندگی می کنند که والدینشان سیگار می کشند. اگر پدر و مادر نوجوان سیگاری باشند احتمال اینکه او نیز سیگاری شود بیشتر می شود و اگر یک خواهر یا برادر سیگاری نیز داشته باشد این احتمال 4 برابر می شود. الگو پذیری از دوستان بزرگتر، والدین و یا شخصیت های هنری که سیگار می کشند یکی از علل گرایش نوجوانان به سیگار است و آنان صرفاً با این احساس که نشان دهند بزرگ شده اند کشیدن سیگار را شروع می کنند.
پیش گیری: مقابله با وسوسه سیگار کشیدن
تحقیقات متعدد نشان داده است که ترک و درمان مصرف دخانیات دشوار و زمانبر است و حتی موثرترین روش های ترک نیز نمود بالایی داشته است منطقی است که در چنین شرایطی، پیش گیری جایگزین درمان شود. ت
وصیه های زیر می تواند در پیش گیری از مصرف دخانیات توسط نوجوانان راه گشا باشد:
1- کسب مهارت های زندگی: مهارت های مقابله با استرس، خشم، مهارت های ارتباط و سازگاری با دیگران، دوست یابی، اظهار وجود و ارتباط موثر سالم، حل کردن مسائل و مشکلات و «نه» گفتن را بیاموزید و به کار ببندید. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: جوانان را پیش از آنکه گروه های منحرف بر شما در این کار سبقت گیرند با احادیث (مهارت های زندگی اسلامی) آشنا کنید.
2- شرکت در فعالیت های اجتماعی: تشکیل گروه های مقابله با دخانیات در محله یا مدرسه و انجام تبلیغات در این زمینه، مشارکت در گروه های حافظ محیط زیست، مبارزه با آلودگی هوا، جمعیت های امدادی مانند هلال احمر و عضویت در موسسات خیریه از نمونه فعالیت های اجتماعی است که می تواند به قوام شخصیتی شما و تقویت سپر حفاظی تان در برابر سیگار کمک به سزایی کند. قرآن کریم می فرماید: «برای نیکی و تقوی با یکدیگر همکاری کنید».
3- انجام فعالیت های جایگزین: ورزش، فراگیری مهارت های فنی و حرفه ای، اشتغال به صنایع کوچک خانگی، سرگرمی های فکری و ... از شما یک نیروی مولد می سازد تا نیازی به سیگار کشیدن نداشته باشید. در احادیث داریم که «؟؟؟ را به کاری مشغول کن پیش از آن که او تو را به کار گیرد.»
ترک سیگار
موثرترین برنامه های مداخله، آن هایی بوده اند که درمان های رفتاری را در بر می گرفته اند. البته به کارگیری همزمان چندین شیوه موثرتر است. در اینجا تعدادی از این درمان ها را توضیح می دهیم.
1- شرطی سازی مخالف: با ایجاد همراهی بین سیگار کشیدن و یک احساس ناخوشایند، سعی بر ترک سیگار می شود.
2- قرار و مشروط: در این روش فرد سیگاری مبلغ معیّنی پول را گرو می گذارد و این مبلغ فقط در صورتی به او باز پرداخت می شود که ترک سیگار او تداوم یابد. همچنین به تناسب افزایش زمان ترک سیگار جوایز مالی به فرد داده می شود.
3- روش های فراتنش: شل سازی عضلات و تنفس عمیق از راهبردهایی هستند که برای ترک سیگار استفاده می شوند البته نه به عنوان تنها روش.
4- کنترل محرک ها و از بین بردن سر نخ ها: در این روش، محرک ها و شرایط متعدد و گوناگون محیطی را که با کشیدن سیگار همراهی دارند تا حد توان کاهش می دهند. البته این روش نیز به تنهایی کافی نیست.
5- مهارت سازگاری: در این روش با حل مسائل تنش را با استفاده از روش هایی برای چاره جویی تنش ها و جلوگیری از عود موقعیت های تنش زا، مهارت های فرد را برای سازگاری با شرایط تنش آمیز افزایش می دهند برنامه های موفق رفتاری معمولاً چندین جزء را شامل می شوند.
تأکید عمدتاً هم بر ایجاد آمادگی برای ترک و هم نگهداری طولانی مدت وضعیت ترک سیگار است:
1- محو کردن تدریجی آثار نیکوتین با کم کردن استنشاق سیگار: این روش بر پایه این پیش فرض منطقی است که ناراحتی ناشی از ترک سیگار با کاهش تدریجی مصرف قبل از ترک کامل آن به حداقل می رسد.
2- هیپنوتیزم و طب سوزنی: هر چند این روش در برخی کلینیک های ترک سیگار به کار می رفته است ولی نتایج کلّی این روش ها ناامید کننده بوده است.
3- برنامه های خود یاری (کمک خود فرد سیگاری به ترک دخانیات): این روش نتایج خوبی داشته است و میزان ترک سیگار با این روش افزایش یافته است.
البته در کنار مطالعه مواد آموزشی مربرط به ترک دخانیات، دسترسی مستقیم به مشاورین و راهنمایان به طور حضوری یا از طریق خطوط تلفنی نیز لازم است.
4- استفاده از فن آوری مدرن: ارسال پیام هایی از طریق ایمیل یا پیامک (SMS) قابلیت آن را دارند که مطابق با مقتضیات فرد سیگاری تحت درمان به آنان ارائه شوند. نتایج بررسی های مقدماتی در این زمینه، امید بخش بوده است.
5- مداخلات دارویی: مداخلات دارویی فارماکولوژیک عمدتاً بر مبنای جایگزینی نیکوتین صورت می گیرد و عبارتند از چسب های نیکوتین، آدامس های نیکوتین، اسپری بینی نیکوتین و بخور نیکوتین. تنها داروی غیر نیکوتینی تأیید شده، بوپروپیون است. برنامه های مداخله ای به منظور کمک به ترک سیگار را باید مکرراً اجرا نمود زیرا عادت سیگار کشیدن در واقع یک بیماری فرمن است.
سه عامل اساسی که اختصاصاً تأثیر مداخلات ترک سیگار را بیشتر می کنند عبارتند از:
پشتیبانی اجتماعی (توسط والدین، دوستان، همسالان، همکاران، مشاوران و...)، درمان جایگزین نیکوتین و آموزش مهارت ها ترک سیگار به طور پایدار.
نتیجه گیری:
سیگار گذشته از اینکه باب مصرف مواد مخدر است، خودش نیز تأثیرات نامطلوب جسمی و روحی به دنبال دارد. با شناخت علل گرایش به سیگار می توان در درجه اول یا هدف و کاهش این زمینه ها، از اعتیاد به آن پیشگیری کرد و در درجه دوم چنانچه کسی به آن مبتلا شده باشد می توان با استفاده از راهکارهای درمانی به بهبود وی کمک کرد.
تبیان
