پنهان ترین خطرهای خانگی
وقتی از شاخص های سلامت در منازل مسکونی صحبت می شود، موارد زیادی به ذهن خطور می کند؛ مواردی که شاید اکثر سازندگان و مصرف کنندگان در این فضاها، آنها را در نظر می گیرند اما مواردی نیز وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار می گیرد....
این عدم توجه، نه به دلیل اهمیت نداشتن این موارد و نه به دلیل عدم تمایل مصرف کنندگان به حفظ سلامت است؛ بلکه دلیل اصلی آن عدم آگاهی مردم از موارد خطر آنهاست. به عنوان نمونه، کمتر کسی از این موضوع آگاهی دارد که سنگ های به کار برده شده در نمای بیرونی و تزیینات داخلی ساختمان می تواند در سلامت ساکنان آن نقش داشته باشد و کمتر کسی از آثار زیانبار برخی لوله های خروجی هوا در محیط هایی مانند آشپزخانه اطلاع دارد.
● گرانیت
یکی از موارد آلودگی اجزای ساختمانی که متاسفانه هر روز موارد استفاده از آن بیشتر می شود و نظارتی نیز بر آن صورت نمی گیرد، بحث سنگ های گرانیت است. سنگ های گرانیتی به دلیل فلزاتی که در ترکیب خود دارند از قبیل پتاسیم، اورانیوم و کوریوم از استحکام و زیبایی خاصی برخوردارند و به همین دلیل در ساختمان ها از آن استفاده می شود.
اولین مشکل این سنگ ها در نمای ساختمان این است که به دلیل انبساط و انقباض های مکرر، چسبندگی خود به ملاط و سیمان را از دست می دهند و هر لحظه احتمال ریزش دارند. فلزات موجود در این سنگ ها در برابر گرما و سرما انقباض و انبساط بیشتری پیدا می کنند و استفاده از آنها در نمای ساختمان می تواند برای افراد ایجاد خطر کند. البته مشکل سنگ های گرانیت تنها به این مورد ختم نمی شود. استفاده از این نوع سنگ ها داخل ساختمان نیز می تواند برای ساکنان آن بسیار خطرناک باشد. در کشورهای اروپایی و آمریکا، غشای سنگ های گرانیتی ای که از آنها در ساختمان استفاده می کنند، بسیار نازک است. علاوه بر این، پیش از استفاده از این سنگ ها در بناها، تحت یک فرآیند فرآوری، میزان تشعشعات فلزاتی مثل اورانیوم و کوریوم کم می شود. متاسفانه ما در کشور هنوز این فرآوری را انجام نمی دهیم. نبود این فرآوری باعث می شود گاز رادونی که از اغلب این سنگ ها متصاعد می شود اگر بیش از میزان ۴ پیکوکوری باشد، خطرات جدی در انسان ایجاد کند. متاسفانه در بیشتر مکان هایی که ما از سنگ های گرانیتی به خصوص انواع تیره آن استفاده می کنیم، غلظت گاز رادون بیش از این مقدار است. در مکان هایی مثل بیمارستان ها، مهدکودک ها، بانک ها و در کل جاهایی که مردم برای مدت طولانی در مجاورت این سنگ ها قرار می گیرند، حتما باید سنجش تشعشعات زیان آور این سنگ ها انجام شود که البته این کار انجام نمی شود. این مشکلی است در حال حاضر در اکثر محیط های مسکونی ما وجود دارد و مرجع خاصی نیز برای بررسی آن وجود ندارد. تفاوت دیگری که در استفاده از گرانیت در ساختمان ها در کشور ما با کشورهای اروپایی وجود دارد این است که آنها بیشتر از سنگ های گرانیت مصنوعی برای ساختمان ها استفاده می کنند که فاقد تشعشات مضر برای انسان هستند.
● فرآورده های آزبستی
ذرات آزبست همواره به صورت معلق در هوا وجود دارد و به دلیل شکل مولکولی سرنیزه ای با ورود به ریه، در آن باقی می مانند و باعث ایجاد سرطان در انسان می شوند. در اروپا اگر کارخانه ای با استفاده از این مواد، محصولاتی را تولید کند جریمه های سنگین و مجازات های مختلف برای آن در نظر می گیرند. در ایران نیز طبق قانون از تاریخ دوم مرداد ۱۳۷۹ هرگونه استفاده از فرآورده های آزبستی در کشور ممنوع شده است ولی متاسفانه عدم حمایت و نظارت لازم درباره این موضوع موجب شده تا استفاده از این ترکیبات در منازل هر روز بیشتر شود به طوری که در حال حاضر در ساختمان های ما انواع فرآورده های آزبستی وجود دارد. یکی از فرآورده های آزبستی مورد استفاده در ساختمان ها، لوله های آزبستی است. لوله بخاری، لوله های خروجی تهویه (ونت) سرویس های بهداشتی و لوله های ونت هود آشپزخانه که در قدیم از جنس فلز، پلاستیک یا سیمان بود، امروز در بیشتر موارد جای خود را به فرآورده های آزبستی داده است. یعنی با این کار محیط منازل و هوای آن، همواره مملو از آزبست است که آسیب ها و خطرات آن برای انسان ثابت شده است. از دیگر فرآورده هایی که دارای آزبست است و در ساختمان ها به کار می رود، ورق های آزبستی است که برای پوشش سقف های سبک پارکینگ ها، سقف های کاذب روی بالکن و بام، اتاقک ها با نام ایرانیت به کار برده می شود. غیراز این موارد، کاربرد دیگری از ترکیبات آزبستی در ساختمان های مسکونی، ورق های آزبستی ای است که در نماهای داخلی و خارجی ساختمان استفاده می شود. این نماها که به رنگ های مختلف در ساختمان ها برای زیبایی به کار می روند، همگی ترکیبات آزبستی هستند و برای سلامت ساکنان این منازل خطر دارند. ترکیبات کنیتکس نیز که در فضای داخلی بسیاری از منازل، هتل ها و اماکن عمومی به کار گرفته می شود، از مشتقات آزبست است.
● بلکا، رومالین، رولکس
در سال های اخیر، استفاده از این پوشش نیز در دیوارهای منازل و ساختمان های مختلف کاربرد فراوانی پیدا کرده است. تولیدکنندگان این محصول ادعا می کنند که در این فرآورده از ترکیبات آزبستی استفاده نشده و این محصول با استفاده از ضایعات کارخانه های تولید نخ تولید می شود. اگر چه صحت این ادعا نیز هنوز به طور کامل ثابت نشده ولی در این صورت هم استفاده از این ترکیبات در منازل نمی تواند کار چندان درستی باشد. بسیاری از خانواده ها به دلایل مختلف از جمله نصب آسان، قیمت کم و ایجاد حالت اکوستیک در منازل به سمت استفاده از این فرآورده برای پوشش دیوارهای داخلی رفته اند. مشکل اساسی این ترکیبات این است که ذرات معلق ضایعات نخ همواره در هوای این فضاها وجود دارد. این مساله برای مبتلایان به آسم، خانم های باردار، سالمندان، کودکان، افرادی که دارای مشکلات تنفسی هستند و همچنین برای کسانی که جراحی های باز داشته اند، ایجاد مشکل می کند. از سوی دیگر سطح این ترکیبات روی دیوار دارای برجستگی ها و فرورفتگی های کوچک و بزرگ است که می تواند مقادیر زیادی از میکروب ها، آلودگی ها و عوامل بیماری زا را در خود جا دهد که این موضوع نیز با بحث خانه های سلامت محور مغایرت دارد. متاسفانه استفاده ناآگاهانه از این فرآورده ها به حدی بوده که امروز مشاهده می کنیم حتی در برخی بیمارستان ها هم از این محصولات برای پوشش دیوارها استفاده می شود که سلامت افرادی را که در آن محیط فعالیت می کنند دچار مخاطره می کند.
● لوله های چند لایه
یکی دیگر از مواردی که در منازل با سلامت افراد در تناقض است ولی مورد غفلت واقع می شود و هنوز کسی به طور واضح آن را مورد بررسی قرار نداده، استفاده از لوله های چندلایه برای سیستم لوله کشی آب شرب منازل است که در حال حاضر با نام های تجاری متنوع و مختلفی به بازار عرضه می شوند. این لوله های چندلایه دارای تاییدیه های معتبری از اروپا هستند و در بیشتر منازل مسکونی در اروپا نیز مورد استفاده قرار می گیرند. حتی سی دی های آموزشی اتصالات این لوله ها هم اکثرا در کشورهای اروپایی تهیه شده اند. البته یک نکته در این میان وجود دارد که شاید از نظر تولیدکنندگان و مصرف کنندگان این محصول دور مانده باشد و آن این است که شبکه آب شهری کشورهای اروپایی، برای مصرف آشامیدنی نیست.
این موضوعی است که شاید در صنایع ما مورد پسند فعالان این حوزه قرار نگیرد ولی حتی با یک امتحان ساده می توان به این موضوع پی برد. برای این کار می توان حدود یک متر از این لوله ها را از دو طرف محدود کرد و داخل آن، آب ریخت و برای مدت یک هفته در معرض نور خورشید قرار داد. خواهیم دید که در این مدت در این لوله ها جلبک رشد کرده است. درواقع این لوله ها برای استفاده در شبکه آب آشامیدنی سلامت محور نیست و هنوز این محصول در کشورهای اروپایی و آمریکا برای مصرف آشامیدنی مورد تایید قرار نگرفته است. تا امروز هیچ جایگزین مناسبی برای لوله های فلزی برای انتقال آب آشامیدنی پیدا نشده و استفاده از این لوله های چندلایه تنها به دلیل صرفه اقتصادی توجیه پذیر است.
مهندس محمدرضا اردلانی کارشناس ساختمان های سلامت محور و عضو جامعه ایمن شهر تهران
