کتاب قصه شهر (تهران نماد شهر نوپرداز ایرانی)

منبع: انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/16250






زهره دودانگه


قصه شهر (تهران، نماد شهر نوپرداز ایرانی 1332-1299)
نوشته سید محسن حبیبی
انتشارات دانشگاه تهران، 1389


قصه به معنای سرگذشت و حکایت است (فرهنگ معین) و قصۀ شهر روایت سرگذشتی است که بر آن رفته؛ شهر خود نیز به مثابۀ قصه است. محسن حبیبی در کتاب «قصۀ شهر» چنین می نویسد: «شهر را می توان به قصه تشبیه کرد، بدین سبب که هر دو نتیجۀ بازتولید آرمان ها و بینش مردمی است که ریشه در گذشته دارند، در حال زندگی می کنند و به آینده می نگرند» (حبیبی، 1389: 1). اما قصه با داستان تفاوت هایی دارد، و آن حضور راوی و نیز تکرار ناپذیری آن است؛ چنان که شهر نیز از شهروندانش جدا نیست و پیوستگی و تاثیر دوسویۀ آن هاست که قصه شهر را می سازد و نیز «قصه هر شهر در طول زمان و نیز از نگاه انسان های مختلف، همواره نو است» (همان: 2).


کتاب «قصۀ شهر» روایتی است از آن چه میان سال های 1299 تا 1332 هجری شمسی بر تهران گذشته است؛ مدرنیته ای که از دوران قاجار در ایران آغاز شد و مدرنیسمی که در دورۀ پهلوی تکوین یافت، تحولاتی را هم در عرصه شهر و هم در جریان ادبی ایران رقم زد. این دگرگونی های ساختاری در حوزه ادبیات و شهر با یکدیگر همسو بودند، دگوگونی هایی که ریشه در تحولات فکری دوره مشروطه و تغییرات اجتماعی و اقتصادی جامعه داشت، و در دوره پهلوی همراه با رویکرد انقطاع از گذشته و در قالب مکتب مدرنیسم رخ نمود؛ تحولاتی که چهره شهر و نیز ادبیات معاصر ایران را رنگ دیگری بخشید و این دو را از آن چه بودند، متمایز کرد.


نویسنده کتاب «قصۀ شهر» بر آن است که دگوگونی های مدرنیستی شهر تهران را در آیینۀ ادبیات معاصر و در لابلای سطور نظم و نثر آن ببیند و این دگوگونی ها را روایت کند. او در قصه ها و متون ادبی به دنبال خواندن قصۀ شهر است، خواندن قصه ای در خلال قصه ها؛ و برای مقصود خویش از داستان ها، روایات و اشعار این دوره چون آثار نویسندگانی چون بزرگ علوی، صادق هدایت و ... و اشعار شعرایی چون میرزاده عشقی، ملک الشعرای بهار، سیاوش کسرایی و ... بهره جسته است؛ او با نگریستن از دریچه ای ادبی به واقعیت شهر، جریان های نوگرایی را در سطوح خرد یعنی زندگی مردم شهر تحلیل نموده و تاثیر دگرگونی های کالبدی بر این زندگی را به مانند قصه روایت کرده است. از این رو او تقسیم بندی های محتوایی کتاب خود را نیز در این راستا نظم بخشیده است. او با تعریفی که از ماهیت قصه به دست داده، به دنبال تحلیل عناصر قصه (چون پیرنگ، شخصیت، درونمایه، سبک روایت، صحنه آرایی ها، زاویه روایت و غیره) در متن شهر است. شهری که هم کتاب قصه است و هم روایت گر خویش؛ هم اصل قصه است و هم موضوع قصه. شهری که «از سویی بستر روایت های جدید و قصه های نو و از سوی دیگر، بدل به شخصیتی تازه در قصه نو شد» (همان: ذ).


فهرست مطالب
مقدمه:
شهر بسان یک قصه
قصه شهر و اجزای آن
پیرنگ (حادثه، واقعه، رویداد، الگوها و روایت ها)
شخصیت و شخصیت پردازی
حقیقت مانندی
درونمایه یا مضمون
موضوع، قلمرو خلاقیت
زاویه دید (زاویه روایت)
صحنه و صحنه آرایی
گفتگو در داستان
سبک یا شیوه روایت
لحن روایت
شهر و حواس پنجگانه
شهر و نمادهایش
بازنگاهی به قصه شهر
قصه شهر ادامه دارد
فهرست منابع و مآخذ


شهر در رمان (گزارش نشستی در انجمن جامعه شناسی ایران)
http://www.isa.org.ir/session-report/4539
خاطرۀ فردی، قصۀ شهری، فضای اجتماعی (گزارش نشستی در انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات)
http://www.iaocsc.ir/Note/?nId=200