نقطه خاکستري در سلامت روان جامعه
پرنيان پناهي/ريشه‌هاي رواني آرايش مردان در گفت‌وگو با دكتر محمدرضا خدايي روان‌پزشك
نقطه خاکستري در سلامت روان جامعه
اين روزها با گشتي در خيابان شهرهاي بزرگ، مردان جوان زيادي را با ابروهاي برداشته و آرايش‌هاي زنانه مشاهده مي‌كنيم، در حالي كه در گذشته‌اي نه چندان دور مشاهده چنين تصاويري کاملا برايمان عجيب و نامانوس بود...
امروزه نظريه‌هاي مختلفي درباره تغيير معيارهاي زيبايي ارائه مي‌شود. برخي الگوهاي غربي، ماهواره، کمرنگ شدن ارزش‌ها و ندادن اطلاعات كافي به قشر جوان و ده‌ها عامل ديگر را دليل تغيير در معيارهاي زيبايي مي‌دانند. البته داشتن ظاهري آراسته و جذابيت بصري تاريخچه ديرينه‌اي دارد اما چه موضوعي باعث شده معيارهاي زيبايي مردان جوان ما به اين سو سوق پيدا كند؟ دكتر محمدرضا خدايي، روان‌پزشك و عضو هيات علمي دانشگاه توانبخشي و بهزيستي، به اين پرسش پاسخ مي‌دهد.
سلامت: اصولا جوان‌ها بيشتر به ظاهر خودشان توجه دارند ولي اين توجه در كشور ما گاهي نامعمول‌تر و متفاوت‌تر از ساير جوامع است. علت چيست؟
قبل از وارد شدن به اين بحث، لازم است كمي به مقوله هويت اشاره كنم. هويت هر انساني با ژنتيك، محيط اطراف، خانواده، فرهنگ و سنت‌هاي جامعه‌اش شكل مي‌گيرد. انسان‌ها در طول دوره نوجواني و جواني از مراحل رشد رواني، اجتماعي و جنسي عبور مي‌كنند.
اغلب اوقات هيجان‌ها بر منطق غلبه مي‌كند و فرد مي‌خواهد از نفوذ پدر و مادر و اجتماع اطرافش رها و مستقل شود. در همين دوران به دنبال كسب هويت است. طبيعي است با ناپختگي ذهني اشكال‌هايي در اين مسير پيدا مي‌شود كه اگر درست مديريت نشود، سرعت بلوغ فكري كند خواهد شد.
در حال حاضر جهان در حال پيشرفت است.زمزمه‌هايي شنيده مي‌شود كه ديگر در حال خروج از دهكده جهاني و ورود به خانه جهاني هستيم. ارتباطات نزديك كشورها فرهنگ‌هاي جوامع مختلف را درهم مي‌‌آميزد و فرهنگ، مظلوم واقع مي‌شود.
سلامت: شما ورود فرهنگ‌هاي متعدد به فرهنگ و سنت ما را عامل اين تغييرها و ورود الگوهاي جديد به كشور مي‌دانيد؟
نه، بحث تغيير معيارهاي زيبايي مانند عمل‌هاي جراحي زيبايي بيني، گونه، لب يا تميز كردن ابرو توسط پسران و... به اين راحتي قابل‌تحليل نيست. اين نگرش نسبت به زيبايي چند سالي است در كشور شكل گرفته و مطالعه‌هاي كافي دراين‌باره صورت نگرفته است.
ايران جزو يكي از 5 كشوري است كه در آن جوانان به استفاده از وسايل آرايشي و عمل‌هاي جراحي علاقه زيادي نشان مي‌دهند. اين كشش به سوي زيباتر شدن پيشرونده است و بعضي از جوانان فكر مي‌كنند هرچه متفاوت و زيباتر باشند، بيشتر موردتوجه همسالان يا جنس مخالف خود قرار مي‌گيرند.
الگوبرداري در برخي از جوانان آنقدر شديد است كه كاري به مثبت و منفي بودن اين رفتار ندارند و همين كه بتوانند جلب‌توجه كنند، برايشان كافي است و دست به رفتارهايي مي‌زنند كه مي‌تواند در يك فرهنگ و سنت خاص متفاوت جلوه كند؛ رفتارهايي كه از ديدگاه عده‌اي زننده و از ديدگاه اطرافيان و دوستان نزديك جوان پسنديده باشد. البته مواردي مثل الگوبرداري از هنرپيشه‌ها و شخصيت‌‌هاي نمايشي، تاييد توسط خانواده‌ها يا بي‌توجهي خانواده‌ها به فرزندان مي‌تواند باعث تشديد آن شود.
جامعه كنوني انسان‌ها را به تلاش براي به دست آوردن رفاه و آسايش بيشتر ترغيب مي‌كند و خانواده‌ها كمتر با همديگر وقت مي‌گذرانند و جوانان به جاي الگوبرداري از پدر و مادر و بزرگ‌ترها از همسالان خود الگو مي‌گيرند و به تاييد آنها نياز دارند.
سلامت: اينكه جوان‌ها تا اين اندازه به ظاهرشان اهميت مي‌دهند، مي‌تواند نشانه وجود نقص و كمبود باشد؟
به اعتقاد من يك احساس بي‌نامي در جوانان ما به وجود آمده است که باعث مي‌شود جوان سعي کند خلأ به‌وجود آمده را با ظاهري زيباتر و آراسته‌تر پر كند. اين بي‌نامي و خلأ، ناشي از نداشتن اعتمادبه‌نفس است.
اعتمادبه‌نفس وقتي شكل مي‌گيرد كه انسان در حوزه‌هاي مختلف شغلي، تحصيلي، جنسي، اجتماعي و... احساس رضايتمندي داشته باشد. متاسفانه عوامل متعددي در محيط اطراف مشاهده مي‌شود كه مي‌تواند روي ذهن و افكار انسان‌ها تاثيرگذار باشد. متاسفانه در تلويزيون که رسانه ملي است به شدت به تجملات بها داده مي‌شود. همه چيز غلوشده و نمايش‌گونه است. هر فردي، به خصوص اگر جوان باشد، ممكن است درصدد مقايسه برآيد و براي اينكه عقب نماند واكنش جايگزيني اعمال كند. در كشور ما هيجان مثبت كم و هيجان منفي فراوان است.
سلامت: منظورتان از هيجان مثبت و منفي چيست؟
هيجان، مجموعه‌اي از عوامل است كه به انسان احساس رضايت از خود مي‌دهد. مهارت فردي مي‌تواند يك رضايت تلقي شود. ما مهارت خاصي را در سطح جامعه نمي‌بينيم. شايد اين سوال در ذهن خيلي‌ها نقش بسته باشد كه در گذشته هيچ نداشتيم ولي شاد بوديم حال به همه‌چيز رسيده‌ايم ولي باز هم دلخوشي وجود ندارد.
آسايش هميشه با رضايتمندي همراه نيست. توقعات بالا، سطح رضايت را پايين آورده و خلأ ايجاد كرده است. اينكه جواني مدام دنبال اين باشد كه فلان هنرپيشه چه مدل مو يا ابرويي دارد يا چه لباسي مي‌پوشد باعث مي‌شود عملا وقت مفيد خود را از دست بدهد و نمايانگر اين موضوع است كه جواني نمي‌كند.
سلامت: آيا آرايش صورت در مردان مي‌تواند نشانه اختلال باشد؟
ببينيد، به هر حال اين پديده اختلال محسوب نمي‌شود. اكثر مرداني كه دست به اين كار مي‌زنند در سنين نوجواني يا اوايل جواني هستند و به تدريج و با بالاتررفتن سن، ظاهري مانند ديگران پيدا مي‌كنند. نكته مهم اين است كه بتوان اين دوره از زندگي جوانان را مديريت كرد. اين رفتارها ناشي از نابالغي است و فرد قصد دارد خلأ ايجادشده را پر و اعتمادبه‌نفس بيشتري به دست آورد. اين رفتار شايد از طرف جامعه ناخوشايند و مطرود باشد اما چنين جواناني به هيچ‌يك توجهي ندارند و تنها چيزي كه مي‌بينند خود و محيط كوچك اطراف و هوادارانشان هستند.
خلاصه اينکه آرايش اين مردان جوان را نمي‌توان اختلال ناميد ولي اين يک نقطه خاكستري در سلامت روان جامعه محسوب مي‌شود؛ در واقع اين يک مكانيسم دفاعي نابالغ و غيررشديافته است كه اگر محدود نشود و بيش از حد ادامه يابد، مي‌تواند به اختلال تبديل شود.
براي تحليل بيشتر اين موضوع به ريشه‌يابي نياز است و ريشه‌يابي دقيق از عهده يك يا چند روان‌پزشك خارج است و بايد تحقيق‌ها و مطالعه‌هاي گسترده‌‌تري انجام شود.
