معرفی جامعه شناسی و حوزه های تخصصی آن

جامعه شناسي در مقايسه با ساير رشته هاي علوم اجتماعي (روانشناسي، مديريت، آموزش، اقتصاد و...) رشته دانشگاهي نوپايي است و از استقلال آكادميك آن بيش از دو سه قرن نمي گذرد. اگست كنت فرانسوي، براي اولين بار كلمه"جامعه شناسي" را مورد استفاده قرار داد و معتقد بود كه ما با شناخت قوانين اجتماعي مي توانيم جامعه اي انساني تر بسازيم. دوركيم نيز در كتاب "قواعد روش جامعه شناسي" به طور جانانه اي از استقلال جامعه شناسي در مقابل فلسفه دفاع كرد. استدلال او اين بود که موضوع علم جامعه واقعيت اجتماعي و روش آن آزمايش بعد از وقوع است و بنابر اين شايسته استقلال و متشكل شدن در غالب رشته جديدي به نام جامعه شناسي است. سالها گذشت تا اينكه جامعه شناسان بعدي تونستند اين رشته را نهادينه كنند و شايد برايتان جالب باشد كه بدانيد اكثر جامعه شناسان اوليه، يهودي بوده اند! ؟

تعريف جامعه شناسي بستگي به الگوي فكري و گرايش هاي ما دارد زيرا این علم همانند ساير علوم اجتماعي تحت تاثير متغير هاي اجتماعي است و به عبارتي جامعه شناختي تر، داراي ضريب تاثير پذيري اجتماعي است. هر چه جامعه ايدوئولوژيك تر باشد ضريب اجتماعي رشته هاي علوم اجتماعي با لاتر مي رود (بي خيال ضريب هاي 0 و 1 شويد). بدين معني كه علوم اجتماعي با گرايش هاي فكري متخصصان بيشتر مي آميزد و از قدرت علمي آنها كاسته مي شود. در حالي كه من در حوزه جامعه شناسي جهاني كار مي كنم، برايم غير منتظره نيست كه در جامعه ما صحبت از جامعه شناسي اسلامي نیز باشد

به طور كلي سه نوع الگوي فكري(پارادايم) در جامعه شناسي قابل تشخيص است: الگوي فكري تضاد گرا، نظم گرا و تلفيق گرا. تضاد گرايان جامعه را پر از كشمكش، دگر گون شونده و داراي نظمي اجباري مي پندارند. با اين توصيف، ماركس و طرفداران وي جامعه شناسي را علمي اجتماعي تعريف مي كنند كه به بررسي نابرابري، تضاد و تغيير اجتماعي مي پردازد. از ديدگاه اين نظريه پردازان نابرابري اجتماعي پديده مطلوبي نيست و به اين خاطر وجود دارد كه عده اي كه از اين وضعيت سود مي برند. اما نظم گرایان جامعه را دارای نظمی اختیاری و بر اساس ارزشهای مشترک تصور می کنند. بنابر اين نظم گراياني همچون پارسنز، جامعه شناسي را علمي اجتماعي تعريف مي كنند كه به بررسي كاركرد پديده هاي اجتماعي در جهت حفط تعادل نظام اجتماعي، مي پردازد. در اين ديدگاه نابرابري اجتماعي مطلوب و به نفع نظام اجتماعي است زيرا كاركرد مثبتي دارد و این کار کرد مثبت، ايجاد انگيزه در افراد براي كسب موقعيتي بهتر در جامعه است. بسیاری از نظریه پردازان معاصر تلفیق گرا هستند. آنها انگاره "فقط تضاد يا فقط نظم" نظريه پردازان پيشين را نپذيرفته، انگاره نوين "هم تضاد و هم نظم" را مطرح مي كنند. در اين ديدگاه نابرابري اجتماعي به عنوان پديده اي در نظر گرفته مي شود كه بايد از آن كاست اما محو كردن كامل آن غير منطقي و به ضرر نظام اجتماعي است. رالف دارندرف از اولين نظريه پردازان اين گروه محسوب مي شود. شهرت جامعه شناساني همچون هابرماس(1) و گيدنز نيز به خاطر گرايش هاي تلفيقي آنهاست گرچه گرايش آنها به نظم و تضاد 50 ، 50 نيست. من نيز از دكتر محمد عبدالهي – استاد جامعه شناسي دانشگاه علامه طباطبايي ـ آموخته ام، تلفيق گرا يي را علمي تر و به واقعيت نزديكتر است و همان طور كه در صفحات اوليه پايان نامه ام خطاب به جامعه شناسان آينده گفته ام" تلفيق نظري نه تنها در حوزه نظريه هاي جامعه شناسي بلكه در بين نظريه هاي جامعه شناسي و ارتباطات ضرورت دارد ." زيرا جامعه كنوني "جامعه اطلاعاتي جهاني " است و ساختار هاي نسبتا پايدار اجتماعي جاي خود را به "شبكه هاي اجتماعي پویا و مبتني بر IT" داده اند. پيشرفت علم جامعه شناسي موجب ايجاد گرايشها و حوزه هاي پژوهشي نويني شده است كه برخي از آنها را آورده ام.

حوزه هاي(گرايشهاي) جامعه شناسي:

1. جامعه شناسي فرهنگي

2. جامعه شناسي اقتصادي

3. جامعه شناسي سياسي

4. جامعه شناسي قشر ها و نابرابري هاي اجتماعي

5. جامعه شناسي جنگ و نيروهاي نظامي

6. جامعه شناسي كار و شغل7. جامعه شناسي روستايي

8. جامعه شناسي آموزش (به غلط آموزش و پرورش)

9. جامعه شناسي قوميت ها (شامل ايلات و عشاير)

10. جامعه شناسي انحرافات اجتماعي

11. جامعه شناسي جوانان

12. جامعه شناسي نظري

13. جامعه شناسي رياضي

14. جامعه شناسي مسايل اجتماعي

15. جامعه شناسي علم (و معرفت)

16. جامعه شناسي صنعتي

17. جامعه شناسي فمنيستي

18. جامعه شناسي اجتماعي شدن و سالخوردگي

19. جامعه شناسي سازمانها (به معني عام)

20. جامعه شناسي گروههاي اجتماعي

21. جامعه شناسي احزاب

22. جامعه شناسي ارزشها

23. جامعه شناسي جنسيت

24. جامعه شناسي جرم

25. جامعه شناسي خانواده

26. جامعه شناسي دين

27. جامعه شناسي انقلاب

28. جامعه شناسي جنبشهاي اجتماعي

29. جامعه شناسي حيوانات (شايد عنوان اين حوزه برايتان خنده دار باشد، اما خنده دارتر اينكه برخي از جوامع حيواني (زنبورها، مورچه ها و ...قانون مند تر از جوامع انساني هستند.)NGOs)

30. جامعه شناسي هنر

31. جامعه شناسي سازمانهاي غير دولتي (

32. جامعه شناسي ورزش

33. جامعه شناسي حقوق

34. جامعه شناسي موسيقي

35. جامعه شناسي جمعيت

36. جامعه شناسي پزشكي

37. جامعه شناسي ادبيات

38. جامعه شناسي مرگ و مير

39. جامعه شناسي اوقات فراغت

40. جامعه شناسي جهان سوم

41. جامعه شناسي مسايل جنسي (جنسيت در جامعه شناسي متفاوت از جنس است)

۴۲. جامعه شناسي توسعه

43. جامعه شناسي شهري

44. جامعه شناسي تغييرات اجتماعي

45. جامعه شناسي ارتباطات و وسايل ارتباط جمعي

46. جامعه شناسي گردشگري

47. جامعه شناسي جهاني شدن

48. جامعه شناسي جامعه اطلاعاتي

49. جامعه شناسي فضاي سايبري (با اندكي مسامحه فضاي اينترنتي)

50. جامعه شناسي فناوري اطلاعات

51. جامعه شناسي آينده

52. جامعه شناسي جامعه سايبري

دروس‌ مشترک‌ با گرایش‌های مختلف علوم اجتماعی عبارتند از:

نظریه‌های‌ جامعه‌شناسی‌، روش‌ تحقیق‌، جامعه‌شناسی‌ در ادبیات‌ فارسی‌، روش‌ تحقیق‌ علمی‌، جامعه‌شناسی‌ جنگ‌ و نیروهای‌ نظامی‌، بررسی‌ مسائل‌ اجتماعی‌ ایران‌، جامعه‌شناسی‌ انقلاب‌ها، مبانی‌ جامعه‌شناسی‌، مبانی‌ جمعیت‌شناسی‌، مبانی‌ روانشناسی‌، ریاضیات‌ پایه‌، مبانی‌ فلسفه‌، مبانی‌ مردم‌شناسی‌، مبانی‌ تاریخ‌ اجتماعی‌ ایران‌، اصول‌ علم‌ سیاست‌، آمار مقدماتی‌، روش‌های‌ مقدماتی‌ تحلیل‌ جمعیت‌، اصول‌ علم‌ اقتصاد، آمار در علوم‌اجتماعی‌، تاریخ‌ تفکر اجتماعی‌ در اسلام‌، روانشناسی‌ اجتماعی‌، زبان خارجه تخصصی‌، انسان‌ از دیدگاه‌ اسلام‌ و سایر مکاتب‌.

یکی از مهمترین رشته های علوم اجتماعی، رشته جامعه شناسی است. جامعه شناسی یعنی علم مطالعه جامعه و فعالیت های انسانی. دامنه بررسی موضوعات در این رشته از فرد تا جامعه یا به قولی از سطح خرد تا سطح کلان را شامل می شود. تاکیدات سنتی این حوزه مطالعاتی بر اموری اجتماعی همچون، اقشار اجتماعی، طبقات جامعه، فرهنگ، جنبش ها و تحرکات اجتماعی، مذهب، قانون، خانواده و … است.

در این قسمت به طور تدریجی با نحوه شکل گیری این علم آشنا خواهیم شد.

نخستین مطالعات انجام شده در خصوص بررسی جامعه را که شباهت بسیاری به جامعه شناسی نوین امروزی دارد، می توان در آثار ابن خلدون، تاریخ نگار و سیاستمدار عرب مشاهده کرد. او علم مطالعه جامعه را علم عمران نامید. او در آثار اجتماعی خود به بررسی نحوه ظهورو سقوط اقوام و تمدنهای مختلف اشاره می کند. او از واژه عصبیت برای اشاره به چیزی استفاده می کند که دورکیم (نخستین جامعه شناس ) آن را وجدان جمعی می نامد. ابن خلدون می گوید وقتی یک قوم دارای عصبیت بالایی باشد، وحدت بالا در میان آنها باعث می شود که در برابر نیروهای خارجی مقاومت نمایند. به تدریج که این اقوام به رفاه دست می یابند و درگیر شهرنشینی و زندگی مرفه می شوند، عصبیت اولیه در میانشان کمرنگ می شود که موجب کاهش وحدت در میان آنها و غلبه دیگران بر آنها می شود.



اما ظهور جامعه شناسی به عنوان یک علم اثباتی (علم اثباتی علمی است که معتقد است می توان جامعه و انسان را نیز مانند علوم تجربی بررسی کرد) نخستین بار توسط اگوست کنت فیلسوف فرانسوی مطرح شد. کنت بر این باور بود که جوامعِ انسانی از سه مرحله الهی، فلسفی و علمی عبور کرده‌اند . در جوامع الهی که تبلورِ تاریخیِ آن قرونِ وسطی است، پیامبران و در عصرِ رنسانس و پس از آن فیلسوفان و در دوره کنونی (عصرِ علمی) دانشمندان و جامعه‌شناسان، رهبرانِ جامعه خواهند بود. البته ممکن است در هر جامعه‌ای بازمانده‌هایِ فکریِ اعصارِ گذشته رسوب کرده باشد.

پس از کنت، امیل دورکیم جامعه شناس فرانسوی اولین کسی بود که علم جامعه شناسی را بعنوان یک رشته دانشگاهی در دانشگاه پایه گذاری نمود. جامعه شناسی در واقع با امیل دورکیم آغاز شد.

سلام. خیلی خیلی ممنونم از مطلب مفیدی که گذاشتی.واقعا رشته ی ما خیلی ناشناخته مونده و نیاز داره که معرفی بشه.
توضیحاتی که دادی خیلی مختصر و خوب بود و برای من که تازه اول راهم خیلی به دردم خورد خصوصا توضیحاتت در مورد پارادایم ها.
جامعه شناسی ریاضی رو تا حالا نشنیده بودم!!! چه جالب![cheshmak]

کارشناس ارشدجامعه شناسی هستم ازمطالب مفیدتون متشکرم