پاسخ : موتور های سوخت مایع
تصوير 3- صفحه تزريقگر راكت آجناhttp://www.isa.ir/enc/library/upload...otors%2003.JPG
- - - به روز رسانی شده - - -
http://www.isa.ir/enc/library/upload...otors%2004.jpg
تصوير 4- نقاط سبز و قرمز نمايي از تزريقگرها را نمايش مي‌دهند.
- - - به روز رسانی شده - - -
محفظه احتراق (تصوير 5)
محفظه احتراق محلي است كه در آن سوخت و اكسيدكننده پس از عبور از تزريقگر با يكديگر مخلوط شده و طي يك واكنش شيميايي مشتعل مي‌شوند. محفظه‌هاي احتراق موتورهاي پيشران مايع دما و فشارهاي بسيار بالايي را تحمل مي‌كنند. محفظه‌هاي احتراق پيشرفته امروزي تا فشار 400 بار را هم تحمل مي‌كنند [1]. در حالي كه در دهه 50 و 60 حداكثر اين مقدار حدود 110 بار بود [4]. فشار محفظه احتراق، پايه‌اي‌ترين عامل در طراحي و تعيين ويژگي‌هاي ساير قسمت‌هاي يك موتور پيشران مايع است.
نازل (تصوير5)
بخش انتهايي موتور پيشران مايع است كه گازهاي بسيار داغ و پر سرعتي كه از محفظه احتراق خارج مي‌شوند را به فضاي بيرون هدايت مي‌كند. انتقال مومنتوم اين گازهاي داغ خروجي بخشي از نيروي رانش راكت را ايجاد مي‌كند. نازل نيز به لحاظ طراحي و فناوري ساخت يكي از قسمت‌هاي بسيار پيچيده موتور پيشران مايع محسوب مي‌شود.
تصوير شماره 6، نمايي از نحوه ارتباط اين پنج بخش را نشان مي‌دهد. بايد توجه داشت كه ده‌ها زيرسامانه ديگر در كنار اين پنج بخش وجود دارند كه ارتباط بين بخش‌ها و همچنين كنترل كل سامانه را بر عهده دارند. برخي از اين زيرسامانه‌ها عبارتند از: لوله‌كشي‌ها، تامين‌كننده فشار پشت‌دستي مخازن، تخليه‌كننده پسماند پيشران، آتشزنه، روغن‌كاري‌كننده (براي توربو پمپ)، تامين‌كننده توان براي توربوپمپ، خنك‌كننده‌ها، پايداركنندهها، تثبيت‌گرها، كنترل‌كننده سرعت و جهت بردار رانش، كنترل سامانه و غيره [5].
عملكرد هر يك از اجزاي يك موتور پيشران مايع، تاثيرات بسيار زياد و پيش‌بيني‌نشده‌اي بر ساير قسمت‌ها دارد و همچنين عملكرد كلي سامانه، تاثيرات ويژه‌اي را بر هر يك زيرسامانه‌ها دارد. لذا طراحي و ساخت يك راكت سوخت مايع جديد نيازمند تعداد بسيار زيادي آزمايش و داده‌برداري است كه موتور پيشران مايع را به يكي از پيچيده‌ترين مصنوعات ساخت بشر تبديل كرده است.
پاسخ : موتور های سوخت مایع
انواع موتورهاي پيشران مايع
موتورهاي پيشران مايع را مانند هر سامانه مهندسي ديگر، مي‌توان بر اساس معيارهاي مختلفي دسته‌بندي كرد. معيارهاي از قبيل: نوع پيشران، نسل، مرحله مورد استفاده در پرتابگر، مقدار نيروي رانش و غيره. اما پايه‌اي‌ترين و دقيق‌ترين دسته‌بندي به لحاظ طراحي- مهندسي، تقسيم اين موتور‌ها به دو دسته سيكل باز و سيكل بسته است. همان‌گونه كه پيشتر ذكر شد، توربوپمپ‌ها انرژي خود را از يك مجموعه مولد گاز و توربين دريافت مي‌كنند. اساس اين نوع تقسيم‌بندي، نحوه استقرار اين مولد گاز و توربين در سامانه است:
- موتورهاي پيشران مايع سيكل باز
در اين نوع موتور‌ها مولد گاز بخش كوچكي از سوخت و اكسيدكننده را دريافت كرده، توربين را به گردش واداشته و در نهايت محصولات احتراق آن از يك نازل كوچك فرعي خارج مي‌شوند.
- موتورهاي پيشران مايع سيكل بسته
در اين نوع موتور، بخش بزرگي از سوخت يا اكسيدكننده وارد مولد گاز شده و توربين را به حركت در مي‌آورند. سپس گازهاي خروجي از توربين كه هنوز داراي مقدار زيادي سوخت يا اكسيدكننده هستند، از يك مسير خاص وارد محفظه احتراق اصلي راكت مي‌شوند.
اصولاً سامانه‌هاي سيكل بسته بازده بيشتري دارند و موتورهاي پيشران مايع پيشرفته‌تر از اين نوع استفاده مي‌كنند.
|
مزايا و معايب موتورهاي پيشران مايع در مقايسه با موتورهاي پيشران جامد
پايه‌اي‌ترين تفاوت به لحاظ طراحي- مهندسي بين موتورهاي پيشران مايع و جامد در اين است كه در موتورهاي پيشران مايع، نيروي رانش كمتر اما در مدت زمان بيشتر توليد مي‌شود. اما در موتورهاي پيشران جامد، نيروي پيشران بيشتري در مدت زمان كمتري توليد مي‌شود. به همين دليل است كه در بسياري از پرتابگرهاي معروف (به‌ويژه در غرب)، معمولاً موتورهاي پيشران جامد به صورت بوسترهايي هستند كه در مرحله اول پرتاب به كمك پرواز پرتابگر مي‌آيند. در اين پرتابگرها موتور اصلي در واقع موتور پيشران مايعي است كه بعد از بوسترها به صورت كامل و با تمام توان روشن مي‌شود و پرتابگر را در طول مسير خود مي‌راند. سامانه پرتاب شاتل فضايي نمونه‌اي از اين مورد است.
يكي از مزاياي اصلي موتورهاي پيشران مايع نسبت به پيشران جامد، قابليت كنترل به نسبت راحت نيروي رانش در آنهاست. به بيان ديگر، در موتورهاي پيشران مايع، نيروي رانش را مي‌توان با تغيير نسبت اختلاط اجزاي پيشران، تقريباً مشابه تغيير سرعت با استفاده از پدال گاز در اتومبيل، كنترل كرد؛ امري كه در موتورهاي اوليه پيشران جامد امكان‌پذير نبود. البته در سال‌هاي اخير با پيشرفت فناوري كنترل نيروي رانش در موتورهاي پيشران جامد، اين ويژگي موتورهاي پيشران مايع قدري كم‌رنگ شده است.
يكي ديگر از مزاياي موتورهاي پيشران مايع، فناوري به نسبت قابل اعتماد آنهاست. اين بدين معنا نيست كه سامانه آنها از پيچيدگي و حساسيت كمتري نسبت به موتورهاي پيشران جامد برخوردار است. اين مزيت را فقط به دليل قديمي‌تر بودن و آزمايش پس‌داده‌تر بودن انواع شناخته‌شده آنها مي‌توان به موتورهاي پيشران مايع نسبت داد. همان‌گونه كه اشاره شد، موتورهاي پيشران مايع با آغاز عصر فضا به كار گرفته شدند و تا سال‌هاي متمادي، بيشتر پرتابگرها از اين نوع پيشران استفاده مي‌كردند. امروزه، اين ويژگي موتورهاي پيشران مايع نيز ديگر منحصر به‌فرد محسوب نمي‌شود.
عيب بزرگ موتورهاي پيشران مايع، بازرسي، نگهداري و عمليات آماده‌سازي بسيار مشكل آنهاست كه هزينه‌هاي آنها را بالا مي‌برد. همچنين پيچيده‌تر بودن زيرسامانه‌هاي اين نوع موتور باعث افزايش هزينه و قيمت آنها مي‌شود. از اين رو، دنياي صنعت فضايي در طي چند دهه اخير بيشتر به سمت موتورهاي پيشران جامد روي آورده است كه عموماً كم‌هزينه‌تر و داراي عملياتي بسيار ساده‌‌تر هستند. |
پاسخ : موتور های سوخت مایع
مثالي از نحوه عملكرد يك موتور پيشران مايع
موتور سوخت مايع آردي- 107، يكي از اولين موتورهاي موشكي اتحاد جماهير شوروي است كه كار طراحي آن از سال‌هاي اوليه دهه 50 ميلادي شروع شد و در سال 1957، به صورت كاملاً عملياتي درآمد [2]. اين شاهكار مهندسان صنعت هوافضاي شوروي از نوع سيكل باز و داراي قابليت اطمينان و كارآيي بسيار بالايي بود، به طوري كه انواعي از آن تا اوايل دهه 90 نيز در پرتابگرهاي مختلف مورد استفاده قرار مي‌گرفت. اين موتور پيشران مايع، داراي چهار مجموعه مستقل محفظه احتراق و نازل اصلي و همچنين دو مجموعه محفظه و نازل فرعي (جهت كنترل وضعيت موشك) بود كه هر شش مورد از يك توربوپمپ تغذيه مي‌شدند.
نوع بهينه‌سازي شده اين موتور، آردي- 108 نام داشت. اين موتور دو مجموعه نازل و محفظه احتراق فرعي از نوع اوليه خود بيشتر داشت كه البته آنها هم از يك توربوپمپ واحد تغذيه مي‌شدند. اين نوع بهينه‌سازي شده معمولاً در مرحله دوم پرتابگرها استفاده مي‌شد، لذا نازل‌هاي آن به لحاظ ابعاد و اندازه قدري از آردي- 107 بزرگ‌تر بود. به واقع مي‌توان گفت عصر فضا با ساخت اين خانواده موتور آغاز شد. نقشه ساده شده اين موتور در تصوير شماره 7 آمده است.
با توجه به تصوير 7، مراحل و نحوه كار موتور، در ادامه ارائه مي‌شود:
1- با صدور سيگنال روشن شدن، شير شماره 1 باز مي‌شود و گاز هليوم تحت فشار پس از عبور از رگلاتورهايR2 و R3 به مخازن سوخت و اكسيدكننده وارد مي‌شود و با ايجاد فشار پشت‌دستي بالا، مايعات پيشران را به سمت توربوپمپ‌ها روانه مي‌كند.
2- شيرهاي ديافراگمي 3 و 4 باز شده و سوخت و اكسيدكننده به پمپ‌ها وارد مي‌شوند.
3- مولد گاز پيشران جامد، توربين را راه مي‌اندازد و بدين‌وسيله پمپ‌ها شروع به كار مي‌كنند.
4- شيرهاي 5، 6، 7 و 8 باز مي‌شوند.
5- قسمتي از سوخت و اكسيدكننده به طرف محفظه احتراق رفته و آتشزنه محفظه احتراق عمل مي‌كند. همزمان قسمتي از آن پس از عبور از شيرهاي 7 و 8 و تثبيت‌كنندهRf و پايداركننده Sgg وارد مولد گاز مي‌شود.
6- پس از مدت بسيار اندكي و با تمام شدن خرج جامد مولد گاز سوخت جامد، محصولات احتراق مولد گاز كه حالا فعاليت خود را آغاز كرده است، توربين را به حركت در مي‌آورند. در اين مرحله مولد گاز سوخت جامد از دور خارج شده است.
7- به طور همزمان، شيرهاي 13 و 14 باز شده و مولد گاز كوچكي (غير از مولد گاز اصلي كه توربين را پشتيباني مي‌كند)، محصولات احتراق غني از سوخت پرفشار خود را جهت تامين فشار پشت‌دستي و همچنين حرارت دادن به سوخت، به مخزن سوخت مي‌فرستد. در محصولات احتراقي كه به پشت‌دست مخزن اكسيدكننده وارد مي‌شوند، بايد مقادير بسيار بسيار اندك و بي‌اثري از اكسيدكننده وجود داشته باشد. از اين رو، در اصطلاح طراحي به آن غني از سوخت گفته مي‌شود.
8- به منظور بالا بردن دماي اكسيدكننده، قبل از رسيدن به محفظه احتراق، اكسيدكننده از طريق شير 11 وارد يك مبدل حرارتي كه در مسير گازهاي خروجي توربين قرار دارد مي‌شود، حرارت گرفته و مجدداً به مخزن باز مي‌گردد. گازهاي خروجي توربين از طريق اگزوز خارج مي‌شوند.
9- پايداركننده‌هايScc وSgg براي پايدارسازي جريان‌هاي سوخت و اكسيدكننده قبل از ورود به محفظه احتراق و مولد گاز به كار مي‌روند. پايداركنندهها معمولاً فقط در مسيرهايي تعبيه مي‌شوند كه دبي جرمي كمتري از آنها عبور مي‌كند.
10- تثبيت‌كننده جريان Rf كه قبل از مولد گاز توربين قرار دارد، با تنظيم مقدار سوخت وارد شده به مولد و به تبع آن، تنظيم توان توربوپمپ، عملاً نقش تنظيم‌كننده نيروي پيشرانش (يا در اصطلاح عاميانه، دسته گاز) را در كل موتور ايفا مي‌كند.
11- سوخت قبل از ورود به تزريقگر، با عبور از جداره نازل، حرارت گرفته و به خنك‌كاري نازل نيز كمك مي‌كند.
12- پس از اتمام كار موتور و افت مشخص فشار محفظه احتراق، شير شماره 2 باز مي‌شود و نيتروژن مايع به داخل لوله‌هاي سوخت و اكسيدكننده جاري مي‌شود و باقي‌مانده آنها را از طريق شير شماره 12 خالي مي‌كند. خاموش شدن موتور، عملياتي كاملاً كنترل شده است و تصور اينكه موتور با تمام شدن سوخت و اكسيدكننده به طور خودبه‌خود خاموش شود، كاملاً اشتباه است. هر قدر خاموش شدن موتور (به‌ويژه در موتورهاي چندمرحله‌اي) كنترل‌شده‌تر باشد، كنترل و دقت مراحل بعدي موشك پرتابگر بهتر صورت خواهد گرفت.
13- برخي مشخصات اين موتور عبارتند از:
فشار كاري محفظه احتراق: 5/58 اتمسفر، زمان كاركرد: 140 ثانيه، ايمپالس ويژه در سطح دريا/خلاء: 255 ثانيه/310 ثانيه، ايمپالس ويژه نازل خروجي مولد گاز: 45 ثانيه، دبي جرمي مولد گاز: 8/8 كيلوگرم بر ثانيه، نيروي پيشرانش در سطح دريا/خلاء: 1/82 تن/100 تن، سوخت: كروسين، اكسيدكننده: اكسيژن مايع
نوشته : www.isa.ir/
پاسخ : موتور های سوخت مایع
مرجع:سایت نجوم ایران
امیدوارم مفید باشه
