بزرگ ترین زلزله ایران که شهری را جابه جا کرد
روز چهارم اردیبهشت سال ۱۳۳۹ شمسی در شهر لار استان فارس زلزله مهیبی رخ داد که هنوز هم به عنوان یکی از قدرتمندترین زلزله های ایران محسوب می شود. چنان که از اسناد به جای مانده مشخص است این زمین لرزه بخش هایی از شهر را کاملا نابود کرد و نزدیک به هزار نفر را به کام مرگ فرستاد. روزنامه اطلاعات در تاریخ ۵/۲/۱۳۳۹ خبر اول خود را به زلزله لار اختصاص داد و نوشت: ...زلزله اول نزدیک ساعت چهار بعد از ظهر اتفاق افتاد و قسمت اعظم بناهای لار و [حومه] را خراب کرد. در ساعت ۸:۲۵ دقیقه بعدازظهر زلزله شدیدی به وقوع پیوست و چند بنای مخروبه و دیوار که به جا مانده بود، فرو ریخت و دیگر هیچ ساختمان و دیواری بر جای نماند...
پس از رساندن کمک های اولیه هیاتی از نیروهای امداد فعالیت خود را برای ساخت مسکن جهت آسیب دیدگان آغاز کرد، اما پیش از ساخت، آنها مطالعات زمین شناختی خود را انجام دادند. این مطالعات شامل پنج مرحله بود. نتایج این مطالعات در اطلاعیه ای در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید. در یادداشت پیش رو نگاهی به این مراحل و نتایج حاصل از آن خواهیم داشت. در نخستین مرحله مطالعات یاد شده نشان داد که در محل شهر قدیم امکان تجدید ساختمان نیست و این نقطه از نظر کارشناسان در محل فشارهای احتمالی آینده قرار داشت و ممکن بود حوادث دیگری موجب بروز تلفات سنگین دیگری شود. به این ترتیب پیش از بنای مسکن های جدید خطرات احتمالی این کار یعنی تجدید بنا در همان محل قدیم بررسی و از خطراتی که به واسطه پس لرزه به وجود می آمد جلوگیری شد، نیز از آن جهت که برای تجدید ساختمان به محوطه وسیعی نیاز بود تا بر اساس اصول شهرسازی عمل شود و ابتدا ساختمان ها در ملکیت سازمان قرار گیرد و بعدا ساختمان ها در اختیار مستحقان آن قرار گیرد و این کار در شهر آسیب دیده لار امکان پذیر نبود، به همین سبب باید مکان شهر انتقال می یافت که در این میان محل شهر جدید نیز مهم بود.
اما در این انتقال مباحث گوناگونی چون بحث هزینه مالی نیز برآورد شد و قرار شد تا دولت پنجاه میلیون ریال به این منظور در اختیار هیات کمک به آسیب دیدگان قرار دهد. اگر چه مبلغ چهار میلیون ریال نیز کمک های مردمی جمع آوری شد، اما با توجه به زلزله خیز بودن منطقه، آنچه مهم بود استحکام ساختمان ها بود. این نکته به همراه مباحثی که اشاره شد، اساس مطالعات را در ایجاد شهر جدید لار تشکیل می داد و پس از ماه ها مطالعه توسط کارشناسان داخلی و خارجی در این زمینه تصمیماتی حاصل شد.
نخست محل شهر جدید که در آن اطلاعیه به این صورت مطرح شده است: «برای محل ساختمان چون امکان ترک شهر فعلی و رفتن به منطقه دورتری ممکن نبود، زمین مسطحی تقریبا متصل به شهر قدیم در نظر گرفته شد که دولت می توانست مالکیت آن را احراز کرده پس ساختمان عرصه و اعیان را به آسیب دیدگان مستحق واگذار کند. برای سرعت عمل مقدمات کار چنان فراهم شده تا ۵۰۰ خانه کامل در عرض مدت کمتر از شش ماه ساخته و تحویل گردد.» هر چند باید دانست این انتقال به معنای تخلیه شهر قدیم نبود و حتی قرار شد تا برای تهیه آب شرب شهر جدید سازمان برنامه اجرای پروژه لوله کشی شهر را از شهر جدید آغاز و به شهر قدیم متصل کند.
در مورد قیمت ساختمان ها نیز چنین تصمیمی گرفته شد تا هر مترمربع با قیمت یک هزار و هشتصد تا یک هزار و نهصد ریال به سازنده واگذار شود که این قیمت با برآورد انتقال مصالح از تهران به منطقه آسیب دیده بود و چنان که در اطلاعیه آمده: «کمترین قیمت ممکن بود.» همچنین در خصوص استحکام بنا نیز «همین قدر کافی است گفته شود که اسکلت ساختمان ها و پایه بندی سقف ها از طرف شرکت «آنترپوز» با آهن ساخته شده و پایه های بتونی محکم کار گذاشته می شود.»
هیات حتی پیش از اجرا با روحانیون لار و بزرگان شهر نیز جلسه ای تشکیل داد و این تصمیمات به اطلاع آنها رسید. به هر روی پس از اتخاذ تصمیم در نخستین گام نقشه شهر جدید و خیابان کشی آن توسط مهندس فخرایی از مهندسان شرکت ملی نفت ایران تهیه شد و وی نظارت بر اجرای صحیح آن را بر عهده گرفت. همچنین قرارداد ساخت پانصد خانه یاد شده که دارای اسکلت فلزی و پایه های بتونی، سقف های ایرانیت و اندولین بودند با شرکت «آنترپوز» به امضا رسید. نیز قرار شد تا هر ساختمان دارای ۷۲ مترمربع زیر بنا و ۵۰ متر فضا به همراه همه ضروریات یک مسکن کامل باشد.
به این ترتیب احداث ساختمان های شهر جدید شروع شد و در ۳ کیلومتری جنوب شهر قدیم لار، شهری جدید به وسعت ۱۰۰ هکتار طراحی و طبق نقشه ساخته شد. ساختمان های این شهر بر اساس اصول ایمنی و ضدزلزله ساخته شد و از آنجایی که تمام معابر و خیابان های آن با طرح شطرنجی طراحی شد، شهری بدون کوچه به وجود آمد که شاید در تمام ایران منحصربه فرد باشد. همچنین در مسجد طراحی شده شهر جدید طرح کاشی کاری مسجد شیخ لطف الله اصفهان به کار رفت که البته دارای ظرافت آن نبود. اگر چه باید گفت این اقدامات معارضانی نیز در پی داشت که بررسی رفتار دولت با آنها نیازمند نگارش دیگری است.
روزنامه دنیای اقتصاد www.donya e eqtesad.com
