روایتی عجیب از وضعیت ایران در سال 1899
اسپرينگ رايس وزيرمختار انگليس در دربار ايران در عهد سلطنت مظفرالدين شاه در نامه مورخ پانزدهم سپتامبر 1899 به برادرش استيفن، درباره وضع نابسامان اقتصاد ايران چنین نوشته است:
«... تازگي‌ها چيزي اتفاق نيفتاده جز اينكه اين كشور مفلوك (ايران) دم به دم خراب‌تر و به ويرانگي و فروپاشي نزديك‌تر مي‌شود. پادشاه مملكت مردي است
بسيار عالي، خوش‌نفس و خوش نيت. اتباعش كوچك‌ترين ترسي از وي ندارند و به همين دليل است كه ثروتمندان فقرا را مي‌چاپند و به عكس‌شاه سابق(اشاره
به زمان ناصرالدين شاه) ترسي هم از اين ندارند كه خود مقام سلطنت آنها را بچاپد.
پولي به خزانه نمي‌رسد و حكومت در وضعي مفلوك و ياس‌آور قرار دارد. تا پنج روز ديگر موعد پرداخت يكي از اقساط بدهي دولت به بانك شاهي انگلستان فرا مي‌رسد و مسوولان كشور از حالا مي‌گويند كه قادر به پرداخت آن نيستند. از اين بدتر وضع كارمندان دولت و سربازهاست كه هيچ‌كدام مواجب خود را دريافت نكرده‌اند.
سكنه تهران براي تهيه گندم با اشكال بزرگ روبه‌رو هستند، زيرا مالكان ثروتمند گندم خود را احتكار كرده‌اند و زمزمه نارضايتي مردم دارد بلند مي‌شود. جنبه شگفت‌انگيز قضيه در اينجا است كه با وصف این همه اشکالات ناشی از کمبود خواربار، اهالی تهران ساکتند مثل اینکه تن به قضای الهی داده‌اند. صدای شکوه و ناله بلند از دهن کسی بیرون نمی‌آید.
از گوشه و کنار شنیده می‌شود که صندوق‌های توانگران پر از پول است ولی دیناری از آن عاید خزانه دولت نمی‌شود. فکر نمی‌کنم فقرای ایران آن اندازه فلاکت و بدبختی از وضع خود احساس کنند که فقرای انگلستان، در وضعی مشابه، احساس می‌کردند.
تعجب‌آور است که نان پیدا نمی‌کنند ولی خوش و خندان هستند، چون اگر نان نباشد آفتاب جهانتاب هست و مساله کمبود خواربار را هم به این طریق حل کرده‌اند که گدایی و دریوزگی کنند یا اینکه از خانه‌های توانگران بدزدند، چون دزدیدن خواربار در این مملکت، اگر معلوم بشود که سارق حقیقتا گرسنه بوده، جزو جرایم بزرگ حساب نمی‌شود.
به هر کدام از وزارتخانه‌ها که سربزنید می‌بینید عده زیادی کارمند بی‌مصرف در گوشه و کنار نشسته‌اند.
از هر کدام از آنها که بپرسید جواب خواهد داد که چندین‌ماه است مواجب نگرفته است. پس اینها چگونه زندگی می‌کنند! از همین طریق که گفتم؛ یعنی از طریق دزدی. همه‌شان عمری را به بطالت می‌گذرانند و از راه دزدی و رشوه‌گیری اعاشه می‌کنند...»
منبع: نامه‌هاي خصوصي اسپرينگ رايس، ترجمه دكترجواد شيخ‌الاسلامي
