درمانگری در قلمرو روانشناسی جرم

شرق:: رابعه موحد



بیشتر کسانی که امروز در زندان های سراسر جهان به سر می برند حتی لحظاتی قبل از ارتکاب جرم نمی توانستند خود را در جایگاه مجرم تصور کنند. جرم و مجرم در ذهن ما همواره موقعیتی دور از ذهن، منفور و بعید به نظر می رسد اما یک حواس پرتی و یک عکس العمل با تاخیر برای ترمز کردن می تواند دست در دست هم بدهد و از ما درحالی که به طرف خانه مان در حرکت هستیم مجرمی بسازد.

بسیاری از جرم شناسان معتقد هستند فقط با تغییر ساختار اجتماعی می توان به پیامدهای معناداری دست یافت زیرا ریشه های جرم را باید در نابرابری های اجتماعی و چگونگی تعریف طبقه حاکم از جرم جست وجو کرد.

گروهی دیگر معتقد هستند جرم ناشی از تاثیر همزمان متغیرهای زیست شناختی و روان شناختی است. در همه نظریه ها کم و بیش فاکتور روان شناختی وجود دارد. وجود زمینه روان شناختی جرم ساز از فاکتورهای مهم و قابل بررسی است.

روان شناسان معتقد هستند جرم را باید بر اساس تفاوت های زیست شناختی، روان شناختی، اجتماعی، اقتصادی و رفتاری بین مجرمان و غیرمجرمان تبیین کرد. بسیاری از مجرمان دارای مشکلات یا نارسایی های روان شناختی هستند، حتی اگر این نارسایی ها به طور غیرمستقیم به شرایط اقتصادی و اجتماعی نامناسب وابسته باشند.

بنابراین پیشگیری از جرم در جامعه به برنامه ریزی های گسترده و عمیقی نیاز دارد که بحثی طولانی را می طلبد اما زمانی که مجرمی بعد از اتمام دوران محکومیت خود به جامعه بازمی گردد، باید به بحث درمانگری او توجه داشت.

بازگشت فیزیکی فرد به جامعه بسیار راحت تر از بازگشت روانی و اجتماعی او انجام می گیرد. یک مجرم طی سالیان زندان در مراحل اولیه ناباوری با موقعیت خود می جنگد اما به تدریج درمی یابد که برای دوام آوردن در شرایط موجود باید تسلیم شرایط شود و لباس زندانی را در تن خود زیبا ببیند و به این ترتیب تسلیم و پذیرشی دردناک صورت می گیرد که البته در طول محکومیت کارکرد مثبتی دارد و به سازگاری و قبول وضعیت موجود می انجامد و باعث دوام آوردن فرد در وضعیت دشوار می شود.

در این بین آنچه ساخته می شود هویت مجرمانه برای فرد است اما زمانی که این دوران به سر می رسد فرد با همان هویت مجرمانه از زندان بیرون می آید و شرایط و محیط اجتماعی و خانوادگی در روند از دست دادن این هویت بسیار مهم خواهند بود.

اکنون فرد نیازمند کمک های اجتماعی، خانوادگی و درمانی است تا بتواند این جامه سیاه را از هویت خود درآورد و به زندگی گذشته بازگردد. مساله دوم که با موضوع اول همپوشانی دارد تغییر دیدگاه خانواده و در درجه دوم جامعه نسبت به فرد آزاد شده است.

برچسب مجرمانه در طول سال ها گاه باورهای افراد خانواده را دگرگون می کند و فرد تازه وارد با عدم اعتماد، توهین ها، تحقیرها و اکراه در رابطه ها از طرف خانواده روبه رو می شود که در گذشته وجود نداشت و این روند باعث دشواری شکل گیری هویت جدید می شود و ممکن است فرد در قالب مجرمانه خود فرو رود و ماندگار شود متاسفانه در جامعه ما اکثریت مردم به جای شناخت عوامل متعدد جرم به دفاع یا محکوم کردن مجرم می پردازند که شرایط ناگواری حتی برای خانواده مجرم ایجاد می شود در چنین شرایطی آموزش و حمایت های اجتماعی برای واقع بینانه ارزیابی کردن مساله ضروری است و این به پیشگیری از تکرار و عود جرم منجر خواهد شد.

کمک به فرد برای قبول مسوولیت های زندگی خود و شناخت عوامل ارتکاب جرم توسط خودش باعث ایجاد خودباوری و شناخت نارسایی های روانی، شناختی و رفتاری می شود و فرد به جای اینکه کل هستی خود را زیر سوال ببرد، رفتارهای خاصی را زیر سوال برده و در پی شناخت و درمان آن برمی آید و از هویت مجرمانه به هویت یک بیمار تغییر موضع می دهد.

اگر خانواده، فرد تازه وارد را به عنوان کسی که استعداد ذاتی بدبودن و خلاف کردن را دارد، ببینند انگیزه و امید به توانمندی و زندگی سالم از فرد گرفته می شود اما تمرکز و واقع بینی در بررسی علت و معلول ها به رفع علل آسیب کمک می کند.

اگر آزادی بزرگ ترین و زیباترین هدیه هستی به بشر باشد باید یقین کرد عوامل قدرتمند و پیچیده ای خارج از کنترل بشر وجود دارد که او را به ارتکاب جرمی وادار می کند تا این موهبت را از خود سلب کند.

عدم کنترل هیجانات که بی شک پیش زمینه های اجتماعی و اقتصادی نیز دارد سلامتی فرد و جامعه را به خطر می اندازد و آزادی انسان و امنیت جامعه را سلب می کند امروزه ثابت شده است آموزش شیوه های کنترل هیجان نقش موثری در کاهش جرم دارد که متاسفانه جای این آموزش در مراکز آموزشی و رسانه های ما خالی است.

در خاتمه باید متذکر شد زندانیان آزادشده به شرکت در گروه درمانی و فرددرمانی نیاز دارند تا به بینش کافی درباره خود و علل رفتارشان پی ببرند. آموزش مهارت های اجتماعی، خودمهارگری، بازسازی شناختی و هوش هیجانی به فرد امکان می دهد در شرایط دشوار قدرت به تعویق انداختن رفتار را کسب کند.




منبع:

پایگاه اطلاع رسانی حوزه اندیشه