هنر فلزکاری در عهد ساسانی

هنر فلزکاری در عهد ساسانی


http://images.seemorgh.com/iContent2/Files/142826.jpg
به عنوان نمونه می توان از تصاویر زنان رقصنده نام برد که مکرراً روی ظروف نقره ای ساسانی نقش شده است. همچنین تنگی با نقش مرد نیرومندی (احتمالاً هرکول) که در حال نبرد....

هنر دوران ساسانی از جمله درخشان ترین ادوار هنر ایران قبل از اسلام است. این مقاله به صورت خاص به هنر فلزکاری رایج در این دوران می پردزد.
اردشیر بابکان حکومت ساسانیان را در سال 224 میلادی تأسیس کرد که تا سلطه کامل مسلمانان در ایران ادامه داشت.

شواهد باستان شناسی موجود، سکه ها و کتیبه های به دست آمده، حاکی از آن است که سرزمینهای وسیعی زیر تسلط پادشاهان ساسانی بوده اند. در این دوره تولید انبوه اشیاء فلزی در کنار دیگر هنرها باعث گسترش امر تجارت و در نتیجه موجب پیشرفت اقتصادی شد . با روابط بازرگانی و جنگهای مداوم ایرانیان و رومیان عوامل هنری روم در ایران نفوذ کرد و این تأثیرات در بعضی از اشیاء دوره ساسانی به وضوح مشاهده می شود.

به عنوان نمونه می توان از تصاویر زنان رقصنده نام برد که مکرراً روی ظروف نقره ای ساسانی نقش شده است . همچنین تنگی با نقش مرد نیرومندی (احتمالاً هرکول) که در حال نبرد با یک قوچ است نیز دیده می شود که نقش این تنگ تأثیر هنر یونانی و رومی را در هنر ساسانی به وضوح نشان می دهد . هنر ساسانی و به خصوص هنر فلز کاری آن هنری درباری است. احتمالاً در کنار کاخهای سلطنتی کارگاههایی برای ساختن این اشیاء گرانبها و تجملاتی وجود داشته است.

در این کارگاهها از نقره برای ساختن ظروف مختلف و از طلا برای زراندود کردن آنها استفاده می شد . هنر مردمی نیز تحت تأثیر این هنر درباری بوده است و در مواردی که توانایی استفاده از فلزات طلا و نقره برای ساخت ظروف نبود هنرمندان آلیاژهای کم بها از جمله سفیدروی را به کار می گرفتند و با پیروی از همان شیوه تجملاتی، آثار زیبایی می ساختند که در جای خود شواهدی در این زمینه ارائه خواهد شد.

مهمترین آثار فلزی که از دوره ساسانی باقی مانده، ظروف نقره ای هستند که شماری از آنان زراندود شده اند.
برخی از این ظروف نقره ای دارای خط نوشته هستند که بیان کننده نام صاحب ظرف و مشخصه وزن آن است. این ظروف که تاکنون اطلاع دقیقی از محل ساخت آنها به دست نیامده دارای شکلهای مختلفی هستند که رایجترین آنها عبارتند از :

1) بشقابها
این بشقابها دارای دیواره کوتاه هستند و منقوش به تصاویر گوناگونی مانند شکار شاهان، شاه و ملکه بر تخت نشسته، شاه بر تخت نشسته همراه با ملازمان، حیوانات ترکیبی زمینه این نقوش با پیچکها، برگهای مو، نقوشی به شکل قلب (این نقوش از دوره اشکانیان متداول شده و چـنان که قـبلاً ذکر شـد می توان آن را تـأثیر هنـر هلنی دانست) و پرندگان و بوته انار و میوه آن و … تزئین شده است.
هنر ساسانی و به خصوص هنر فلز کاری آن هنری درباری است. احتمالاً در کنار کاخهای سلطنتی کارگاههایی برای ساختن این اشیاء گرانبها و تجملاتی وجود داشته است. در این کارگاهها از نقره برای ساختن ظروف مختلف و از طلا برای زراندود کردن آنها استفاده می شد

2) کاسه های نیمکره ای
با نقوش مختلفی مانند: نوازندگان، رقاصان و … همراه با نقوش زمینه متداول در این دوره .

3) تنگها
از نظر شکل بسیار متنوع هستند و اکثر آنها زراندود شده اند. به طور مثال تنگهایی با بدنه گلابی شکل، دهانه دارای آبریز منقار مانند، دسته بلند با تزیین بالای دسته، پایه بلند حلقوی و یا قیفی شکل . همچنین تنگهایی بدون دسته و پایه که دهانه آن ساده و بدون آبریز است و بر آنها نقوش متنوعی مانند: حیوانات ترکیبی، زنان رقصنده، سایر نقوش مرسوم در دوره ساسانی ترسیم شده است.

4) ظروف کشکولی شکل با نقشهای متنوع

5) ریتونها
ظروفی هستند که مانند لیوان برای آشامیدن مایعات از آنها استفاده می شد و به شکل مجسمه حیوان، ویا انتهای آنها به شکل نیمتنه حیوان ساخته می شد. ساختن این گونه ظروف از زمانهای پیشین مرسوم بوده است و نمونه های زیبائی از آن به شکل بزکوهی، قوچ و … همراه با نقوش متداول این دوره در دست است.

6 ) ظروفی به شکل مجسمه کامل حیوان
لازم به توضیح است که به علت جنگهای که بین خسرو دوم و هراکلیوس (هرقل) امپراطور روم اتفاق افتاد، و سپس با آمدن اعراب به ایران، مقادیر متنابهی از اشیاء سیمین و احتمالاً زرین به غارت رفت و یا برای ساختن سکه ذوب شد، به همین علت تعداد اشیاء نقره ای که از دوره ساسانی به دست آمده بسیار محدود است. اکثر ظروف نقره ای این دوره در خارج از مرزهای کنونی ایران کشف شده اند و آن تعدادی که در ایران به دست آمده به علل مختلف تاریخ و منشأ درستی از آنها در دست نیست.

در دوره ساسانی از آلیاژ مفرغ برای ساختن اشیاء گوناگون استفاده بسیار شده است. اشیایی مانند، جنگ افزار، مجسمه های کوچک قطعات پایه تخت به شکل گیرفن (حیوان ترکیبی با سرپرنده)، احتمالاً با تزئینات باقی نمانده است.
در اواخر دوره ساسانی کاربرد سفیدروی برای ساختن ظروف مورد توجه بیشتری قرار گرفت. دلیل این امر رنگ و شفافیت طلا و نقره مانند سفیدروی است که موجب می شد آن طبقاتی که نمتوانستند از نقره استفاده کنند، ظروف ساخته شده از سفیدروی را جایگزین آن کنند.
از انواع آلیاژهای مورد استفاده در اواخر دوره ساسانی که دارای ظاهری نقره مانندند از آلیاژ سرب و روی می توان نام برد.