صفر کیلومتر: آشنایی با سیارات (۱)
در این بخش از مقالات صفر کیلومتر، به معرفی منظومه‌ی شمسی و سیارات می‌پردازیم. بخش‌های بعدی این مقاله را روزهای پنجشنبه دنبال کنید.
منظومه‌ی شمسی
ترکیب ستاره‌ای به‌نام خورشید و هشت سیاره با نام‌های عطارد٬ زهره٬ زمین، مریخ٬ مشتری، زحل٬ اورانوس و نپتون را منظومه‌ی شمسی می‌گویند. به‌طور کلی سیارات به دو دسته تقسیم می‌شوند:سیارات سنگی (زمین‌مانند): عطارد، زهره، زمین و مریخسیارات گازی (مشتری‌مانند): مشتری، زحل، اورانوس و نپتون (سیارات حلقه‌دار)همه‌ی سیارات منظومه‌ی شمسی تقریباً در یک صفحهی مداری به دور خورشید می‌گردند. به استثنای سیاره‌ی عطارد که صفحهی مداری آن با صفحهی مداری زمین یا دایره‌‌البروج زاویه‌ای تقریبی ۷ درجه می‌سازد. تمایل صفحات مداری سایر سیارات منظومه‌ی شمسی نسبت به صفحهی مداری زمین، کم‌تر از ۴/۳ درجه است. پس اگر به منظومه شمسی از پهلو نگاه کنیم ظاهری شبیه به صفحه‌ای تخت دارد. زوایایی که محور گردش سیارات به دور خود با صفحهی مدار زمین می‌سازند هم چندان اختلافی با هم ندارند. انحراف محور سیارات منظومه‌ی شمسی به این صفحه کم‌تر از ۳۰ درجه است.اگر از نقطه‌ای در بالای قطب شمال زمین به سیارات بنگریم، همه‌ی سیارات در جهت خلاف عقربه‌های ساعت به دور خورشید در گردشند، به استثنای زهره و اورانوس. جهت حرکت وضعی سایر سیارات نیز عکس جهت عقربه‌های ساعت است. از میان هشت سیاره‌ای که نام بردیم فقط پنج سیاره‌ی عطارد، زهره، مریخ، مشتری و زحل با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند. از آن‌جایی‌که دو سیاره‌ی عطارد و زهره در فاصله‌ی بین زمین و خورشید قرار گرفته‌اند، سیارات داخلی نامیده می‌شوند. به همین علت است که رفتار رصدی آن‌ها تحت‌تأثیر متغیری نسبی به نام «فاصله‌ی زاویه‌ای» از خورشید نسبت به زمین قرار می‌گیرد و فقط زمان کوتاهی پس از غروب و پیش از طلوع خورشید دیده می‌شوند.سیاره‌ی عطارد (تیر)
ویژگی‌های مهمhttp://canot.ir/wp-content/uploads/2...ir-300x297.jpgنخستین، کوچک‌ترین ونزدیک‌ترین سیاره به خورشید سیاره‌ی تیر یا عطارد (نام عربی) است. عطارد با سرعت مداری متوسط ۴۸ کیلومتر بر ثانیه هر ۸۸ روز یک‌بار خورشید به دور خورشید می‌گردد و از این جهت رکورددار سریع‌ترین چرخش به دور خورشید است.عطارد، سیاره‌ای گریزپا است و شاید به همین علت است که ایرانیان باستان آن را «تیر» و یونانیان باستان آن را «مرکوری» یا پیک خدایان می‌نامیدند. شکل مداری این سیاره با خروج از مرکز جالب‌توجهی ۲/۰ از بقیه‌ی سیارات بیشتر بوده و بیضوی‌ترین شکل مداری در میان سیارات را دارد. این ویژگی منحصر به فرد از بسیاری جهات این سیاره را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد.نکته‌ی جالب‌توجه دیگر این است که عطارد دقیقاً به شکل کره کامل نیست و یکی از قطرهای آن بلندتر از قطر دیگر است، در نتیجه شکل هندسی سیاره اندکی بیضوی می‌شود. عطارد از این جهت هم در میان سیارات حرف نخست را می‌زند. این موضوع در ادغام و بر هم‌کنش با شکل مداری بیضوی آن باعث تغییرات پیچیده‌ای در چرخش وضعی (به دور خود) و انتقالی (به دور خورشید) آن نسبت به هم می‌شود، از این رو عطارد یکی از عجیب‌ترین حرکت‌های وضعی و انتقالی را دارد که اشاره به آن از حوصله‌ی این مقاله خارج است. پس از بررسی‌هایی که در سال ۱۹۶۵ در این زمینه انجام شد، حرکت وضعی عطارد ۵۹ روز و حرکت انتقالی آن ۸۸ روز به دست آمد.سیاره‌ی عطارد با اختلاف دمای حدود ۴۲۷-۱۸۳- درجه در شبانه‌روز با ۶۰۰ درجه تغییر دما، رکوردار بیشترین تغییرات دما در میان سیارات دیگر را دارد. علت این تغییر دمایی بسیار زیاد جوّ رقیق سیاره است که نمی‌تواند دمای روز را برای شب حفظ کند. همچنین چگالی غیرعادی این سیاره، ۹۹/. چگالی زمین، در مقایسه با ابعاد کوچک آن هم از دیگر ویژگی‌های مهم این سیاره است، عطارد بعد از زمین چگال‌ترین سیاره به شمار می‌رود.مواقع رصدماه‌های فروردین، مرداد، شهریور و اسفند مناسب‌ترین زمان‌ها برای رصد سیاره‌ی عطارد است.چه می‌بینیم؟ضریب بازتاب یا سپیدایی (آلبدو) این سیاره حدود ۶ درصد است که نسبتاً ضریب پایینی است و این سیاره در شرایط مساعد با چشم برهنه به‌صورت ستاره‌ای تقریباً پرنور در افق دیده می‌شود که به‌علت کوچکی و نزدیکی به افق چشمک می‌زند. قدر ظاهری این سیاره بین ۶/۵ + (حدود حد قدر دید چشم انسان) تا ۶/۲- (روشن‌تر از ستاره‌ی شباهنگ) متغیر است. فاصله زاویه‌ای که عطارد با خورشید می‌سازد در بیشترین مقدار فقط به ۲۸ درجه می‌رسد. از این‌رو این سیاره فقط مدت کوتاهی پیش از طلوع یا پس از غروب خورشید دیده می‌شود و سپس به سرعت در افق ناپدید می‌شود.
