شبکه های اجتماعی مجازی؛ تهدید یا فرصت؟
فیلتر بودن شبکه های اجتماعی نظیر فیس بوک یا اورکات و امثالهم و یا ایجاد محدودیت برای دسترسی به هر وبسایت یا وبلاگی که از نظر کمیته تعیین مصادیق مجرمانه با ارزشها و هنجارهای نظام جمهوری اسلامی ایران سر ناسازگاری دارد، برخلاف دیدگاه برخی نویسندگان[۲] به نظر می رسد حتی یک تدبیر و راهبرد موقتی هم نیست. چراکه به مدد وجود آنتی فیلتر هایی که به راحتی خرید یک آب میوه از سوپرمارکت ( و از نظر ریالی ارزان تر از آن) قابل تهیه هستند امکان دور زدن فیلترینگ وجود دارد و به این سان، ایجاد موانع در مسیر دسترسی آسان به یک فن آوری یا یک پدیده جدید ، کنار گذاشتن و پاک نمودن صورت مسأله است. و این دقیقاً همان راهبردی است که در خصوص سایر مصادیق فن آوری ارتباطات یعنی تجهیزات دریافت امواج ماهواره اعمال می شود. منظور، مبارزه با شیئی به نام بشقاب یا همان دیش ماهواره است که هر از گاهی در قالب طرح یا تشدید طرح یا هر عنوان دیگری به درب منازل و مجتمع های مسکونی مراجعه می شود و اگر کسی از ساکنین (به اشتباه یا ناشی از خوف یا همکاری یا هر انگیزه دیگر) درب ورودی اصلی را باز کند، مأموران مربوطه به پشت بام رفته و با انبوهی از سازه های فلزی مچاله شده (دیش های سابق) به یگان مربوطه مراجعه می کنند و متعاقب آن ساکنین منزل یا مجتمع مسکونی مربوطه با نصابان بشقاب ماهواره برای نصب مجدد بشقاب ماهواره تماس حاصل می کنند.
حال آنکه به نظر می رسد با فن آوری نباید از طریق حذف آن ( و در سطحی خُردتر با تجهیزات فن آوری) مبارزه کرد که مصداق تمثیل آب در هاون کوبیدن است. گذری در سطح شهر و کوچه های پایتخت بیانگر شکست راهبردهای پلیسی مقطعی و غیرفرهنگی در این زمینه بوده است و تنها بازار شغلی نصابان و توزیع کنندگان تجهیزات ماهواره را بیش از پیش مطلوب نموده است. فراموش نشود اگر نسل های جدید تجهیزات دریافت امواج شبکه های ماهواره نیاز به وجود وسیله ای به نام بشقاب (دیش) نداشته یا داشته اما لزوماً نیازی به نصب روی پشت بام یا جلوی پنجره خانه ها نداشته باشد، در این صورت برای ورود به منزل آن بخش از شهروندان که گمان برده می شود از تجهیزات ماهواره استفاده می کنند باید هزاران هزار حکم ورود به منزل توسط مقام قضایی صادر گردد که حتی تصور آن نیز به مزاح بیشتر شبیه است تا چه رسد به اینکه طبق قاعده معروف آزمایش و خطا ، ریسک امتحان آن نیز پذیرفته شود.
شاید سخن لغوی نباشد اگر گفته شود یکی از تدابیر مطلوب برای مصون ماندن از آسیب های احتمالی شبکه های اجتماعی نظیر فیس بوک یا شبکه های ماهواره ای، افزایش آگاهی و اطلاعات کاربران و آموزش تهدیدهای بالقوه در چنین فضایی با گفتمان و ادبیات مقتضی روز جامعه ایرانی است و این تمهید عنوانش لزوماً مبارزه نیست بلکه هدایت کردن و نظام مند کردن ذائقه آن بخش از شهروندانِ متمایل به ابزار جهانی شدن فرهنگ ها نظیر اینترنت و ماهواره مطابق با ارزشهای رسمی و حاکم جامعه متکثر ایرانی ـ اسلامی است. و این مهم جز با همکاری هدفمند ، نظام مند و سازمان یافته نهادهای دولتی و سازمان های مردم نهاد معتمد نظام و متخصص در امور فرهنگی ، حاصل نمی شود. اولین گام در این راستا تغییر نگرش مدیران و مسئولان (دولتی) مربوطه به مصادیق پدیده جهانی شدن فرهنگ هاست که دیدگاه تهدیدگونه ، توطئه مدار و دشمن محور به اینترنت و ماهواره را کنار گذشته و این تأسیسات نوین را بستر و فرصتی برای ارائه و تئوریزه کردن آنچه که فرهنگ اصیل ایرانی ـ اسلامی نام نهاده می شود، قلمداد نمود.
در این میان نباید از جایگاه مجلس شورای اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان دو رکن قانونگذاری حال حاضر نظام حقوقی ایران ـ که میتوانند نقش به سزایی در اصلاح علمی و مبتنی بر واقعیات روز قانون مربوط به استفاده از تجهیزات دریافت امواج ماهواره مصوب ۱۳۷۳ ( که شاید در زمان خود با توجه به اوضاع و احوال حاکم بر کشور به نظر قانون نسبتاً کارآمدی می آمد) همچنین قانون جرایم رایانه ای مصوب ۱۳۸۸ داشته باشند، غفلت نمود[۳].
[۱] . دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی
Phd.javanmard@gmail.com
[2] . ر.ک. به : تقی خانی، مریم؛ فیس بوک؛ عرصه جولان مجرمان گمنام ، نشریه مأوی ، دوشنبه ۱۳ آذر ۱۳۹۱، قابل دسترس در :
http://www.maavanews.ir/tabid/38/ctl/Edit/mid/387/Code/10547/Default.aspx
[3] . برای مطالعه بیشتر، ر.ک. به : جوانمرد، بهروز، آسیب های شبکه های اجتماعی مجازی بر فرهنگ ملی در پرتو نظریه معاشرتهای ترجیحی، مجموعه مقالات دومین همایش ملی آسیب های اجتماعی ایران، تهران، اردیبهشت 1391
