آنچه در دریاچه ارومیه می گذرد
آنچه در دریاچه ارومیه می گذرد
دریاچه ارومیه از دیر باز مورد توجه عموم بوده است ، قبلا به واسطه وجود سیمای زیبا و ویژگ یهای فوق العاده زیست محیطی آن ، اما اکنون به دلیل وجود تهدیدات جدی که پس از خشک شدنش محیط زیست منطقه را به چالش خواهد کشید. |
دریاچه ارومیه از دیر باز مورد توجه عموم بوده است ، قبلا به واسطه وجود سیمای زیبا و ویژگ یهای فوق العاده زیست محیطی آن ، اما اکنون به دلیل وجود تهدیدات جدی که پس از خشک شدنش محیط زیست منطقه را به چالش خواهد کشید.http://www.asriran.com/files/fa/news...254478_984.jpg
منابع تامین کننده آب دریاچه ارومیه را 21 رودخانه دائمی ، 7 رودخانه فصلی و 39 مسیل و چشمه های داخل دریاچه و بارش مستقیم به سطح دریاچه هستند.
در حال حاضر سطح تراز دریاچه به 77/1270 متر رسیده که در سال 74 به میزان 4/1278 متر بود و این کاهش در یک پروسه پانزده ساله اتفاق افتاده است .
از مهم ترین عوامل طبیعی تاثیر گذار بر وضعیت کنونی دریاچه ارومیه ، بروز پدیده خشکسالی در طی پانزده سال اخیر است ، همچنین افزایش دو سانتی گرادی درجه حرارت در سطح حوضه دریاچه و به تناسب آن افزایش تبخیر به میزان 2/11 درصد از سطح دریاچه ارومیه و افزایش تبخیر به میزان 4/8 در صد از سطح حوزه که خود باعث افزایش مصرف آب کشاورزی نیز می شود از دیگر عوامل طبیعی تاثیر گذار بر وضعیت دریاچه به شمار می رود.
عوامل انسانی تاثیر گذار بر این روند ، راندمان بسیار پایین در آبیاری اراضی کشاورزی حوزه آبخیز ، افزایش احداث سازه های آبی و ذخیره آب در این مخازن ، برداشت بی رویه از منابع آب سطحی ، افزایش جمعیت و به تناسب آن افزایش نیاز به آب در مصارف کشاورزی ، شرب وصنعت ، افزایش برداشت های مجاز و غیر مجاز از آبهای زیرزمینی ، سنتی بودن سیستم انتقال آب به مزارع و روشهای آبیاری ، وجود حدوداً 24000 حلقه چاه غیر مجاز و عدم رعایت الگوی کشت مطابق با میزان آب در سطح حوزه (كشت محصولات با نیاز آبی بالا ) در روند خشک شدن دریاچه ارومیه تاثیر داشته اند.
میزان شوری دریاچه در وضعیت فعلی چهارصد گرم نمک در هر لیتر یعنی در حد فوق اشباع است که در وضعیت نرمال یعنی در 15 سال قبل در حدود 180 تا 220 گرم در لیتر در نوسان بوده است.
همچنین در وضعیت نرمال جمعیت کثیری از پرندگان از جمله فلامینگو به این دریاچه مهاجرت می نمودند اما با كاهش آب دریاچه و افزایش شوری در حد فوق اشباع جمعیت این پرنده در این دریاچه بسیار كاهش یافته است.
افزایش نمک موجود در حد فوق اشباع ، کویر زایی در حاشیه پارک ملی دریاچه ارومیه ، مشکلات شدید مدیریتی و حفاظتی حیات وحش جزایر دریاچه ، تهدید جمعیتی حیات وحش ، عدم امکان جابجایی شناورها و در نتیجه عدم امکان دسترسی به جزایر ، تهدید اراضی کشاورزی و باغات حتی جوامع سکونت گاهی در اطراف دریاچه و کاهش شدید ذخایر ارتمیا در سطح دریاچه عمده ترین پیامدهای وضعیت موجود میباشد.
کاهش شدید جمعیت پرندگان مقیم و مهاجر ، برهم خوردن سیمای طبیعی حواشی دریاچه ارومیه و از دست رفتن ارزشهای گردشگری سنتی ، پدیدار شدن گنبد های نمکی در سطح دریاچه و مشکلات تردد شناورها ، کاهش آبدهی چشمه های آب شیرین موجود در جزایر و لزوم آب رسانی به جزایر ، ملحق شدن خشكی های داخل دریاچه به یکدیگر و از دست رفتن ارزشهای زیستی و کرسیتالیزه شدن نمک در بال و پر پرندگان از دیگر پیامدها و مشکلات پیش آمده این دریاچه نیلگون است.
ناگفته نماند برنامه جامع مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه بعد از تهیه و تائید آن در سطح منطقه ای در سطح ملی نیز به تصویب هیئت دولت رسیده و ستاد ملی دریاچه ارومیه به ریاست معاون محترم اول ریاست جمهوری جلسات زیادی را برگزار نموده كه نتیجه آن تعــریف ده ها طرح اضطراری و اولویت دار جهت احیاء دریاچه ارومیه می باشند كه بایستی توسط دستگاه های مختلف به اجرا در آید.
از جمله مهمترین آنها می توان به طرح گسترش آگاهی های عمومی در كاهش مصرف منابع آب حوضه ، شناسایی و جلو گیری از برداشتهای غیر مجاز از منابع آب سطحی و زیر زمینی ، مطالعه ریسک خشکسالی حوضه آبخیز ، مطالعه چگونگی احیاء تالابهای اقماری ، پایش کمی و کیفی منابع الاینده دریاچه و تالابهای اقماری و غیره را در آن راستا ذکر نمود . البته اجرای طرح های مدرن آبیاری نوین ، اقدامات اجرایی احیاء تالابهای اقماری دریاچه ، انتقال هوایی آب به جزایر ، احداث آب انبار برای حیات وحش در جزایر ، از جمله مهمترین پروژه های در دست اجرا میباشد.
ستاد ملی دریاچه ارومیه نیاز اكولوژیك این دریاچه را بالغ بر 1/3 میلیارد متر مکعب تصویب نموده اما متاسفانه عدم رعایت حق آبه مصوب و عدم همکاری کشاورزان در جهت کاهش مصرف آب زراعی در اراضی کشاورزی ، از عوامل تشدید كننده ی كاهش سطح تراز و كاهش مساحت دریاچه می باشد .
انتقال ذرات نمک به شهر و اراضی اطراف ، پایین رفتن سطح آبهای زیر زمینی در منطقه ، کوچ مردم روستاها و شهر های مجاور دریاچه به سایر مناطق ، بروز بیماریهای ریوی برای اهالی منطقه ، احتمال خروج حیات وحش جزایر به خارج از دریاچه و مرگ و میر حیات وحش در جزایر به دلیل کاهش آب و علوفه از عمده ترین چالشهای خشک شدن دریاچه ارومیه است.
*حجت جباری ؛ دانشجوی دکترای محیط زیست – گرایش اکولوژی آبهای داخلی .
کارشناس مسئول زیستگاه ها و امور مناطق و مسئول دبیرخانه دائمی شورای منطقه ای مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه
