تخریب حمام تاریخی وکیل در اردبیل/ بنای عهد صفوی پاساژ می شود
تخریب حمام تاریخی وکیل در اردبیل/ بنای عهد صفوی پاساژ می شود
حمام تاریخی "وکیل" اردبیل به عنوان یکی از آثار دوران صفویه و با بیش از 400 سال قدمت که در دل بازار تاریخی اردبیل واقع شده، به منظور بهره برداری تجاری تخریب شد. |
به گزارش معماری نیوز به نقل از مهر، اردبیل به دلیل قدمت تاریخی و به عنوان خواستگاه و در برهه ای پایتخت صفویان که از مهمترین دوران تاریخی ایران به شمار می‌آید و نیز با قرار گرفتن در میسر جاده ابریشم آثار ارزشمندی را در خود جای داده که حمامهای قدیمی با برخورداری از هنر معماری و نقاشی ایرانی اسلامی از آن جمله است.
حمام صفویه، حمام حاج محسن (ملاهادی)، حمام حاج شیخ، حمام پیر، حمام اوچ دکان، حمام میرزا حبیب، حمام پیر زرگر، حمام آقا نقی، حمام ابراهیم آباد، حمام زینال، حمام منصوریه، حمام میرزا ایمان، حمام یعقوبیه، حمام کاظمیه، حمام صدر، حمام یساول، حمام زندان، حمام کهنه و... که تعداد اندکی از آنها مرمت و بسیاری از آنها نیز تخریب و از بین رفته است.
اما از بین این حمامهای تاریخی، حمام وکیل به دلیل قدمت، ویژگیهای معماری، تاریخی و حتی اجتماعی از جمله آثار قابل توجه بوده و بی شک تخریب آن موجب از بین رفتن بخش عمده ای از تاریخ بویژه در زمینه حمامهای اردبیل خواهد شد.
تاریخ ساخت این حمام همانند معمار آن مشخص نیست، اما پیشینه این اثر بنا به تاکید سیدجمال ترابی طباطبایی در جلد دوم کتاب "آثار باستانی آذربایجان" به دوره صفویه بر می گردد، اما حمام وکیل تا سال 1361 فعال بوده و از این تاریخ تعطیل شده است.
این اثر دارای چندین ورودی بوده که ورودی اصلی آن به یکی از هشتیهای بزرگ بازار تاریخی اردبیل موسوم به "گنبد بزرگ" راه داشته که هم اکنون مسدود شده است، اما ورودی آن اواخر فعالیت خود از سمت خیابان امام خمینی(ره) و میدان امام حسین(ع) "تازه میدان" بوده که هم اکنون به صورت کامل تخریب شده است.
حمام وکیل اردبیل تا پیش از تخریب بخشهای عمده ای از آن، 350 متر مربع مساحت داشته ولی تا قبل از سال 1306 هجری شمسی وسعت آن بیش از دو برابر سطح فعلی بوده و شامل چهار حوضی بزرگ بود که استخری اضافه بر حمام داشت.
در این سال یعنی سال 1306 هجری شمسی شهردار وقت اردبیل "آقا خان حبیبی" به منظور ایجاد خیابانی که هم اکنون خیابان اصلی اردبیل محسوب می شود، قسمتهایی از حمام وکیل از جمله نصف چارحوض و تمامی گرمخانه سابق را تخریب کرد.
پس از اجرای طرح خیابان کشی معمار جدید این بنا بنام رستمعلی برادر حاج شعبانعلی معمار معروف زنجانی ضمن تخریب باقیمانده چارحوض سابق، هشتی رختکن را بنا می کند که دارای حوض بزرگی بوده است.
بسیاری از افراد مسن بازار که به صورت موروثی و اجدادی در بازار اردبیل دارای حجره هستند، معتقدند که در طرح خیابان کشی همان سال بخش موسوم به گرمخانه و حمام عمومی زنانه را کاملا تخریب شده است.
یکی از ویژگیهای تاریخی حمام وکیل این بوده که تنها حمام اردبیل است که خزینه آن مورد تخریب قرار نگرفت، دلیل آن هم این است که در زمان اجرای طرح بهداشتی حمامهای قدیمی اردبیل و تخریب تمام خزینه های حمامهای قدیمی توسط مسئولان بهداشتی وقت این حمام تعطیل بوده و از اجرای طرح در امان مانده است.
به لحاظ تاریخ اجتماعی نیز این حمام از اهمیت برخوردار بوده است، چنانچه در یک مورد روایت شده در زمان حمله عشایر به شهر اردبیل و درگیری حاج بابا خان مجاهد با آنان در بازار، ضمن جنگ و گریز، حاج باباخان پس از ایجاد حفره در چندین باب مغازه وارد حمام وکیل می شود که پس از محاصره توسط عشایر وی یکی از گنبدهای حمام را سوراخ کرده و از آنجا فرار می کند.
قسمتهای مختلف حمام وکیل اردبیل از جمله رختکن و گرمخانه و قسمتهای اصلی آن هر دو محوطه های هشت ضلعی می باشند که در گذشته نه چندان دور با گنبدیهای ضربی پوشانده شده بودند.
سقف داخلی گنبد گرمخانه که قسمتی از گنبد آن از گذشته باقیمانده است دارای چهار پنجره نورگیر در بالای هشتیها و همچنین نورگیر وسط راس گنبد بوده است، گچبریهای دیوار پایین این گنبد فرمی تار عنکبوتی و چهار جانب اصلی آن را خزینه و سه خلوتی که یکی از آنها به محوطه دوشهای جدید می رسید تشکیل می داد.
این اثر در سال 74 طی نامه اداره میراث فرهنگی استان اردبیل به همراه سه اثر دیگر شامل حسینیه مجتهد، حمام تاریخی آقانقی و منزل مسکونی سیدهاشم ابراهیمی برای ثبت در آثار ملی به معاونت پژوهشی سازمان معرفی شده که سه اثر ذکر شده ثبت اما از ثبت حمام وکیل اطلاعی در دست نیست در حالی که این اثر از قدمت بیشتری نسبت به بسیاری از آثار اردبیل برخوردار است. با این وجود بسیاری از پژوهشگران اردبیل بویژه تاریخی اعتقاد این اثر نیز ثبت شده است.
اینکه چطور اثری که در سال 1374 مستحق ثبت در اثر ملی کشور بوده، جزو آثار عهد صفویه و از حمامهای تاریخی کشور محسوب می شود، امروز مجوز برای تخریب آن صادر می شود، سوالی است که تاکنون بی پاسخ مانده و هیچ نهادی نیز خود را ملزم به پاسخگویی نمی داند.
هم اکنون قرار است با مشارکت وراث شخصی، سرمایه گذار بخش خصوصی، اوقاف و امور خیریه و شهرداری اردبیل این بنا به صورت پاساژ دو طبقه تغییر شکل دهد.
نامه وقف بخشی از اثر
علاوه بر این، بخشهایی از این بنای تاریخی طبق ثبت 19 شعبان 1277 هجری شمسی یعنی حدود 150 سال پیش وقف شده و متعلق به اوقاف و امور خیریه اردبیل است، اما به نظر می رسد در طرح پیشنهادی تجاری، برای این نهاد نیز واگذاری سفره خانه در مرکز پاساژ به عنوان سهم وقف در نظر گرفته شده است.
.........................
محمد میرزایی ناطق
