چالشی بر تجارب باززنده سازی مراکز تاریخی وکهن شهری در جهان و ایران

چالشی بر تجارب باززنده سازی مراکز تاریخی وکهن شهری در جهان و ایران شهر محل ایجاد روابط اجتماعی بین انسانها است و مراکز شهری به عنوان مهمترین نقاط شهری اند که شناسایی شهر با شناسایی این مراکز، اهمیت می یابد. از جمله این مراکز، مراکز تاریخی و کهن شهرند که نقش مهمی در جذب توریست و سرمایه به شهر دارند.

http://memarinews.com/Image/News/201...76836250_l.jpgچکیده مقاله :
شهر محل ایجاد روابط اجتماعی بین انسانها است و مراکز شهری به عنوان مهمترین نقاط شهری اند که شناسایی شهر با شناسایی این مراکز، اهمیت می یابد. از جمله این مراکز، مراکز تاریخی و کهن شهرند که نقش مهمی در جذب توریست و سرمایه به شهر دارند.

رشد روزافزون جمعیت شهرها و به تبع آن نیازجوامع به عناصر جدید شهری ومتناسب با جامعه مدرن،فضای شهری را دستخوش تغییراتی نموده است.این تغییرات در بافت جدید شهری در قالب مدرنیسم ودر بافت قدیمی در قالب فرسودگی نمود یافته است.

بنابراین جلوگیری از فرسودگی1 مراکزتاریخی و کهن شهری و احیای مجدد آن به منظور رفع آشفتگیهای اجتماعی- فرهنگی و کالبدی- بصری، ضرورت و اهمیت بررسی موضوع را ایجاب می نماید.

پژوهشگر در این مقاله به بررسی و مقایسه نمونه های موردی از تجارب باززنده سازی مراکز تاریخی شهر در جهان (برلین آلمان و دمشق سوریه) و ایران (مرکز تاریخی شهر یزد و محله سیروس تهران)، با تاکید بر پتانسیلهای موجود، ایجاد خوانایی2و سرزندگی3، کاستن از اغتشاش و آشفتگیها در راستای ارتقای سطح کیفی زندگی و نهایتا جذب توریست و سرمایه می پردازد.


واژه های کلیدی:
باززنده سازی⁴، مرکز تاریخی شهر، پویایی⁵ طرح، جذب توریست، پتانسیلهای موجود، آشفتگی واغتشاش ، توسعه پایدار،مشارکت مردمی

مقدمه :
یکی از مفاهیمی که امروزه در دانش شهرسازی نقش محوری یافته، واژه باززنده سازی است. از آنجایی که شکل گیری اغلب شهرها به دور یک یا چند هسته تاریخی بوده و همین هسته تاریخی است که هویت شهر را تا به امروز رقم می زده است،احیاء و مرمت آن امری اجتناب ناپذیر است.

این مراکزهنوز هم در بسیاری از شهرها، قلب اقتصادی شهر و محل معیشت و سکونت شهروندان می باشند. بنابر این اولین و ضروری ترین اقدام در مواجهه با موضوع مرکزتاریخی شهر، درک اهمیت و ضرورت باززنده سازی آن و بر همین اساس اتخاذ رویکردی موثر برای هدایت تحولات آتی آن است.

• فرسودگی
فرسودگی یکی از مهمترین مشکلات امروزی فضای کهن شهری است که منجر به بی سازمانی،عدم تعادل،بی قوارگی،زدودن خاطرات جمعی وافول حیات شهری آن می گردد.
فرسایش یا فرسودگی در کالبد یا عملکرد فضایشهری ویا در یکی از آنها نمودمی یابد که در حالات زیر قابل بررسی است:

1. حالت اول: فرسودگی در عملکرد بوده و شکل و کالبد،سالم است
2. حالت دوم: فرسودگی درشکل وکالبد بوده و عملکرد، سالم است
3. حالت سوم: هم کالبد و هم عملکرد فضا دچار فرسودگی است

• باززنده سازی
باززنده سازی یعنی دخالت آگاهانه در فضای شهری برای جلوگیری از فرسایش و خلق فضای شهری جدید با حفظ ویژگیهای اصیل و اصلی فضا. این واژه به مجموعه اقداماتی اطلاق می شود که با حداقل مداخله در کالبد، با تاکید بر تغییر کالبدها به منظور حذف و کاهش فرسودگی عملکردی، کالبدی و بصری انجام می گیرد.(مهرعلیزاده،15:1371) و در قالب سه رویکرد زیر نمود می یابد:

1. بهسازی
هنگامی که عملکرد فضای شهری دچار فرسودگی بوده و کالبد فضا سالم است، عمل بهسازی برای رهایی عملکرد شهری ازفرسودگی ،انجام می گیرد.این عمل سعی بر آن دارد تا با حذف یا به حداقل رساندن فرسایش در فعالیت و بدون دخالت کالبدی از فرسایش فضا جلوگیری کند.

2. نوسازی
در این حالت، شکل و کالبد فضا با وجود فعالیت مناسب دچار فرسودگی شده است و عمل نوسازی برای حذف فرسایش در کالبد وآسیب شناسی عوامل اصلی فرسودگی ،از فرسایش فضای شهری جلوگیری می کند.

3. بازسازی
بازسازی هنگامی ضرورت می یابد که هم کالبد و هم عملکرد فضا دچار فرسودگی است. در این حالت، شهر با مساله مخروبه ها و متروکه ها مواجه شده است که تخریب و ساخت مجدد را در فضای شهری با تاکید بر هویت تاریخی آن، به منظور کاهش علائم فرسودگی ملزوم می دارد.(حناچی،5:1384)

احیای بافت تاریخی شهر در راستای خلق فضاهای متناسب با نیازهای امروزی، ایجاد حیات و سرزندگی، معضلات اجتماعی- فرهنگی و کالبدی- بصری است.

حالتها نوع فرسودگی نوع باززنده سازی مدت زمان اقدام نحوه تغییرات مقباس:

اول عملکرد بهسازی کوتاه مدت
(5-0) سال تغییر،تدقیق کاربری، تاکید بر شکل بنا در حد زیر محله ئو کوی

دوم کالبد نوسازی میان مدت
(15-0) سال تاکید بر کاربری، تغییر در شکل بنا در حد محله و برزن

سوم عملکرد و کالبد بازسازی بلند مدت
(25-0) سال تنظیم کاربری،تعریف شکل بنا در مقیاس شهر یا بخشی از شهر


http://memarinews.com/Image/News/shahr%2011223344.jpg

• مرکز تاریخی شهر⁶:
مرکز تاریخی شهر ، مکانی است برای بروز و حضور حیات مدنی که در عرصه های مختلف تاریخ شکل گرفته و همین ویژگی باعث نقش مرکزیت آن شده است.(حبیبی،12:1381)

• ضرورت احیای مراکز تاریخی شهر:
هسته و مرکز تاریخی هر شهر، کانون اولیه، قلب تپنده و موتور توسعه شهر است که بخش اصلی هویت و شخصیت شهر را تشکیل می دهد.حیات و مرگ شهرها را از ویژگیهای مرکز آن، می توان تشخیص داد؛ بنابراین احیای این مراکز، به گونه ای که بتواند علایم حیاتی را به آن بازگرداند، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

توسعه های شهری جدید در کنار بی توجهی به مراکز تاریخی شهر،دگرگونی فرم و ساختار این مراکزو خالی شدن مراکز شهری از سکنه به علت فرسودگی شدید، به منزله بی توجهی
به هویت شهری است؛ چرا که مراکز شهری همواره باید نمودی از هویت7، تاریخ، فرهنگ و حیات شهری باشند.

حیات شهری، همانگونه که بیش از چند سده در مراکز شهری جریان داشته، همچنان می تواند جریان داشته باشد، مشروط بر اینکه با احیای ارزشمند ، برنامه ریزی و طراحی شهری مناسب که بر پایه شناخت درست از سازمان فضایی آن است بتوان مراکز تاریخی شهر را همچنان زنده و پویا نگاه داشت.

از نظر بصری مرکز شهر باید شامل نشانه های شاخص با سیمایی باشد که علاوه بر بیان هویت شهر، فرسودگی و اغتشاش8 بصری نداشته باشد، از لحاظ کارکردی باید برای تمام طبقات اجتماعی طراحی شود و از لحاظ اجتماعی نیز فضای مرکز تاریخی شهر باید شبانه روزی (قابل استفاده در شب) باشد.

• اهمیت مراکز تاریخی شهر
مراکز تاریخی شهر، در بدن شهر حکم قلبی را دارد که شادابی آن باعث نشاط شهر و افسردگی آن، انحطاط شهر را رقم می زند.

مرکز تاریخی شهر همان هسته اولیه و بافت تاریخی شهر است که شناسنامه پیدایش و رشد و دگرگونی شهر تا به امروز بوده و نشان دهنده روال و شیوه زندگی ساکنان اولیه شهر می باشد.ویژگیهای عمده ای که اهمیت مراکز تاریخی شهر را بیان می کند، می توان در موارد زیر بیان نمود:

1) شامل غنی ترین ارزشهای کالبدی، فرهنگی و تاریخی از هویت شهراند
2) بهترین محدوده برای تمرکز خدمات برتر اداری، سیاسی، اقتصادی و تجاری اند
3) سرمایه ای عظیم از ابتدایی ترین ساختمانها و راهها را شامل می شوند
4) قطب جاذب توریستها9، بازدید کنندگان و نتیجتا سرمایه10 به شهر می باشند


• تجارب کشورهای جهان در احیای مراکزتاریخی شهر

+ برلین11 از کشور آلمان
بافت قدیم و مرکزی شهر برلین، کروزبرگ است. کروزبرگ از جمله قسمتهای مرکزی شهر برلین است که از بافتی کاملا تاریخی و کهن برخوردار می باشد.این بافت به دلیل تقسیمات سیاسی، به صورت حاشیه ای از برلین غربی در آمده و به مدت چند دهه پس از جنگ، مورد غفلت قرار گرفت و بخش شرقی آن، با ساختمانهای مخروبه، با ساکنان محروم و کسانی که شغلهایشان را در شرکتهای کوچک از دست داده بودند، برای برلین غربی معضلی شده بود.زخمهای باقیمانده از زمان جنگ، بیشتر از سایر شهرهای آلمان در کروزبرگ بر جای مانده و مناطق متروکه و مخروبه به بستر نا آرامی های اجتماعی تبدیل شده بود. (مهندسین مشاور پلشیر،56:1379)

http://memarinews.com/Image/News/shahr%20112233.jpg

با توجه به این نارسایی ها، رهنمودهای ساماندهی شهری کروزبرگ در بهار سال 1982 توسط کمیته سیاسی شهر، مطرح و در ماه مارس 1983 نیز توسط مجلس برلین به تصویب رسید. بر اساس این رهنمودها، دوازده اصل عمده ساماندهی


شهری مطرح شدند که عبارتند از:

1. مشارکت ساکنان، تجار و کسبه حاضر در امر برنامه ریزی و نوسازی شهری و حفظ ساختمانهای با ارزش

2. هماهنگی و توافق برنامه ریزان، ساکنان، تجار و کسبه در اهداف و اقدامات نوسازی و برنامه ریزی اجتماعی

3. حفظ مشخصه های ویژه شهر قدیم و بر انگیخته کردن اعتماد و اطمینان مردم به بازسازی و نوسازی بناها، مجموعه ها و بافتهای فرسوده و تخریبی

4. توسعه الگوهای جدید زندگی متناسب با تغییرات دقیق در قطعات تفکیکی زمین

5. اجرا و گسترش نوسازی واحدهای مسکونی و ساختمانی به مرور زمان

6. بهبود موقعیت ساختاری بافت قدیم با حداقل تخریب و استفاده وسیع از گیاه و آب در بناها

7. استفاده از امکانات بالقوه بافت مانند خیابانها، میدانها و نواحی سرسبز

8. تعیین حدود مشارکت و حقوق مادی ساکنانی که در اثر اجرای طرح دچار خسارت می شوند

9. آشکار ساختن و روشن سازی تصمیمات ساماندهی شهری برای ساکنین از طریق نظرخواهی های مستمر

10. افزایش ضمانتهای مالی و اعتبارات سریع و مستقیم برای نوسازی های شهری

11. تعریف و توسعه سیاستهای جدید اجرایی و ایجاد تقسیمات کاری مشخص در دفاتر بازسازی و ساماندهی شهری

12. ضمانت روند نوسازی شهری پس از سالهای 1984 (کرمی پور،16:1385)

هدف از طرح ساماندهی شهری برلین و به خصوص محله کروزبرگ، یافتن راه حلی برای ایجاد شرایط مطلوب زندگی انسانی در شهر و ایجاد هماهنگی میان زندگی قدیم و جدید است.


+ دمشق12 از کشور سوریه
مرکز شهر دمشق بر روی شهر رومی بنا و طی قرون متمادی دستخوش تفییر و تحولات بسیاری شده است.این مرکز مهمترین و متراکم ترین مرکز تاریخی و تجاری سوریه است.مسأله اساسی در احیای این مرکز این بود که آیا باید بازار کهن را به حال خود گذاشت و در منطقه وسیع و مدرن شهر، مرکز تجاری جدیدی ساخت؟این اقدام باعث می شد که بازار و بناهای تاریخی اطراف آن همانند یک موزه و صرفا برای بازدید عموم باشند و اهمیت تجاری آن تضعیف شود.

بر همین اساس رویکرد جدیدی اتخاذ شد که اهم اهداف آن عبارتند از:

• توجه به نقش تاریخی- فرهنگی شهر کهن و ارتقاء کیفی و کمی آن
• احیای این مرکز بر مبنای حفظ خصوصیات شهر کهن
• تثبیت جمعیت مرکزو جلوگیری از فرار جمعیت به علت فرسودگی شدید بافت

راهبردهای13 عمده در باززنده سازی مرکزتاریخی شهر دمشق عبارتند از:

1) احیاء، حفاظت14 و بازسازی15 تمام یادمانهای تاریخی با الگو برداری از معماری شام قدیم
2) برقراری ارتباط بین بخش قدیمی شهر با توسعه های جدید
3) بهره گیری از فضاهای مخروبه و بی ارزش برای ایجاد فضاهای مورد نیاز
4) ساماندهی معابر پیاده و سواره در ارتباط با مرکز تاریخی
علی رغم وجود مشکلات عمده در راه اجرای این برنامه ، مشارکتی بودن آن و اقدامات موثر


برای احیاء، روند تکامل طرح را تسریع نمود.

• تجارب ایران در باززنده سازی مراکز تاریخی شهر

+ محله سیروس(چالمیدان) تهران
این طرح در سال 1381 توسط مهندسین مشاور تحت نظارت سازمان عمران و بهسازی شهری تهیه گردید. محله سیروس که در تهران قدیم، چاله میدان خوانده می شد، یکی از پنج محله اصلی شکل دهنده شهر بود و محل سکونت اقشار متوسط جامعه محسوب می شد. محله چاله میدان در همجواری محله بازار، عناصر و محورهای ارگانیکی مشترکی با آن داشت.مثل بازار نایب السلطنه، میدان امین السلطان و تیمچه ها و راسته هایی چند که با مداخله های بعدی و به ویژه احداث خیابانهای اصلی در مرکز شهر این پیوندها قطع شد.

امروزه محله سیروس با وسعت 40 هکتار و جمعیتی حدود 8000 نفر با مشکلات زیادی مانند: فرسودگی بناها و بافت، کمبود امکانات و تجهیزات زیرساختی، نارسایی خدمات شهری، عدم کیفیت محیطی، رکود فعالیتها و نا هنجاریهای اجتماعی روبروست.

طرح ویژه محله سیروس با رویکردی مشارکتی، ساماندهی، بهسازی و نوسازی ، این محله را هدف خود قرار داده تا در یک فرآیند تدریجی منزلت این محله مرکزی شهر را به آن بازگرداند. این طرح مشارکتی بوده و برای بهبود کیفی محله سعی دارد تا در همه سطوح برنامه ریزی، طراحی، اجرا، بهره برداری و مدیریت از فکر و منابع انسانی و مالی مردم و نهادهای دست اندر کار استفاده کند.به این اهداف اصلی به شرح زیر تدوین شده اند:

1. اتکای اصلی طرح به روشهای مشارکتی است

2. ساماندهی محیطی، بهبود زیر ساختها توسط بخش دولتی و عمومی، سرمایه گذاری نوسازی و بازسازی بناها با بخش خصوصی و مردم

3. حفظ و تقویت عناصر اصلی بافت که از گذشته به جا مانده است

4. بهبود کیفیت محیط زندگی و کار مردم بر پایه توسعه پایدار

5. مداخلات کوچک مقیاس، تدریجی و سنجیده پیش رود تا ارزیابی آنها باعث بهبود اقدامات آتی گردد

6. ملاحظات باید یکپارچه و همه جانبه باشد تا تاثیرات مثبت یکدیگر را تقویت کند

راهبردهای عمده برای عملی نمودن اهداف:
o راهبردهای ساماندهی و کالبدی شامل :

- ارتقای جایگاه و کیفیت محیط محله در همجواری با بازار از طریق هدایت مداخله ها در دو سطح بیرونی (لبه های شهری) و سطح درونی(ساختار مسکونی)

- تاکید بر تقاطعها و گره16 های شهری

- احداث گذرهای پشتیبان به منظورتامین دسترسی خدماتی واحدهای فعالیتی حاشیه ها بر روی گذرهای موجود و تاکید بر عدم تداخل آنها با شبکه داخلی محلی

- برقراری پیوند کالبدی – فضایی و ارتباطی میان محله سیروس و بلوکهای پیرامونی (بازار،امامزاده یحیی،امین السلطان)

- ایجاد ورودی ها و دروازه های شاخص سواره و پیاده از خیابان اصلی به درون محله برای افزایش نفوذ پذیری بافت مسکونی

- ساماندهی محیطی گذرهای فرعی محله در پیوندی با فضاهای عمومی به منظور افزایش نفوذپذیری بافت مسکونی و ارتقای کیفیت محیطی

- تعیین گستره های مناسب برای تجمیع قطعات ملکی فرسوده به منظور ساخت مجموعه های مسکونی مشارکتی و ارائه الگوی مطلوب سکونت

+ راهبردهای اصلاح کارکردی محله و جبران کمبود خدمات
- ایجاد سازگاری17 فعالیتها در شان محیط

- ایجاد فضاهای عمومی در امتداد نقاط کانونی گذرهای فرعی

- تجهیز محورهای اصلی18 به خدمات مورد نیاز محله و ایجاد فضاهای سبز و باز خدماتی در نقاط کانونی مسیرها

- تکمیل کلیه شبکه های زیرساختی محله

- ایجاد پارکها و پارکینگهای کوچک محله ای در امتداد محورهای فرعی

- احداث ساختمانهای آموزشی، فرهنگی، ورزشی و تفریحی مورد نیاز مردم محله در امتداد محورهای اصلی

- ساماندهی محیطی معابر محله (کرمی پور،20:1385)


+ مرکز تاریخی شهر یزد
اولین اقدام برای باززنده سازی بافت تاریخی و مرکزی شهر یزد ، ساماندهی هسته درونی آن است که در سال 1365 به تصمیم وزارت مسکن و شهرسازی آغاز شد. مطالعات نشان می داد در حالی که هسته درونی، با ارزشترین آثار معماری ایران را در بر دارد، پرمسأله ترین بخش شهر نیز می باشد. به گفته برخی از ساکنان بافت قدیم شهر یزد،آنهایی که خانه های خود راترک و به قسمتهای جدید نقل مکان کرده اند، در صورت احیای بافت و ایجاد تسهیلات شهری تمایل دارند به محله های قدیمی خود بازگردند زیرا بخشهای جدید، روح و فضای دلنشین بافت قدیمی را ندارد. (توسلی،14:1368)

برهمین اساس، مسائل و مشکلات اصلی بافت، در موارد زیر مطرح شد:

+ تخلیه تدریجی بافت از ساکنانی که توانایی سکونت درسایر محلات شهر را دارند
+ تعطیل شدن تدریجی مراکزتولید سنتی که زمانی از عناصر فعال و شاخص بخش قدیمی بودند مثل صباغی و عصاری
+ ناتوانی طرحهای شهری(جامع و تفصیلی) در پاسخ به مسائل
+ فرسودگی شدید بناها و فضاهای قدیمی شامل خانه ها، کاروانسراهاو خندق
+ ضعف دسترسی سواره به مثابه عمده ترین مشکل
+ تاثیر عوامل فوق بر پایین آمدن کیفیت محیط زیست شهری

به دنبال شناخت مسائل و مشکلات،اهداف زیر به عنوان هدفهای اصلی مطرح گردید:

+ حفظ ابنیه موجود و جلوگیری از تخریب بناها و مجموعه های تاریخی
+ فعال نمودن هسته درونی با ایجاد فضاها و فعالیتهای جدید و نه صرفا مرمت چند بنا
+ ایجاد هماهنگی در بدنه های تاریخی با آگاهی یافتن از اصول و قواعد شکل دهنده فضاهای گذشته
+ بهره گیری از بخشهای مخروبه و فرسوده برای احداث کاربریهای مورد نیاز با حداقل تخریب

• مقایسه تجارب احیا در جهان و ایران
بررسی و مقایسه تجارب کشورهای جهان با ایران، نشان می دهد که جای تعدادی از اصول احیای مراکز تاریخی جهان، در ایران خالی است.این اصول، موارد زیر را شامل می شود:

1- اجرای عملیات بر مبنای ارتباط مرکز شهر با پیشینه تاریخی شهر(پیوسته بودن جزء با کل)

2- متنوع بودن اقدامات احیاء و هدفمند بودن آنها درراستای بازگرداندن سرزندگی مراکز شهر به آن

3- بهره گیری از مشارکت مردم در تمام مراحل احیاء

4- ایجاد سازمانی که ضمانت تداوم و پویایی طرح را در گذر زمان فراهم کند

آنچه به عنوان نقص اصلی این طرحها مطرح شده است، این است که تنها دریک مقطع و بازه زمانی رواج می یابد و پس از مدتی از رونق می افتد و با گذشت زمان، اغتشاش و آشفتگی دوباره این مراکز را فرا می گیرد.

اصولا فرسایش امری طبیعی است که در تمام پدیده های جهان مصداق دارد،اما جلوگیری از این فرسایش و کاهش آن به منظور افزایش عمر فضای شهری میسر است.این امر نیز وجود یک سازمان ناظر بر بافت کهن فضای شهری را می طلبد که از طرفی با حمایت دولت و سازمان میراث فرهنگی و از سوی دیگر با ایجاد زمینه ای برای مشارکت مردم و گروههای ذینفع و ذینفوذ،همواره بتواند ضمانتی بر اجرای مناسب طرحها وپایداری،پویایی و تداوم آن در آینده باشد.


• نتیجه گیری و بحث
از یافته های تحقیق چنین بر می آید که اولین و موثرترین اقدام برای احیای مراکز تاریخی شهر، شناخت کامل،درک اهمیت و هدایت و کنترل تحولات آن در گذر زمان است. هدایتی که متضمن پویایی این مراکزدر راستای نیل به توسعه پایدار19 شهری، باز گرداندن منزلت و جایگاه از دست رفته به آن بر اساس زمینه های تاریخی و یادمانهای موجود باشد.

هنگامی می توان از یک الگوی مناسب ،برای استفاده نسلهای کنونی و آینده بهره برد که ازاصول مدرنیته با توجه به آداب و رسوم فرهنگی و سنتهای دیرین استفاده شود و ضمن حفظ نماد شهرسازی و معماری اصیل، دربردارنده سرزندگی و پویایی باشد.

آنچه باید همواره مورد توجه قرار گیرد این است که تا کنون هیچ استاندارد تنظیم شده ای در زمینه احیاء و مرمت مرکز تاریخی شهر، وجود نداشته است.همچنین،مراکز تاریخی شهر بسته به فرهنگ، تاریخ،آداب و رسوم و شیوه های زندگی هر شهر متفاوتند.

بنابراین تحقق باززنده سازی بافت تاریخی و کهن شهر، نیازمند تشخیص صحیح و بهره گیری مناسب از امتیازها و پتانسیلهای20 موجود در آن است تا از طرفی برای ساکنان، شرایط مطلوب زندگی را فراهم کند و از سوی دیگراکوتوریستها21 و جهانگردان خارجی و بازدیدکنندگان داخلی بتوانند از وضوح و سادگی آن به هویت شهروندان و بومیان سرزمین پی برده و نمادی از مواریث فرهنگی و اجتماعی گذشته را درک نمایند.





• پی نوشت:
1. Blight
2. Legibility
3. Vitality
4. Reconstruction
5. Dynamic
6. Historical Center Of City
7. Identity
8. Turbulence
9. Tourist
10. Capital
11. Berlin
12. Damascus
13. Strategy
14. Conservation
15. Renovation
16. Node
17. Harmony
18. Basic Axis
19. Sustainable Development
20. Potential
21. Ecotourist


• منابع:
1. بنتلی، ای ین و دیگران،" محیطهای پاسخده"، ترجمه مصطفی بهزادفر،انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، 1385
2. توسلی، محمود،"طراحی شهری در بافت قدیم شهر یزد"،انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی ومعماری ایران،تهران،1368
3. توسلی، محمود،" قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری "،انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی ومعماری ایران،تهران،1376
4. حبیبی، سید محسن و ملیحه مقصودی،" مرمت شهری:تعاریف،نظریه ها،تجارب،منشورها و قطعنامه های جهانی،روشها و اقدامات شهری"،انتشارات دانشگاه تهران،1381
5. حناچی، پیروز،"سخن نخست"،فصلنامه آبادی،سال پانزدهم،شماره 49،زمستان 1384
6. خادم زاده، محمدحسن و کاظم مندگاری،" تغییر و تداوم در شهر تاریخی یزد "، فصلنامه آبادی، سال چهاردهم،شماره 45، زمستان 1383
7. سعیدی رضوانی، نوید،" قلب شهر، شناخت و دخالت "،ماهنامه شهرداریها،سال سوم، شماره 1380،34
8. سیف الدینی، فرانک، " زبان تخصصی برنامه ریزی شهری "،انتشارات آییژ،تهران،1383
9. کرمی پور، عارفه،" ساماندهی محدوده پیرامونی مسجد جامع شهر قزوین"، رساله کارشناسی شهرسازی، دانشگاه تهران، تیر 1385
10. کیانی،یوسف،"شهرهای ایران"،انتشارات جهاد دانشگاهی،تهران،1368
11. مهرعلیزاده، سارا،" بهسازی حوزه های فرسوده شهری با تکیه بر مطالعه موردی محله کهنه بازار در شهر تبریز"،پایان نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه شهید یهشتی، 1381
12. مهندسین مشاور پلشیر، آروین معماری، 1379

13. Klebba, Jennifer, Garrett, Mind.ed, Radle, Bryan.T (2001)," Downtown Redevelopment in Selected Oregon coastal communities: some lessons from practice" Brayed, Michal .A. New York

14. Nasr, Joe & Volait, Mercedes (2001)," Urbanism, Imported or Exported? ",Willey Academy

15. Rada,Deborah,R(1999)," Transformational Leadership and Urban Renewal ",Journal of leadership studies, center for graduate studies






منبع: مولف و پژوهشگر : عارفه کرمی پور