اختيار معامله (Option) چيست؟

اختيار معامله و قراردادي است كه به موجب آن يك طرف معامله كه دارنده آن است(Option Holder) اين حق (نه تعهد) را دارد كه معامله خاصي را تحت شرايط خاصي با طرف ديگر معامله كه ناشر
(Option Issuer) يا فروشنده اختيار معامله(Option Writer) است، انجام دهد.

صاحب دارايي، اختيار معامله را به طرف ديگر مي فروشد تا هر زماني كه خواست در طول مثلا سه ماه بعد به خريد آن دارايي به قيمت مشخص شده، اقدام كند.

در يك قرارداد اجاره ممكن است اختيار معامله، دادن حق تمديد اجاره براي يك سال ديگر براي اجاره كننده باشد و يا ناشر يك اوراق بهادار ممكن است اختيار فروش همين اوراق بهادار را به خريداران اوراق خود براي مدت مثلا 5 سال به قيمت مشخص به فروش برساند و يا به عنوان عامل تشويقی به همراه اوراق اعطا كند. يك سفته باز ممكن است كه اختيار معامله اي را بخرد تا صد سهم خاص خود را در طول سه ماه آينده در هر زماني كه خواست در قيمت مشخص بفروشد.

قرارداد اختيار معامله نوع خاصي از ابزار مشتقه است و مي تواند در بازارهاي بورس و يا خارج از بورس مورد معامله قرار گيرد. برحسب دارايي مورد نظر انواع مختلفي از اختيار معامله ها وجود دارد اما بيشتر اختيار معامله هايي كه در بورس ها معامله مي شوند دارايي پايه شان سهام و يا قرارداد هاي آتي است. اما اختيار معامله هايي كه در بازارهاي خارج از بورس صورت مي گيرند شامل دارايي هاي پايه زيادي مثل اوراق بهادار، ارزها، دارايي هاي فيزيكي، سواپ ها و بسته اي از دارايي ها (basket of assets) مي شوند. اختيار معامله ها در هر قراردادي مي توانند ظاهر شوند كه چند نمونه به عنوان مثال ذكر شد و انواع مختلفي دارند كه نوع بسيار رايج آن عبارتند از:

1 -اختيار خريد (Call Option)

اختيار خريد به دارنده آن حق مي دهد كه دارايي مورد نظر را به قيمت مشخص و تا تاريخ معين خريداري كند.

2 -اختيار فروش (Put Option)

اختيار فروش به دارنده آن حق مي دهد كه دارايي مورد نظر را به قيمت مشخص و تا تاريخ معين بفروشد.

قيمت اعمال(Strike Price) اختيار خريد و فروش يك قيمت قراردادي است كه در زمان اعمال اختيار معامله، خريدوفروش دارايي مورد نظر به آن قيمت معامله خواهد شد.

آخرين روزي كه اختيار معامله مي تواند اعمال شود و بعد از آن تاريخ دارنده آن حق خريدوفروش به قيمت معين را از دست مي دهد تاريخ انقضا(Expiration Date) ناميده مي شود.

از بابت زمان انجام اختيار معامله سه تقسيم بندي وجود دارد:

1 -اختيار معامله آمريكايي American Exerciseتا زمان انقضا هر زمان كه دارنده بخواهد مي تواند اعمال شود.

2 -اختيار معامله اروپايي European Exercise اين اختيار معامله فقط در تاريخ انقضا قابل اعمال است.

3 - اختيار معامله برمودان اين اختيار معامله كه برخي اوقات در بازارهاي خارج از بورس OTC استفاده مي شود مي تواند چند روز قبل از تاريخ انقضا اعمال شود.

اما اينكه چرا به اين نام ها ناميده شده اند اطلاع دقيق در دست نيست و به منطقه جغرافيايي خاصي مربوط نيست (هر دو اختيار در همه جا معامله مي شوند)، ولی علت نامگذاري اختيار معامله برمودان مشخص است چراكه برمودان منطقه اي بين دو قاره اروپا و آمريكا است.

به عنوان مثال يك قرارداد اختيار فروش اروپايي روي دارايي پايه نفت خام برنت، 100000 بشکه، سه ماهه و به قيمت اعمال 50/22 دلار آمريكا را در نظر بگيريد.

1 - دارايي پايه: نفت خام برنت

2 - اندازه قرارداد: 100000 بشكه

3 -مدت انقضا: سه ماه

4 -قيمت اعمال: 50/22 دلار

اين اختيار معامله به دارنده آن اين حق (نه تعهد) را مي دهد كه سه ماه بعد از تاريخ امروز به ناشر اختيار فروش، 100000 بشكه نفت خام برنت را به قيمت 50/22 دلار آمريكا (اگر خواست) بفروشد و بديهی است خريدار اختيار فروش زمانی از آن استفاده خواهد که قيمت بازار کمتر از 50/22 دلار باشد.




تنوع بخشیدن با ابزارهای مالی می تواند در مهار تورم و هدایت بهینه منابع مالی سرگردان به بخش های زیربنایی اقتصاد کشور تاثیر داشته باشد.علاوه بر این با توجه به نبود ابزارهای مالی کافی در بازار سرمایه ایران و به ویژه، کمبود ابزارهای لازم جهت کاهش ریسک موجود، شورای بورس اوراق بهادار اقدام به تصویب معاملات اوراق اختیار کرده است. از آنجا که اوراق اختیار در بورس اوراق بهادار تهران سابقه ای ندارد، ایجاد و استفاده از آن نیاز به فرهنگ سازی بین سهامداران دارد.


اختیار معامله، اوراق بهاداری است که به دارنده آن حق خرید یا فروش یک دارایی خاص را در قیمت معین و در تاریخ مشخص یا قبل از آن اعطا می کند. اختیار معامله به عنوان یکی از اوراق بهادار اشتقاقی شناخته می شود، که از اوراق بهادار مشتق شده یا اشتقاقی اوراقی هستند که ارزش آنها بستگی به ارزش یک دارایی دیگر دارد. اختیار معامله، قراردادی است بین دو گروه (یک خریدار و یک فروشنده) به نحوی که خریدار از فروشنده اختیار معامله، حق خرید یا فروش یک سهم را در یک قیمت معین خریداری می کند.

در اینجا نیز همانند تمام قراردادها هر طرف امتیازی را به طرف مقابل اعطا می کند و خریدار به فروشنده مبلغی تحت عنوان حق شرط پرداخت می کند که در واقع همان قیمت اختیار معامله است. فروشنده نیز حق خرید یا فروش دارایی مذکور را در یک قیمت معین به خریدار اعطا می کند. اختیاری که به خرید یک سهم داده می شود اختیار خرید و اختیاری که برای فروش سهم داده می شود، اختیار فروش گویند. قیمت تعیین شده ای که خریدار اختیار معامله می تواند دارایی را خریداری کرده یا بفروشد قیمت اعمال یا قیمت توافق نامیده می شود. البته اوراق اختیار معامله مدت معینی نیز دارد. حق خرید یا فروش یک دارایی در یک قیمت معین می تواند تا تاریخ انقضای آن ادامه داشته باشد.

با توجه به طرفین قرارداد و همچنین نوع دارایی یا سهمی که اختیار معامله دربرگیرنده آن است، اختیار معامله ها می توانند اشکال مختلفی داشته باشند اما ویژگی های معینی وجود دارند که در تمام اختیار معامله ها مشترک هستند.

1- اول ، این که همراه هر قرارداد اختیار معامله یک حق، نه اجبار، برای خرید یا فروش وجود دارد. همان طور که اشاره شد اختیار خرید حقی است برای خرید یک سهم و اختیار فروش حقی است برای فروش.

2- دومین ویژگی مشترک انواع اختیار معاملات این است که هر قرارداد اختیار معامله ای، یک خریدار و یک فروشنده دارد. خریدار اختیار معامله به عنوان دارنده اختیار معامله شناخته شده و دارای یک موقعیت فروش است که در صورتی که دارنده اختیار معامله آن را اعمال کند، مسئول انجام دادن تعهدات قرارداد است.

3- سومین ویژگی مشترک همه اختیار معامله ها، قیمت اعمال یا تاریخ اعمال است و مبلغی که از سوی خریدار به فروشنده اختیار معامله پرداخت می شود به حق شرط اختیار معامله معروف است. به این معنا که اختیار معامله در خود اوراق نهفته است و برگ جداگانه ای مورد نیاز نیست. وقتی سهمی خریداری می شود همراه آن یک اختیار معامله دیگر به خریدار داده می شود و این اختیار در آن خرید اول نهفته است. می توان گفت اوراق مشارکت دولتی نیز تا حدودی این ویژگی را دارند به این معنا که در هر زمان می توان اوراق مشارکت را فروخت و تضمین قیمت بازخرید را حفظ کرد. یعنی نهادی تضمین کننده است که سالیانی است در اقتصاد ایران که آن را به قیمت اسمی بازخرید کند و این نوعی رواج داشته که بستر ساز بازار اوراق مشتقه خواهد بود. ما در زندگی روزمره خود با انواعی از اختیار معامله مواجه می شویم.


اختيار معامله آسيايي

اختيار معامله آسيايي كه به اختيار ميانگين (Average option) نيز معروف است، اختيار معامله اي است كه تسويه نهايي آن به قيمت ميانگين دارايي پايه در طول مدت زمان عمر اختيار معامله بستگي دارد و دو نوع خاص از آن وجود دارد.

1 - اختيار معامله با نرخ ميانگين (Average Rate of Option) يك اختيار معامله براي مواردي است كه در آن تسويه نقدي صورت مي گيرد و قيمت نهايي آن بر مبناي تفاوت قيمت ميانگين دارايي مورد نظر در طول عمر اختيار معامله و قيمت اعمال است.

2 -اختيار معامله با قيمت اعمال ميانگين (Average Strike Option) يك اختيار معامله براي موارد تسويه نقدي و فيزيكي دارايي پايه است و همانند اختيار خريد و فروش است با اين تفاوت كه قيمت اعمال، قيمت ميانگين دارايي پايه در طول عمر اختيار معامله است.هردو اين اختيار معامله ها براي اختيار خريد و فروش مي توانند مورد استفاده قرار بگيرند. از نظر زمان اجرا معمولا اين اختيارها اروپايي هستند اما امكان اجرا قبل از تاريخ انقضا نيز وجود دارد و در آن صورت ميانگين هاي مورد نظر تا زمان انقضا قبل از موعد، مورد محاسبه قرار خواهند گرفت. محاسبه ميانگين مورد نظر مي تواند به صورت حسابي و يا هندسي باشد.

نام آسيايي براي اين اختيار معامله دليل جالبی دارد. محاسبه اين نوع اختيار معامله برای اولين بار مربوط به اختيار معامله نفت خام است که توسط دو متخصص بانكي به نام هاي David Spaughton و
Mark Standish كه در توكيو حضور داشتند، صورت گرفت و به علت حضورشان در توكيو آن را اختيار معامله آسيايي نام نهادند.
مثال :
فرض نمایید شما تصمیم دارید یکی از اقلام مورد نظرتان را فردا پس از مراجعه به فروشگاه خریداری کنید. ولی در روز مراجعه متوجه می شوید که کالای مذکور به فروش رفته است. مدیر فروشگاه به شما یک برگه پیش فروش می دهد که به شما اجازه می دهد هفته بعد به فروشگاه مراجعه کرده و کالای مذکور را به همان قیمت خریداری کنید. حال شما صاحب یک اختیار خرید(همان برگه پیش فروش)هستید که به شما این حق را می دهد که کالای مذکور را در قیمت تعیین شده خریداری کنید. تصمیم با شما است که هفته بعد به فروشگاه مذکور مراجعه و آن کالا را تهیه نمایید و یا همان کالا را در جایی دیگر به قیمت مناسب پیدا کردید و از رفتن به فروشگاه مذکور منصرف شوید. در صورت عدم مراجعه شما از اختیار خرید استفاده نکردید و در صورت مراجعه برای خرید کالای مذکور، اختیار مطالعه را اعمال کردید.

ـ مثال :

فرض کنید که دولت اعلام می کند که محصولات کشاورزی را با قیمت معینی (تضمین شده) خریداری می کند. کشاورزان پس از برداشت محصول بررسی می کنند که آیا قیمت بازار بالاتر از قیمت پیشنهادی دولت است یا خیر؟ اگر قیمت بازار بالاتر بوده آنها محصول خود را در بازار به فروش می رسانند و اگر قیمت دولت بالاتر باشد محصول را به دولت می فروشند با فروش به دولت ، کشاورزان از اختیار فروش خود استفاده کرده اند.