۱۰ پرسش و پاسخ درباره پوکی استخوان

سلامت نیوز: آیا می دانید بیش از نیمی از موارد پوكی استخوان تشخیص داده نمی شود! آیا می دانید پوكی استخوان در سن بالای ۵۵سال به ویژه در زنان یائسه عامل اصلی شكستگی و بستری در بیمارستان است كه می تواند به مرگ منجر شود. آیا راهی برای جلوگیری از پوكی استخوان وجود دارد؟

بی شك پوكی استخوان بیماری سالمندان به ویژه زنان محسوب می شود، تشخیص آن آسان و درمان آن نیز ساده به نظر می رسد، پوكی استخوان به كاهش تدریجی مواد معدنی استخوان اطلاق می شود كه باعث ضعیف شدن استخوان شده و شكستگی لگن و مچ دست را اغلب به همراه دارد، سالانه میلیونها نفر در جهان به علت این شكستگی در بیمارستانها بستری و جراحی می شوند.


1- چه افرادی در معرض خطر هستند؟

زنان، افراد مسن، بیماران دچار پركاری تیروئید، مصرف كنندگان داروهای حاوی كورتون (مبتلایان به آسم و بیماری های التهابی پوست و...)، كسانی كه سابقه خانوادگی پوكی استخوان دارند، افراد بی حركت به علت فلج یا افرادی كه دراز مدت بستری در بیمارستان یا منزل هستند، افراد بسیار لاغر، سیگاریها و مبتلایان به یائسگی زودرس.


2- چرا زنان بیشتر در معرض این خطر هستند؟

زنان در مقایسه با مردان از استخوانهای ظریف تری برخوردارند و به علت تغییرات هورمونی در یائسگی، به ویژه بالای ۴۵سال به واسطه كم كاری تخمدانها، از استروژن كه یك هورمون تقویت كننده استخوانی است، محروم می شوند.


3- بیماری خاموش (اوستئوپورز) چه نشانه هایی دارد؟

همانگونه كه یادآوری شد، این بیماری اغلب در مراحل اولیه بدون علامت است، شاید بیمار از درد شدید پس از ضربه به اندام ها شاكی باشد، كمردرد نیز از نشانه های دیگر است، در مراحل نهایی تغییر شكل ستون فقرات (به شكل قوز) كاهش قد، و شكستگی ها رخ می دهد.


4- شكستگی های ناشی از پوكی استخوانها با شكستگی های دیگر چه تفاوت بارزی دارد؟

در شكستگی های استخوانی بیشتر به انرژی زیادی نیاز هست، برای مثال تصادف یا سقوط از ارتفاع و بلندی قابل ملاحظه، ولی در این افراد با افتادن از یك پله كم ارتفاع و یا ضربه ای كوچك شكستگی در لگن (ران و بازو) یا مهره های كمری رخ می دهد.


5- چه گروه هائی از بیماران شانس ابتلاء به پوكی استخوان بیشتری دارند كه باید در این جریان درمان شوند؟

افرادی كه به علت تنگی نفس ناشی از آسم یا بیماری های پوستی (تاول زا) یا بیماران روماتیسمی به مصرف كورتون با تجویز پزشك اقدام می كنند، نیز از جمله افراد در معرض خطر تلقی می شوند، بنابراین پزشكان محترم باید توصیه به مصرف كلسیم و ویتامین دی با استفاده از رژیم یامكمل های غذایی كنند، البته این مطلب واضح است كه افرادی كه داروی ضد صرع و هورمونی مصرف می كنند، از دیگر افراد پرخطر هستند.


6- این بیماری بطور دقیق چگونه تشخیص داده می شود؟ آیا تشخیص آن قطعی است؟

هیچ راه بالینی وجود ندارد كه در معاینه، پزشك به صورت قطعی بگوید كه بیمار به پوكی استخوان مبتلاست، درد استخوان ها به تنهایی كافی نیست، در رادیوگرافی (عكسبرداری با اشعه ایكس) هم نشانه هایی از كاهش دانسیته استخوانی را می توان مشاهده كرد ولی بهترین و مطمئن ترین وسیله تشخیص، سنجش تراكم معدنی استخوان است كه توسط پزشكان غدد داخلی روماتولوژیست (تشخیص بیماری های) تجویز می شود.

باید به طور معمول زنان بالای ۶۵ سال و در مردان و زنان جوانتر كه حداقل تجربه یك بار شكستگی را به علت شكنندگی استخوان در ضربات (خفیف یا غیرقابل ملاحظه دارند) انجام شود، در این روش میزان تراكم استخوان ازنظر مواد معدنی در گردن استخوان ران و مهره های كمری اندازه گیری می شود كه در صورتی كه از حد استاندار د پایین تر باشد، پوكی استخوان اطلاق می شود كه در سه سطح قابل سنجش است؛ سبز كه منطقه ایمن است و زرد و قرمز تمایل به خطر را نشان می دهد، قابل تذكر است كه به صورت قطعی به جز موارد اندكی در آزمایشگاه نمی توان به تشخیص پوكی استخوان رسید، البته در بیماری پركاری تیروئید، افزایش سطح گلوكوكورتیكوئید اختلال كاركرد غدد داخلی، بیماری های كلیوی و گوارشی كمك كننده است.

7- چه روشی برای پیش گیری توصیه می شود؟ چه میوه ها و غذاهایی مفید است؟

براساس یك شعار راهبردی پیشگیری در اینجا نیز بسیار ارزان است ولی در صورت عدم انجام یك اقدام بسیار زیانبار است.

ـ مصرف كلسیم و ویتامین دی: به طور معمول افراد جامعه، دچار كمبود كلسیم و ویتامین دی نسبت به استاندارد جهانی هستند. ۴۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین المللی ویتامین دی به صورت روزانه توصیه می شود، البته گاهی بعضی از افراد به علت اجتناب از سرطان پوست در معرض آفتاب قرار نمی گیرند و یا در مناطقی مثل شمال كشور زندگی می كنند كه كمتر از نور آفتاب بهره می برند، این افراد روزانه ۱۰۰۰ واحد بین المللی و اگر فردی یائسه شده باشد ، ۱۲۰۰ میلی گرم كلسیم و در صورتی كه هنوز به این مرحله نرسیده، ۱۰۰۰ میلی گرم كلسیم نیاز روزانه وی است.

- نكته با اهمیت مسئله وزن بیماران است، از آنجایی كه هر چه وزن بالاتر باشد فعالیت كمتر است و هرچه فعالیت كمتر باشد استخوان ها بیشتر تحلیل می روند، بنابراین افراد چاق و پیر بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند، افراد چاق به علت عدم حفظ تعادل و فشار بیش از حد احتمال آسیب دیدگی زانو كمر لگن و مچ پای آنها بیشتر است.

هرگاه فردی از مكمل های كلسیم و ویتامین دی استفاده می كند به جهت كاهش عوارض گوارشی، ارجح است از مواد و داروهای ضد نفخ استفاده كند و یا افرادی كه مشكلات كلیوی دارند(مثل سنگ كلیه) به همراه كلسیم مایعات فراوان استفاده كنند.

- هرگاه خانمی داروهای هورمون زنانه مثل استروژن استفاده می كند باید آزمایشات تخصصی زنان انجام دهد.

- غذاهایی که حاوی كلسیم بالاتر می باشد عبارت است از: سردسته مواد غذایی حاوی كلسیم، لبنیات است، (شیر ماست پنیر و ...) در مركبات (پرتقال) علاوه بر ویتامین سی، كلسیم بالایی دارد، گلابی، سیب، گریپ فوروت، كاهو، اسفناج، نخود فرنگی، هویج و ...


8- ورزش چه نقشی در پیشگیری از پوكی استخوان دارد؟ چه نوع ورزشی مفید است؟

براساس مطالعات مختلف، ورزشی كه بیشترین نقش را در حفظ توده استخوانی دارد، پیاده روی است. پیاده روی روزانه بین ۳۰ تا ۲۰ دقیقه به غیر از یك جفت كفش به وسیله دیگری نیاز نیست.

در افرادی كه قادر به پیاده روی نیستند، فیزیوتراپی و حركات كششی در منزل نیز مفید است، افراد مسن بهتر است از عصا یا واكر جهت پیاده روی استفاده شود، زیرا خطر سقوط بالاست.

افراد سالمندتر بهتر است در نور كافی و سطوح غیر شیب دار راهپیمایی كنند، از تردد در مسیر یخ زده لغزنده اجتناب كنند، این افراد نباید قبل از پیاده روی از داروی آرام بخش و اعصاب استفاده نمایند.


9- توصیه های كلی برای بیماران

- سیگار نكشید.

- كاهش وزن ناگهانی بیش از ۵ درصد نداشته باشید.

- از مصرف الكل خودداری كنید.

- در صورت مصرف داروی ضد سرطان و ضد تشنج و تیروئید از مقدار كافی كلسیم و ویتامین دی استفاده كنند.

- افراد سالمند با مشكل پوكی استخوان از كمربند استفاده كنند.

- افراد مبتلا به بیماری التهابی روده و آرتریت ها (بیماری های روماتیسمی) و ریوی كه بیش از سه ماه از داروهای حاوی كورتون استفاده می كنند، می بایست با نظر پزشك معالج از ویتامین دی و كلسیم كافی استفاده كنند.

- افرادی كه سابقه یكبار شكستگی استخوانی ناشی از پوكی استخوان در خانواده (بستگان درجه یك) دارند به پزشك مراجعه كنند. (به ویژه خانم ها(


10- آیا پوكی استخوان و كمبود مواد معدنی استخوانی فقط در سالمندان بروز می كند؟

خیر، در همه افرادی كه باید مواد معدنی مثل كلسیم كافی و ویتامین دی دریافت كنند و به علت بیماری یا سوء تغذیه دچار كمبود آن یا سوء جذب آن می شوند، این مشكل بروز می كند و در درجات شدید تظاهر جدی پیدا می كند، مثلاً دوره حاملگی و شیردهی كه كلسیم جنین و كودك توسط مادر تامین می شود می بایست مادر سهم مناسبی از شیر و لبنیات در جیره غذایی خود داشته باشد.

در دوران كودكی بیماری ریكتز(راشی تیسم) كه در كودكان در حال رشد به علت كمبود ویتامین دی و یا اختلال در ساخت و ساز آن بروز می كند كه باعث تغییر شكل استخوان ها می شود، ولی در نوجوانان به ویژه دو سال قبل از بلوغ یك نوع پوكی استخوان ناشناخته در حوالی ۱۴ ۱۰ سالگی رخ می دهد.

تظاهر اصلی آن درد استخوانی و درد پشت است كه در عین حال در آزمایش ها كلسیم و فسفر خون طبیعی است، باید بدانیم این بیماری خودبخود بهبود می یابد، هرچند ممكن است در این شرایط باعث شكستگی خاصی در استخوان های ران، ساق و مچ دست شود. با مصرف مطلوب مواد لبنی و استفاده از آفتاب با این بیماری مبارزه كنیم.