1. آسيب شناسي نخبگان از ديد امام علي(ع)
وجود مجموعه اي از آسيب ها در هر حكومت، باعث تضعيف و حتي فروپاشي آن حكومت مي شود؛ هرچند حكومت از ابعاد گوناگون با اقتدار باشد، اما زمام داران، كارگزاران و نخبگان جامعه، اگر دچار آسيب شوند، به طور قطع دامنه تأثير آن فراتر از يك فرد و حتي اطرافيان خواهد بود. نمونه هاي ذيل مي تواند نقش اين آفت ها را روشن كند:
الف) خيانت: گرچه خيانت از هركس و در هر جايي ناپسند است، اما از آن كه در جامعه در پيش چشم ديگران است، در هر جايگاهي، به هيچ وجه بخشش پذير نيست. فرمان قاطع امام علي(ع) دراين باره چنين است:
اي مالك! اگر يكي از همكاران نزديكت دست به خيانت يازيد، [اولاً] او را با تازيانه كيفر كن، [ثانياً] او را عزل كن، [ثالثاً] در جايگاه خواري اش بنشان، [رابعاً] داغ خيانت بر چهره اش بگذار، [خامساً] قلاده ننگ و بدنامي بر گردنش بياويز.1
ب) ضعف مديريت: وجود افراد سست عنصر در رده هاي مختلف مديريتي و تكيه زدن آنها بر جايگاه هاي مسئوليتي، از ديگر مواردي است كه مي توان آن را از مصداق هاي آسيب نخبگان بر خود و جامعه دانست. در برخورد با چنين وضعيتي، بهترين رهنمود از بهترين راهنما، يعني امام علي(ع) راه گشاست:
اي كميل، سستي انسان در انجام دادن كارهايي كه بر عهده اوست... نشانه ناتواني آشكار و انديشه اي ويرانگر است... اي كميل! تو در آن سامان پلي شده اي تا دشمنان از آن بگذرند...؛ نه قدرت داري با آنان نبرد كني، نه هيبت داري كه از تو حساب برند.2
ج) استبداد و خودرأيي: پديده اي ضداخلاقي است كه بيشتر دامن گير بزرگان مي شود و پس از اندك زماني، ارزش آنها را بر باد مي دهد و آثار اجتماعي آن نيز محسوس است.
سخنان امام علي(ع) در مورد گستردگي دامنه نتايج چنين رويكردي، نشان از اهميت آن است:
اگر... زمام داران در برابر مردم استبداد پيشه سازند، [اولاً] وحدت كلمه از بين مي رود، [ثانياً] نشانه هاي ستم آشكار، [ثالثاً] نيرنگ بازي در دين فراوان، [رابعاً] راه هاي شناخته شده سنت ها، متروك، [خامساً] هواپرستي رايج، [سادساً] احكام دين تعطيل [و سابعاً] كينه توزي، فراوان خواهد شد.3
د) كوتاهي در انجام وظايف: يك فرد برگزيده و مورد اعتماد و در معرض توجه جامعه، درعين حال كه در جايگاه برجسته خويش است، اگر كوتاهي كند يا غفلت ورزد، نه تنها بي كفايتي خود، بلكه بي اعتباري آن جايگاه را به اثبات مي رساند. در اين مورد، فرياد امام علي (ع) ، هشداري براي تمام نخبگان است: «به من خبر رسيده كارهاي بسيار بر زمين نهاده، به سرگرمي و تفريح بيرون مي روي و نسبت به قبيله ات در ثروت خدا گشاده دستي مي كني، گويا ميراث پدر و مادر توست».4
نهج البلاغه، گرچه گوشه اي از درياي حِكَم و مواعظ امام المتقين و نخبه المنتخبين است، در همين موضوع آسيب شناسي نخبگان، بيش از سي مورد را مي توان شمرد.
1. نهج‌البلاغه، نامه 53.
2. همان، نامه 61.
3. همان، خطبه 216.
4. همان، نامه 71.
