جشن مهرگان ، روز عشق در فرهنگ ایران

http://uc-njavan.ir/images/q28sjdke8qknusbm955b.jpg



مهرگان یا جشن مهر یکی از بزرگترین جشن‌های ایران است که در مهر روز از برج مهر برگزار می‌شود.

«مهرگان» پس از نوروز بزرگترین جشن ایرانیان باستان بوده‌است.
این جشن در جوامع ایرانی خارج از ایران نیز به گستردگی برگزار می‌شود.


این جشن از روز شانزدهم مهر آغاز می‌شود و شش روز به طول می‌انجامد و در روز ۲۱ مهر به پایان می‌رسد.
نخستین روز جشن رامهرگان عامه و اخرین روز جشن مهرگان خاصه نامیده می‌شود.

در زمان ساسانیان بر این باور بودند که اهوره‌مزدایاقوت را در روز نوروز و زبرجد را در روز مهرگان آفریده‌است و از دیر باز ایرانیان بر این باور بودند که در این روز کاوه آهنگر علیه ضحاک به پاخواست و فریدون بر اژی دهاک(ضحاک) غلبه کرد.

مردم ایران از هزاره دوم پیش از میلاد آن را جشن می‌گیرند.مهرگان نیز همانند نوروز با مراسم خاص و آداب و رسوم ویژه برگزار می‌شود.

مهر یا میترا در زبان فارسی به معنای «فروغ، روشنایی، دوستی، پیوستگی، پیوند و محبت» است
و ضد دروغ، دروغ گویی، پیمان شکنی و نامهربانی کردن است.
فلسفه جشن مهرگان سپاسگزاری از خداوند به خاطر نعمت‌هایی است که به انسان ارزانی داشته و تحکیم دوستی و محبت میان انسانهاست.

جشن مهرگان ، روز عشق در فرهنگ ایران

از: دکتر شاهين سپنتا

"مهر" در اوستا علاوه بر این که محبت و عشق معنی می دهد به این گونه تعبیر شده است که دارای بیور چشم و بیور گوش است ( بیور یعنی "بدونِ وَر " یا بی نهایت ) و به این مفهوم است که مهر در درونمان بی نهایت چشم و گوش دارد تا با هوشیاری مواظب خودمان و خانواده و وطن و هموطنان و همه مردم دنیا باشیم و حتا گیاهان و حیوانات دنیا را هم دوست داشته باشیم.

با "مهر" می توان جهانی را پرمهر نمود چون بر بنیان اوستا مهر در درون شما محدود نیست و دارای دشت های فراخ است.

در اوستا پیوسته گفته شده است که مهر باید با پیمان همراه باشد و چنان که از "مهریشت " بر می آید یک بهدین باید افزون بر مهر پیمان دار هم باشد و بر پیمان خود پایبند باشد و مهری که بر پیمان استوار نباشد ، سطحی است و پایه و اساسی ندارد. دکتر اردشیر خورشیدیان در گفت و گویی که با ایران نامه داشت ، با بیان این مطلب افزود : در فرهنگ ما جشن مهرگان جشن مهرورزی و "عشق" به مفهوم واقعی کلمه نه به مفهوم سطحی آن ، تعیین شده است.

دکترخورشیدیان ، با تاکید بر همین مطلب در گفت و گویی که به تازگی با هفته نامه امرداد ( 192 ) داشت ضمن اشاره به گستردگی مفهوم " عشق" در فرهنگ ایران گفت:

عشق همان "اشه" است...
اشه یعنی ما باور داریم خدا عشق است...
عشق به انسانیت، کار، طبیعت، خانواده و غیره همه بخشی از معنای گسترده عشق هستند.

عشق مربوط به " مهر دارندۀ دشت های فراخ " محدود به زن و شوهر نیست.ما به عنوان یک انسان باید به انسانیت عشق بورزیم. ما طبیعت را دوست داریم و خدا را همه جا می بینیم. وی در ادامه و در پاسخ به تلاش هایی که اخیرا از سوی برخی دوستداران فرهنگ ایران صورت می گیرد تا جشن اسفندگان را به عنوان روز عشق در فرهنگ ایرانی معرفی کنند، گفت:

اجازه بدهید روز جشن اسفندگان روز بزرگداشت زن و مادر بماند و آن را با روز عشق اشتباه نگیریم.

درهمین مورد ، انجمن موبدان تهران نیز در نامه ای که پیش تر در امرداد ( 180 ) منتشر شد، تاکید نموده بود:

« ... مهر تعادل را دوست دارد، مهر عشق کامل و فراگیر است. عشق به آفریننده کل ، عشق به اشویی، عشق به کوشش در راه آباد کردن جهان و خوشبخت کردن دیگر انسان ها ازهر رنگ و جنس و نژاد است. عشق به صلح و دوستی، عشق عشق به زندگی با همه گرفتاری ها و مسائل و مشکلاتی که دارد و کوشش درحل همه نارسایی هاست. عشق به همه هستی چه گیتوی و چه مینوی از پیر و جوان و خرد و کلان و حتا حیوانات و گیاهان است.

پس بیایید همراه با گرامی داشت همه روزهای خدادادی و احترام به همه شایستگی ها و جشن های ماهیانه ، روز عشق را محدود به عشق به زن و همسر و مادر نکنیم و اجازه دهیم که جشن اسفندگان مانند همیشه تاریخ ویژه گرامیداشت بانوان گرامی و بزرگداشت مادر بماند و روز مهر از ماه مهر یا " جشن مهرگان" را " روز عشق" ایرانیان بدانیم و تبلیغ کنیم که همه انسان ها از هر جنس و رنگ و نژاد ، نماد آن بر روی زمین هستند تا در این روز بزرگ عشق ورزی و پیمان داری را تمرین کنیم و بیاموزیم و بیاموزانیم.

ریشه شناسی مهرگان


صل و ریشه واژه مهر به واژه مشترک هند و ایرانی miθra برمی گردد.این واژه در اوستا به صورت miθra «ایزد میترا» به کار رفته‌است. .


مهر یا میترا در زبان فارسی به معنای «فروغ، روشنایی، دوستی، پیوستگی، پیوند و محبت» است و ضد دروغ، دروغ گویی، پیمان شکنی و نامهربانی کردن است.با توجه به بند ۱۱۶ مهر یشت :

... مهر میان دو برادر نود و میان پدر و پسر صد درجه‌است و میان پیروان ده هزار درجه‌است.

بسیاری واژه مهر را «عشق، دوستی» معنا می‌کنند نه «پیمان و قرارداد» زیرا انچه که میان روابط خانوادگی معنا دارد «عشق، دوستی» است و نه «پیمان و قرارداد».مهر به معنای فروغ و روشنایی نیز به کار رفته‌است، در نخستین سدۀ میلادی میترائیسم در سراسر روم گسترش یافت و نقش نگاره‌های برجامانده تاکیدی از گسترش این آیین دارد.

برخی از این نگارهای به جا مانده نوشته‌ای دارند با عنوان «sol invictus» به معنای «خورشید همواره پیروز».این نوشته به معنی دیگری از مهر یا میترا ، «خورشید» تاکیید می‌کند.


پیشتر مهرگان با نام بغ یادی، بگ یادی (bāgayādi) به کار می‌رفته‌است، بر این اساس برخی بخش نخست این نام را baga- «بغ، خدا» و بخش دوم را yāda- «ستایش» و در کل به معنی «خدایان ستایش» می‌دانند.میترا در میان ایرانیان با لقب «بغ» بیان شده، به همین جهت احتمال اینکه منظور از«بغ» در بخش نخست واژه همان «میترا» و احتمال اینکه بخش دوم صورت صرف شدۀ از yad به معنی «جشن» باشد در مجموع می‌توان آنرا «جشن بغ » ، «جشن میترا» یا «جشن مهر» ترجمه کرد هاشم رضی ایران‌شناس و مترجم ایرانی واژه “گان” را پسوندی می‌داند برابر با معنی جشن؛ بنابراین می‌توان این جشن را «جشن مهر» یا «مهرگان» نامید.

تاریخچه

پیشینه جشن مهرگان به هزاره دوم پیش از میلاد بر می‌گردد و بیش از ۴۰۰۰ سال قدمت دارد.

دیرینگی این جشن دست کم تا دوران شاهان باستانی و بزرگی چون فریدون باز می‌گردد.

فردوسی در شاهنامه به روشنی به این جشن کهن و پیدایش آن در دوران پادشاهی فریدون اشاره کرده‌است:

{{|به روز خجسته سرِ مهر ماه|به سر بر نهاد آن کـیانی کلاه}} {{|زمانه بی اندوه گشت از بدی|گرفتند هر کس ره بخردی}} {{|دل از داوری‌ها بپرداختند|به آیین یکی جشن نو ساختند}} {{|نشستند فرزانگان شادکام|گرفتند هر یک ز یاقوت جام}} {{|میِ روشن و چهره ی شاه نو|جهان نو ز داد از سرِ ماه نو}} {{|بفرمود تا آتش افروختند|همه عنبر و زعفران سوختند}} {{|پرستیدن مهرگان دین اوست|تن‌آسانی و خوردن آیین اوست}} {{|اگر یادگارست ازو ماه و مهر|بکوش و به رنج ایچ منمای چهر}}

پیش از هخامنشیان، جشن مهرگان بغ یادی، بگ یادی (bāgayādi) «یاد خدا – سپاسگزاری از خدا» نام داشت.

بغداد (خدا آن را داده) نام باغی در نزدیکی تیسفون پایتخت اشکانیان و ساسانیان بود که بعدها به شهر تبدیل شد، نام شهر بغداد کنونی برگرفته از همین نام پارسی است.

براساس متون اوستا (کتاب مقدس زرتشتیان)، تقویم ایرانیان پیش از هخامنشیان دارای دو فصل تابستان و زمستان است که نوروز جشن آغاز سال جدید و فصل تابستان و مهرگان جشن آغاز نیمه دوم سال و فصل زمستان بوده‌است

زمان مهرگان

زمان این جشن در روز مهـر از ماه مهر برابر با شانزدهم مهرماه است. عده‌ای این جشن را در روزهای دیگر و از جمله در دهم مهر برگزار می‌کنند. حال آنکه بسیاری از ایران‌شناسان آنرا نادرست می‌دانند.

روز مهر یا مهر روز

در گاه‌شماری زرتشتی یا اوستایی، سال ۱۲ برج و برج ۳۰ روز بوده‌است و هر روز از برج نامی داشته‌است.بعضی از این نام‌ها، به نام برج‌های دوازده گانه نامیده می‌شد هر گاه نام روز و نام برج هم نام می‌شد ایرانیان آن روز را جشن می‌گرفتند.برای نمونه دهمین روز به نام تیر، شانزدهمین روز به نام مهر و پنجمین روز به نام سپندارمذ بود که به ترتیب جشن‌های تیرگان، مهرگان، اسفندگان را جشن می‌گرفتند. بسیاری مهرگان را روز پیروزی فریدون بر ضحاک می‌دانند،

در تاریخ طبری چنین آمده‌است:

فریدون سر بیوراسب (ضحاک) را با گرز سرخمیده‌ای بکوفت، پس او را به کوه دماوند برد و دست و بازویش را محکم ببست و به چاه افکند و فرمان داد که روز مهرماه مهروز را عید بگیرند. و این همان جشن مهرگان است

همچنین در آثارالباقیه (ص. ۲۹۲) آمده‌است: {{نقل قول|روز بیست و یکم رام روز است که مهرگان بزرگ باشد و سبب این عید آن است که فریدون به ضحاک ظفر یافت و او را بقید اسارت درآورد و چون ضحاک را به پیش فریدون آوردند ضحاک گفت مرا بخون جدّت مکش و فریدون از راه انکار این قول گفت آیا طمع کرده‌ای که با جم پسر ویجهان در قصاص همسر قرین باشی بلکه من تو را بخون گاو نری که در خانه جدم بود می‌کشم سپس بفرمود تا او را بند کردند و در کوه دماوند حبس نمودند و مردم از شر او راحت شدند و این روز را عید دانستند.و (ص.۳۴۶):

در این روز [روز مهر از ماه مهر] بود که فریدون بر گاو سوار شد.

و گردیزی در زین الاخبار (ص۵۲۴) آورده‌است:

رام روز بودست از مهر ماه...که چون فریدون را از شیر مادر باز کردند بر گاو نشست، اندرین روز بود

ا توجه به اهمیت این جشن فکر کنم بیان ایات 10 تا 17 سوره مبارکه نحل خالی از لطف نباشه

او كسى است كه از آسمان، آبى فرستاد، كه نوشيدن شما از آن است; و (همچنين) گياهان و درختانى كه حيوانات خود را در آن به چرا مى‏بريد، نيز از آن است. (10)

خداوند با آن (آب باران)، براى شما زراعت و زيتون و نخل و انگور، و از همه ميوه‏ها مى‏روياند; مسلما در اين، نشانه روشنى براى انديشمندان است. (11)

او شب و روز و خورشيد و ماه را مسخر شما ساخت; و ستارگان نيز به فرمان او مسخر شمايند; در اين، نشانه‏هايى است (از عظمت خدا،)

براى گروهى كه عقل خود را به كار مى‏گيرند! (12)

(علاوه بر اين،) مخلوقاتى را كه در زمين به رنگهاى گوناگون آفريده نيز مسخر (فرمان شما) ساخت;

در اين، نشانه روشنى است براى گروهى كه متذكر مى‏شوند! (13)

او كسى است كه دريا را مسخر (شما) ساخت تا از آن، گوشت تازه بخوريد; و زيورى براى پوشيدن (مانند مرواريد) از آن استخراج كنيد;

و كشتيها را مى‏بينى كه سينه دريا را مى‏شكافند تا شما (به تجارت پردازيد و) از فضل خدا بهره گيريد; شايد شكر نعمتهاى او را بجا آوريد! (14)

و در زمين، كوه‏هاى ثابت و محكمى افكند تا لرزش آن را نسبت به شما بگيرد; و نهرها و راه‏هايى ايجاد كرد، تا هدايت شويد. (15)

و (نيز) علاماتى قرار داد; و (شب هنگام) به وسيله ستارگان هدايت مى‏شوند. (16)

آيا كسى كه (اين گونه مخلوقات را) مى‏آفريند، همچون كسى است كه نمى‏آفريند؟! آيا متذكر نمى‏شويد؟! (17)