شناسايی خطر و بررسی ريسک

تعريف شناسايی خطر، بررسی ريسک و کنترل آن
شناسايی خطر فرآيندیاست جهت شناسايی تمام موقعيت های کاری که در آن افراد ممکن است صدمه ديده و يا به بيماری خاصی مبتلا گردند.
بررسی ريسک فرآيندی است جهت مشخص نمودن احتمال آسيب ديدگی افراد در محل کار در شرايطی که با استفاده از فرآيند شناسايی خطر، پتانسيل خطرات را دارند.
کنترل ريسک فرآيندی است جهت شناسايی روشهای عملی حذف و يا کاهش احتمال صدمه در محل کار و اجرای آن روشها.
اهميت
کارفرما موظف به اعمال اهداف شغلی و وظايف اخلاقی و قانونی خود در جهت ايجاد محيط کاری ايمن می باشد. جهت نيل به اين هدف لازم است :
· تمام شرايط خطرناک در محل کار به طور مستمر شناسايی گردند
· احتمال به وقوع پيوستن هرکدام از اين شرايط خطرناک بررسی گردد
· در صورت وجود احتمال، اقدامات پيشگيرانه مناسب شناسايی و اعمال گردند
· اقدامات فوق به صورت مستمر تحت بررسی جهت ارزيابی تاثير قرار گيرند

معمولا سه واژه "شناسايی خطر" ، "بررسی ريسک" و "کنترل ريسک" به راهبردهايی جهت رسيدن به اهداف فوق اطلاق می گردد.
الزامات قانونی
قوانين ايمنی و سلامتی شغلی تعيين شده (حمل دستی اجسام) در سال 1999 ، کارفرمايان را ملزم به موارد ذيل می نمايد :
· شناسايی وظايف شغلی خطرناک شامل کارهايي که حمل دستی اجسام را در بر دارند
· ارزيابی شرايط جهت مشخص نمودن ميزان خطر و احتمال ناهنجاری های عضلانی- استخوانی در انجام کارهايي که حمل دستی اجسام را در بر دارند
· حذف و يا کاهش خطرات موجود



قوانين ايمنی و سلامتی شغلی تعيين شده (محل کار) در سال 1995 ، کارفرمايان را ملزم به موارد ذيل می نمايد :
· شناسايی کليه خطرات مربوط به نسب، ساخت، راه اندازی، بهره برداری، بازرسی فنی، تعميرات و خدمات
· بررسی ميزان خطر
· حذف يا کاهش خطرات موجود
قوانين ايمنی و سلامتی شغلی تعيين شده (مواد خطر زا) در سال 1999 ، کارفرمايان را ملزم به موارد ذيل می نمايد :
· شناسايی خطرات مربوط به مواد خطر زا در محيط کار
· حذف يا کاهش خطرات موجود
قوانين ايمنی و سلامتی شغلی تعيين شده (صدا) در سال 2004 ، کارفرمايان را ملزم به موارد ذيل می نمايد :
· کليه خطرات مربوط به کار در يک فضای بسته شناسايی شوند (از قبيل خطرات بالقوه که منجر به بيماری و يا صدمه می شوند)
· بررسی در جهت تشخيص ارتباط بين ريسک (احتمال صدمه و يا آسيب) و خطرات معين شده
· حذف يا کاهش خطرات موجود
قوانين ايمنی و سلامتی شغلی تعيين شده (سرب) در سال 2000 ، کارفرمايان را ملزم به موارد ذيل می نمايد :
· بررسی در جهت تشخيص ارتباط بين ريسک (احتمال صدمه و يا آسيب) و خطرات معين شده در محل کار
· حذف يا کاهش خطرات موجود
کارفرمايان بر طبق قوانين موظف به مشورت با نماينده ايمنی معين شده جهت شناسايی، ارزيابی و کنترل خطرات می باشند.
شناسايی خطر
خطرات موجود در محل کار منابع مختلفی مانند موارد زير را در بر می گيرند :

• طراحی نامناسب محل کار
• انجام فعاليت های خطرناک
• طراحی نامناسب تاسيسات

• نصب، راه اندازی، استفاده، بازرسی، تعميرات و يا خدمات نامناسب
• وجود مواد و فرآيند های خطر زا در محل کار

هدف فرآيند شناسايی خطر، شناخت شرايط خطرناک می باشد.
لازم است قبل از ورود مواد خطر زا فرآيند شناسايی خطر انجام پذيرد. اين عمل در صورت انجام به موقع از هزينه های اضافی بسياری پيشگيری می نمايد.
شناسايی خطرات به انرژی زيادی نياز دارد. توصيه می شود در صورت وسيع بودن، محل کار به بخش های مختلف تقسيم و هر کدام به صورت مجزا بررسی گردند. اولويت با بخش هايی است که خطرات بيشتری در بر دارند.
بهتر است منابع خطر بررسی گردند تا زمان به حداقل برسد.
در خلال فرآيند شناسايی خطر بايستی با نمايندگان مربوط به ايمنی و سلامتی مشورت نمود.
کارمندان در سايت روز به روز با انواع خطر آشنا شده و در فرآيند شناسايی آن درگير خواهند بود. از اطلاعات افرادی که با فعاليت ها و فرآيند های داخل سايت ارتباط دارند نيز می توان استفاده نمود، چراکه می توانند دارای اطلاعات ارزشمندی باشند.
افراد مسئول شناسايی خطر بايستی آموزش های لازم را در جهت آشنايی با موارد زير ببينند:
خطرات مکانيکی شامل
- نقاط مکش
- نقاط چرخشی
- نقاط متمرکز و خرد شونده
- مناطق برش
- مناطق در بر گيرنده
- منافذ
- مناطق سايشی
- براده
- برآمدگی های خطرناک






خطرات غير مکانيکی شامل
- خطرات ارگونومی مثل حمل اجسام
- سوختگی ها و شک های الکتريکی
- سوختگی های شيميايی، مسموميت و مواد قابل اشتعال
- سر و صدا
- لرزش
- اشعه ها
- گرد و غبار
- خفگی
- فرو بردن اجسام
- خطرات بيولوژيکی
- ليز خوردن، زمين خوردن، افتادن
- ريزش اجسام
- مايعات دارای فشار بالا
- اجسام خيلی داغ
- کار در محيط های خيلی گرو و يا سرد

جهت کمک به افراد درگير در فرآيند شناسايی خطرات بايستی فهرست کارهای لازم تهيه شوند. دامنه خطرات موجود در محيط کار بسيار وسيع است. جهت تضمين اعمال ايمنی و سلامت در محيط کار، بايد روش ها و سيستم های مناسبی پياده شوند و شناسايی خطر به طور منظم انجام گيرد. استاندارد ohs ، انجام مکرر فرآيند شناسايی خطر را در موارد زير الزامی می داند:
- قبل از هر گونه تغيير در تاسيسات
- قبل از اعمال هر گونه تغيير در ابزار آلات مورد استفاده در محل کار که به حمل دستی نياز دارند
- قبل از تغيير روش بهره برداری تاسيسات
- قبل از استفاده از اشيا به منظور انجام کاری غير از استفاده از قبل طراحی شده آنها به صورتی که حمل دستی خطر آفرين در بر داشته باشد
- در صورت کشف خطرات جديد
- در صورت گزارش وجود صدمات عضلانی- استخوانی در افراد


ارزيابی ريسک
پس از شناسايی خطرات، ليستی از آنها بايد جهت انجام ارزيابی خطر با کسب نظر نماينده ايمنی تهيه گردد. هدف ارزيابی ريسک، مشخص نمودن احتمال بيماری و صدمات مربوط به شرايط خطر زای مشخص شده در فرآيند شناسايی خطر می باشد. موارد ذيل در اين فرآيند در نظر گفته می شوند:
- آيا اشخاص در معرض شرايط شناسايی شده در محيط های احتمالی مانند نصب، راه اندازی، بهره برداری، بازرسی فنی، تعميرات و خدمات قرار می گيرند يا خير؟
- در جهت حفظ ايمنی و سلامت افراد در معرض، چه معيار هايی موجود است؟
- آيا معيار ها برای حفظ ايمنی و سلامت افراد در معرض موثر است يا خير؟
اگر احتمال در معرض شرايط گوناگون قرار گرفتن افراد صفر باشد، هيچ خطری وجود نخواهد داشت و بنا بر اين نيازی به وجود معيار های کنترل ريسک نخواهد بود.
در صورت وجود پتانسيل در معرض شرايط خاص قرار گرفتن افراد بايستی کفايت معيار های کنترل را در نظر گرفت.
عدم وجود سانحه نبايد به منزله کفايت معيار های کنترلی تلقی گردد. اين موضوع زمانی کاربرد دارد که معيار ها فقط حالت اداری (مثل آموزش، ايمنی، دستورالعمل ها، علائم ايمنی، سرپرستی) و يا تجهيزات محافظت شخصی (مثل دستکش ايمنی، عينک ايمنی) داشته باشند.
اين نوع کنترل فقط متکی به رفتار فرد در انجام اعمال صحيح و يا هرگونه انحراف در رفتار اوست که می تواند منجر به صدمه و يا بيماری شود (مانند زمانيکه کارمندان به دليل اختلال از دستورالعمل های ايمنی پيروی نمی کنند).
کنترل ريسک
بر طبق قوانين ohs ، بايستی در جهت از بين بردن خطر، معيار های کنترلی جديد ارائه نمود؛ در صورت عملی نبودن اين کار و يا بی تاثير بودن معيار های موجود، خطرات مزبور بايد تا حد امکان کاهش داده شده و کنترل شوند. عبارت "عملی" بر طبق قوانين ohs ، مفهومی خاص دارد. در صورت وجود موارد زير مفهوم آن، عملی خواهد بود:

- ميزان صدمه که در نتيجه بروز خطر رخ می دهد (يعنی شدت پتانسيل صدمه و يا آسيب)
- تناسب و قابل دسترس بودن روش های موجود برای حذف و يا کاهش خطر
- هزينه حذف،کاهش خطر و يا ريسک
فرآيند کنترل ريسک بايستی در مشورت با نمايندگان و کارمندان ايمنی و سلامت انجام گيرد. در شناسايی معيار های کنترلی جديد موثر ترين نوع معيار کنترل، حذف ريسک است (مثلا از طريق حذف فرآيند). اگر اين کار عملی نبود، بايستی در جهت کاهش خطر، معيار های موثر را شناسايی کرد. قوانين ohs معين می کند که برای کاهش ريسک تنها نبايد بر کاربرد کنترل های اداری و يا تجهيزات محافظت شخصی تکيه کرد، مگر آنکه به آين نتيجه رسيده باشيد که موارد زير عملی نيستند:
§ جانشين سازی دستگاه و يا ماده با موردی ديگر که خطر کمتری دارد
§ استفاده از کنترل های مهندسی (مثلا تعيين طرح محل کار، دستگاه و يا شرايط محيطی)
§ جداسازی افراد از منبع در معرض قرار گيری
§ تعويض اشياء استفاده شده در کارهايی که به حمل دستی نياز دارند
§ استفاده از کمک های مکانيکی برای حمل دستی اجسام
پيش از هرگونه تصميم گيری برای نوع معيار های کنترلی مورد استفاده، بايستی به شدت صدمه و يا آسيب توجه نمود. در صورت بالا بودن شدت (مرگ، آسيب جدی و غيره) ميزان بالاتری از کنترل (حذف، جايگزينی، کنترل های مهندسی، جداسازی) بايستی استفاده شود. در بعضی موارد ممکن است در کنار اينگونه کنترل ها نياز باشد که از کنترل های اداری و تجهیزات محافظت شخصی نيز استفاده شود.
به انجام رساندن سريع ميزان بالاتری از کنترل هميشه عملی نيست و ممکن است نياز به ادامه يک فرآيند کاملا محرز باشد. در چنين شرايطی ممکن است معيار های مقدماتی کنترل (کنترل های اداری در کنار تجهيزات محافظت شخصی) تا زمانی که بتوان از ميزان بالاتری از کنترل استفاده کرد، بکار روند.
توجه : در صورت وجود هر گونه خطر در مقابل سلامت و ايمنی، بايستی فرآيند در حال انجام را تا زمانيکه معيار های حذف ريسک در حال انجام هستند متوقف نمود.


زمانيکه تصميمی در مورد معيار های کنترل ريسک مناسب اتخاذ می شود، بايستی برای اقدام به انجام آن تصميمات با نمايندگان و يا کارمندان ايمنی و سلامت مشورت نمود.
چنين اقداماتی موارد زير را معين می کنند:

• اعمال لازم
• جدول زمان بندی اقدامات
• افراد مسئول انجام اقدامات

آن دسته از افرادی که برای انجام چنين اقداماتی مسئول هستند بايستی در جريان کامل انتظارات قرار گيرند. همچنين بايد از نظارت بر اقدامات در زمان کافی و در جهت تکميل طرح حصول اطمينان نمود. در صورت نياز به اصلاحات، بايستی آنها را همانند طرح کلی ثبت کرد. هنگامی که معيار های کنترلی جديد در جای خود قرار گرفتند بايد از ادراه آنها نيز اطمينان حاصل نمود. برای تعيين اينکه آيا خطرات جديد نياز به توجه دارند يا خير با کارمندان مشورت کنيد. اگر نياز به چنين کاری بود شناسايی خطر، بررسی ريسک و فرآيند کنترل آن را تکرار کنيد.
ثبت وقايع
حفاظت از موارد ثبت شده در موارد زير به شما کمک می کند:
- از آنچه انجام شده و آنچه انجام آن نياز است اطلاع پيدا کنيد
- نشان دهنده توافق با تعهدات شما تحت قوانين ohs خواهد بود
بايستی از مواردی که حاوی اطلاعات هستند نسخه برداری کنيد:
- زمان و مکان انجام شناسايی خطر
- خلاصه ای از خطرات شناسايی شده
- آيا ريسکی مرتبط با خطرات شناخته شده وجود دارد يا خير
- روش استفاده شده در بررسی ريسک
- معيار های جديد شناخته شده برای کنترل هرگونه ريسک
- چه معيار هايی عملی نبوده و دليل اين موضوع چيست
- معيار های قابل قبول عملی برای کنترل ريسک کدامند