پروفسور لطفي زاده - منطق فازي

پروفسور "لطفي زاده" که در جهان علم به پروفسور زاده مشهور است در سال 1921 در شهر باکو در جمهوري آذربايجان به دنيا آمد. مادرش يک پزشک روس و پدرش يک ژورناليست ايراني بود که در آن زمان به دلايل شغلي در باکو بسر ميبرد.
او در سن 10 سالگي همزمان با حکومت ديکتاتوري استالين در اتحاد جماهير شوروي سابق و در اثر شيوع قحطي و گرسنگي سراسري در سال 1931، به همراه خانواده مجبور به مراجعت به خانه پدري‌اش ايران شد و در شهر تهران زندگي جديدي را شروع کرد. لطفي زاده در کالج البرز تهران (دبيرستان فعلي البرز) تحصيلات متوسطه را به پايان رساند و در امتحانات کنکور سراسري، مقام دوم را کسب کرد. او در سال 1942 رشته برق و الکترونيک دانشگاه تهران را با موفقيت به پايان رساند و در طي جنگ دوم جهاني براي ادامه تحصيلات به آمريکا رفت و دوره فوق ليسانس مهندسي برق را در انستيتو تکنولوژي ماساچوست MIT واقع در شهر بوستون طي نمود. پس از آن دانشگاه کلمبيا در نيويورک را انتخاب کرد و سرانجام در سال 1949 موفق به دريافت درجه دکتراي خود از اين دانشگاه شد.
به گزارش آذربایجان، پرفسور لطفي زاده تحقيقات خود را در رشته تئوري سيستم از دانشگاه کلمبيا آغاز نمود. در سال 1956، از وي به عنوان دانشمند دعوت شد تا در انستيتوي مطالعات پيشرفته در دانشگاه پرينستون واقع در نيوجرسي به تدريس و تحقيق بپردازد. علاوه بر آن پرفسور لطفي زاده مشاغل علمي افتخاري متعددي را قبول کرده است که از ميان آنها ميتوان به موارد زير اشاره نمود:
استاد افتخاري رشته مهندسي برق دانشگاه پلي تکنيک ماساچوست MIT در سال 1968
دانشمند و محقق ممتاز آزمايشگاه تحقيقاتي شرکت اي بي ام IBM در کاليفرنيا در سالهاي 1977، 1973و 1968
دانشمند مدعو در مرکز مطالعات زبان و اطلاعات دانشگاه استنفورد کاليفرنيا در فاصله سالهاي 1978-1988.
در سال 1959، پرفسور لطفي زاده کار تمام وقت خود را با سمت استادي در دانشکده مهندسي برق دانشگاه کاليفرنيا در برکلي شروع کرد. در فاصله سالهاي 1968ـ1963، وي رياست دانشکده مهندسي برق دانشگاه کاليفرنيا در برکلي را عهده دار بود. اگر چه پرفسور لطفي زاده در سال 1991 بازنشسته شد، ولي همچنان فعاليتهاي علمي ايشان در دانشگاه کاليفرنيا ادامه دارد و به صورت مستمر در کنفرانسها، سمينارها در شهرهاي مختلف جهان شرکت کرده و سخنراني ميکنند (پروفسور زاده در 2 اکتبر 2002 در جمع کانون مهندسين تورنتو هم شرکت و سخنراني کردند). در حال حاضر پرفسور لطفي زاده به عنوان استاد ممتاز مهندسي برق، مديريت مرکز نرم افزار کامپيوتري دانشگاه برکلي را عهده دار است. اين مرکز بيش از 2000 نفر عضو دارد و 100 موسسه علمي به آن وابسته هستند. تا سال 1965، تحقيقات پرفسور لطفي زاده عموماً در زمينه تئوري سيستم ها و تجزيه و تحليل تئوري تصميمات بود. در آن سال، وي تئوري و منطق فازي Fuzzy Logic را پايه گذاري کرد و سپس در زمينه کاربردهاي اين تئوري در هوش مصنوعي، زبان شناسي، منطق، تئوري تصميمات، تئوري کنترل، سيستمهاي خبره و شبکه هاي اعصاب به تحقيقات گسترده‌اي پرداخت. در حال حاضر حاصل تحقيقات پرفسور لطفي زاده در زمينه منطق فازي در بخشهاي گوناگون طراحي نرم‌افزار و سخت افزار و محاسبات کامپيوتري بر مبناي کلمات، تئوري شعور کامپيوتر در درک زبان طبيعي و صنايع سبک و سنگين مورد استفاده است.
پرفسور لطفي زاده به عنوان کاشف و مبتکر منطق فازي شهرت جهاني دارد. وي طي يک مقاله علمي کلاسيک که در سال 1965 به چاپ رسيد مفهوم مجموعه فازي که اساس تئوري تجزيه و تحليل سيستمهاي پيچيده است را بر اساس زبان طبيعي معرفي کرد. پس از معرفي تئوري فازي، بيش از 15000 مقاله علمي توسط دانشمندان جهان درباره منطق فازي و کاربردهاي گسترده آن در نشريات علمي منتشر شد و در حدود 3000 درخواست ثبت اختراع در اين زمينه در کشورهاي مختلف جهان به عمل آمد. در سال مالي 1992ـ1991، کمپاني ماتسوشيتا، بخش وسايل الکترونيکي و تجهيزات هوانوردي پاناسونيک ژاپن به تنهايي توانست وسائل، تجهيزات و سيستمهاي الکتريکي و الکترونيکي به ارزش يک ميليارد دلار به فروش برساند که در آنها از منطق فازي استفاده شده بود. در حال حاضر 12 ژورنال علمي دنيا که در عناوين آنها کلمه "فازي" ديده ميشود به چاپ ميرسد. تنها در کشور ژاپن بيش از 2000 مهندس و دانشمند در رشته منطق فازي به تحقيقات علمي و صنعتي مشغول هستند. پرفسور لطفي زاده عضو ارشد انستيتوي مهندسي برق و الکترونيک آمريکا، عضو ارشد بنياد گوگن هايم Gugenheim، عضو ارشد آکادمي ملي مهندسي آمريکا، عضو ارشد کنگره جهاني Cybernetics ، عضو آکادمي علوم روسيه، عضو افتخاري انجمن مطالعات Cybernetics اتريش، عضو ارشد اتحاديه بين المللي سيستم هاي فازي و عضو ارشد چندين انجمن و موسسه علمي ديگر است.
پرفسور لطفي زاده موفق به دريافت 9 مدال علمي گرديده است که از اين تعداد پنج مدال به مناسبتهاي گوناگون توسط انستيتوي مهندسي برق و الکترونيک آمريکا و چهار مدال ديگر توسط انستيتوي مهندسي مکانيک آمريکا، انجمن علوم مهندسي آمريکا، آکادمي علوم جمهوري چک و انجمن بين المللي سيستمهاي هوشمند به وي اهدا شده است. به علاوه پرفسور لطفي زاده 14 جايزه علمي دريافت نموده که از آن جمله ميتوان به جايزه اهدايي بنياد معروف هونداي ژاپن اشاره نمود.
دانشگاههاي متعدد جهان با اهداي دکتراي افتخاري به پرفسور لطفي زاده از خدمات علمي وي بويژه ابداع منطق فازي که علوم و مهندسي کامپيوتر و تئوري سيستمها را دگرگون کرده است، قدرداني نموده اند. اين دانشگاه ها عبارتند از:
دانشگاه تولوز فرانسه، دانشگاه تورنتو کانادا، دانشگاه ايالتي نيويورک، دانشگاه دورتموند Dortmund آلمان، دانشگاه اوويدو اسپانيا، دانشگاه ليک هد Leakhead کانادا، دانشگاه گرانادا اسپانيا، دانشگاه لويزويل Lousiville آمريکا، دانشگاه باکو جمهوري آذربايجان، دانشگاه گليويس Gliwice لهستان، دانشگاه اوستراوا Ostrava جمهوري چک، دانشگاه فلوريداي مرکزي آمريکا، دانشگاه هامبورگ آلمان و دانشگاه پاريس فرانسه.
پرفسور لطفي زاده عضو هيئت مشورتي مرکز فازي آلمان، عضو هيئت مشورتي مرکز تحقيقات فازي دانشگاه تگزاس، عضو کميته مشورتي مرکز آموزش و تحقيقات سيستمهاي فازي و هوش مصنوعي روماني، عضو هيئت مشورتي موسسه بين المللي مطالعات سيستمها، عضو هيئت مديره انجمن بين المللي شبکههاي اعصاب، رئيس افتخاري اتحاديه سيستمهاي فازي بيومديکال ژاپن، رئيس افتخاري اتحاديه منطق و تکنولوژي فازي اسپانيا، عضو هيئت مشورتي انستيتوي ملي انفورماتيک توکيو و عضو هيئت مديره انستيتوي سيستمهاي هوشمند ايلي نوي آمريکا است.
پروفسور لطفي زاده به طور رسمي از سال 1991 بازنشسته شده و مقيم سانفرانسيسکو است. او به هنگام فراغت به سرگرمي محبوبش عکاسي ميپردازد. سرگرمي ديگر لطفي زاده موسيقي است. او در اتاق نشيمن خود بيست و هشت بلندگوي حساس نصب کرده تا به موسيقي کلاسيک با کيفيت بهتري گوش کند.
پروفسور لطفي زاده داراي بيست و سه درجه دکتراي افتخاري از دانشگاههاي معتبر جهان است، بيش از 200 مقاله علمي را به تنهايي به نگارش در آورده و در حال حاضر عضو هيئت تحريريه بيش از 50 مجله علمي دنيا ميباشد.

منطق فازي
پروفسور لطفي زاده در سال 1962 براي اولين بار در ژورنال مهندسي واژه Fuzzy Logic را مورد استفاده قرار داد. بر اساس نظريه او کلمات درست و نادرست (مشابه بله و خير) واژه‌هاي چندان مناسبي براي ماشين و کامپيوتر که از صفر و يک استفاده ميکنند نيستند و به جاي آنها بايد از عبارت درجه درستي استفاده كرد. به عبارت ديگر منطق كلاسيك ارسطويي كه بر مبناي صحيح و غلط بودن قضايا شكل ميگيرد بايد با نظريه احتمالات تكميل شود و منطق كاملتري موسوم به منطق فازي را که ماشين قادر به تشخيص آن باشد شكل دهد. مراکز علمي و صنعتي ژاپن با تشكيل اتحاديه بين‌المللي سيستمهاي فازي و برگزاري كنفرانسهاي متعدد درباره منطق فازي و استفاده از نتايج آن در صنعت توانستند محصولات فازي نظير پنكه، دوربين عکاسي و ويدئو، ماشين لباسشوئي، يخچال، سيستمهاي تهويه مطبوع و گرم و خنک کننده، جاروي برقي و ساير محصولات الكترونيكي و الکتريکي را بر اساس منطق فازي به مرحله توليد برسانند. به طور مثال در محصولات جديد ماشينهاي لباسشوئي که سيستم كنترل اتوماتيك فازي نصب شده، ماشين ميتواند ضمن برآورد مقدار و تشخيص جنس لباسها ميزان تميزي و چرکي آنها را حدس زده و بر اساس يافته‌هاي خود حرارت آب، مقدار آن و نيز سرعت چرخش ماشين را تعيين كند.
ابداع روش پروفسور لطفي منطق دوگانه بين قضاياي ارسطويي را از شايد به حتماً و بالعکس دگرگون کرد. سايت دانشکده کامپيوتر دانشگاه باپتيست هنگ کنگ در مقاله‌اي پس از اهداي دکتراي افتخاري به پروفسور لطفي در تشريح تئوري فازي مينويسد: او توانست بين بله و خير منطق شايد را که تا سال 1970 ماشين و کامپيوتر از تشخيص آن عاجز بود ارائه کند. در آن سايت براي روشن شدن تئوريهاي منطقي به قضيه فلسفي رسيدن از کل به جزء که "همه انسانها فاني هستند؛ سقراط انسان است، پس سقراط هم فاني است" اشاره ميشود.
در توضيح بيشتر منطق فازي بايد اضافه شود که مفاهيم غير دقيق (شايدها) بسياري در پيرامون ما وجود دارند که آنها را به صورت روزمره در قالب عبارتهاي مختلف بيان ميکنيم . در جمله هوا خوب است هيچ کميتي براي خوب بودن هوا مطرح نميشود تا اندازه خوبي آن مشخص شود و برداشت انسان از هواي خوب در يک حس کيفي باقي ميماند. در واقع مغز انسان با در نظر گرفتن عوامل مختلف و بر اساس تفکر استنتاجي و نه استدلالي جملات را تعريف و ارزش گذاري ميکند که مدل سازي آنها به زبان و فرمولهاي رياضي اگر غير ممکن نباشد کاري بسيار پيچيده خواهد بود. منطق فازي تکنولوژي جديدي است که براي پردازش وقايع غير قطعي ارائه شده و دقيقاً آن چه را که در طبيعت و زندگي روزمره با آن در ارتباط هستيم به طريق منطقي و رياضي انجام ميدهد. منطق فازي در مقابل منطق بايناري يا منطق Boolean قرار دارد و براي طراحي سيستمهاي خبرهExpert System به کار ميرود. سيستمهاي خبره توانايي شبيه سازي قوانين جهان را دارند و در حال حاضر در کنترل خودکار ترافيک، سيستم ترمز ABS اتومبيلها، ماشينهاي صنعتي هوشمند، سيستمهاي تشخيص هويت از روي اثر انگشت يا تصوير مردمک چشم و حتي غلط ياب تايپي در نرم افزارهاي نگارشي مانند MS-Word استفاده شده و به اين ترتيب نارسايي منطق صفر و يک براي شبيه سازي جهان واقعي با منطق فازي کاملاً حل ميشود.
اگر چه به کاربرد منطق فازي روز به روز افزوده شده و انسانها از آن در رسيدن به آسايش و راحتي خود استفاده ميکنند، اما پرفسور لطفي زاده اعتقاد دارد منطق فازي اکسير و نوشدارو نيست زيرا توانايي انسان بيش از سيستمهاي منطقي و کامپيوتري است و آنها با هم قابل مقايسه نيستند.