رادارها در برابر هواگردهای پنهانکار - تالیف:مهدی

رادارهای روسی در برابر هواگردهای پنهانکار

• روس ها از طوفان صحرا چه آموختند؟

در طی عملیات طوفان صحرا و با آشکار شدن ناکارآمدگی اغلب سامانه های روسی در برابر جنگ الکترونیک و موشک های ضد رادار, چند سناریو توسط روسیه برای مقابله با SEAD در پیش گرفته شد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استقرار سامانه های برد کوتاه در کنار سامانه های برد بلند و همچنین توسعه جدی تر رادارهای آرایه فازی جهت مقابله با موشک های ضد رادار.
• تغییر شیوه کشف اهداف به صورت Passive یا غیر فعال به جای استفاده از شیوه کشف فعال, و این به معنای آن بود که رادارها دیگر برای موشک های ضد رادار قابل کشف شدن نیستند و امواجی برای گردآوری جستجوگر موشک های ضد رادار از خود ساطع نمی کنند.
• توسعه رادارهای پیشرفته تر جهت کشف پرنده های پنهانکار اف-۱۱۷ که توانستند تا قلب پدافند عراق بدون هیچ زحمتی نفوذ کرده و شناسایی نشوند (لازم به ذکر است در آن زمان اف-۲۲ هنوز به طور کامل عملیاتی نشده بود)
  در بین سناریوهای بالا, توسعه رادارهای باند VHF جهت مقابله با هواگردهای رادارگریز از همه مهم تر بود البته شوروی پیش تر رادار ۱L13 Nebo SV را در طی جنگ سرد در این زمینه توسعه داده بود اما نتایج حاصل از ساخت این رادار رضایت بخش نبود.

http://jangaavaran.ir/wp-content/upl...4/11/FiDMO.jpg

تصویری از رادار Nebo که از فرکانس VHF استفاده می کند.آمریکایی ها هرگز گمان نمی کردند که سامانه های پدافندی قدیمی روسی قادر به کشف و انهدام بمب افکن های پنهانکار اف-۱۱۷ باشند

یکی از مشکلات رادارهای VHF این بود که نمی توانستند همانند دیگر رادارها در زمان کوتاهی راه اندازی و عملیاتی شوند. برای مثال راداری نظیر Spoon Rest در طی ۲ ساعت راه اندازی می شود و راداری نظیر Tall King به مدت زمانی بین ۲۴ الی ۴۸ ساعت برای راه اندازی در میدان عملیات نیاز دارد!
البته علاوه بر این مشکل, این گونه رادارها ضعف عظیمی در کشف اهداف در ارتفاعات پایین داشتند و همچنین مشکلاتی که در بحث کلاتر در این گونه رادارها مطرح بود؛ روس ها را مجبور ساخته بود تا رادارهای بردبلند را که غالبا در باند S عمل می کردند در کنار این رادارها مستقر سازند. در اواخر جنگ سرد, پروژه های گوناگون آمریکا در زمینه پنهانکاری به ثمر نشست. و در آن زمان تقریبا هیچ یک از سامانه های پدافندی شوروی قادر به مقابله با این گونه هواگردها نبودند و به همین دلیل نیاز به توسعه رادارها و سامانه های نوین تر حس می شد.
در طی جنگ خلیج فارس هیچ یک از هواپیماهای F-117 A با وجود نفوذ به عمق خاک عراق آسیب جدی ندیدند و تنها مشکلی که بر سر راه این بمب افکن های پنهانکار قرار داشت, آتشبارهای ضد هوایی بودند. همانطور که گفته شد در طی این جنگ بسیاری از رادارهای عراق که در باند VHF و UHF کار می کردند نظیر P-15 و P-18 توسط بالگردهای آپاچی و موشک های هلفایر نابود شدند. اما دلیل نابودی مجموعه این رادارها در جنوب عراق چه بود؟ هنوز جواب این سوال مشخص نیست ولی یکی از دلایل منطقی که برای این نابودی عظیم بیان شده است؛ کمک به بمب افکن های اف-۱۱۷ بوده است. احتمالا این رادارهای توانایی کشف مکان تقریبی این هواپیماها را داشته اند (البته همانطور که گفته شد تنها یک مکان تقریبی) و می توانستند باعث هوشیاری پدافند عراق و به خصوص آتشبار های ضدهوایی شوند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/upl...Vostok-E_5.jpg

تصویری از یک رادار Vostok E بلاروسی. گفته می شود که این رادار قادر است تا یک بمب افکن پنهانکار اف-۱۱۷ را در محیط های آلوده به جنگ الکترونیک از فاصله۵۷ کیلومتری و در محیط های عادی از فاصله ۳۵۰ کیلومتری کشف کند.

بعد از جنگ جهانی دوم, شوروی با توسعه رادارهای مختلف در طی دهه های ۵۰ و ۶۰ و ایجاد یک شبکه عظیم راداری در سراسر این کشور سعی بر مقابله با پروژه های هوایی و حملات احتمالی غرب داشت. این در حالی بود که غرب بیشتر به دنبال برنامه هایی برای نفوذ به خاک این کشور بود. همواره راه های متعددی برای نفوذ به شوروی و ساخت هواپیماهای جدید توسط آمریکا امتحان می شدند. از جمله این برنامه ها می توان به پروژه هایی مربوط به هواپیماهای بلند پرواز و یا با سرعت پروازی بالا اشاره کرد. ولی خیلی زود مشخص شد که توسعه یک جنگنده پنهانکار بسیار می تواند مفیدتر از ساخت جنگنده هایی با معیارهای پیشین باشد. از طرفی با پیشرفت صنعت پدافندی شرق, شوروی تصمیم به جایگزینی رادارهای قدیمی و ناکارآمد پیشین با رادارهای جدیدتر را گرفت و اکثر این رادارهای قدیمی را به کشورهای جهان سوم نظیر کشورهای جنوب شرق آسیا و خاورمیانه فروخت.
ولی بهتر است بیشتر به عملکرد رادارهای قدیمی VHF بپردازیم:
آمریکایی ها بر این عقیده بودند که رادارهای VHF و سامانه های قدیمی نظیر سام-۳ و ۲ هرگز نخواهند توانست بمب افکن پنهانکاری را نظیر اف-۱۱۷ کشف و منهدم کنند! البته آنها درست فکر می کردند. ولی چرا در جنگ کوزوو یکی از این هواپیماهای پنهانکار شکار شد؟
http://jangaavaran.ir/wp-content/upl...014/11/P12.jpg

تصویری از یک رادار Spoon Rest , صرب ها توانستند با بکار گیری این رادار ۳ بعدی که از فرکانس های VHF برای کشف اهداف استفاده می کرد؛ یک اف-۱۱۷ آمریکایی را منهدم کنند.

شاید سوال پیچیده ای باشد ولی جوابی بسیار ساده در بر دارد. تنها دلیل شکار این اف-۱۱۷ در اشتباهات خلبانان آمریکایی بوده است. طبق گفته منابع معتبر اسکادران مربوط به این بمب افکن ها همواره کوتاه ترین مسیر را برای رسیدن به اهداف انتخاب می کردند و همچنین در زمان آخرین پرواز اف-۱۱۷ مذکور هیچ هواپیمای مختل کننده ای نظیر E-6B در منطقه برای ایجاد اختلال و محافظت از این پرنده ها وجود نداشته است. نتیجه آن شد که با هوشیاری صرب ها و با استقرار سامانه ها در مکان مناسب و با بهره گیری خوب از سامانه پدافندی سام-۳ و از آن مهم تر رادار ارتقا یافته Spoon Rest موفق به کشف اف-۱۱۷ و انهدام آن شدند. بعد از این شکار تاریخی مهم روس ها تصمیم به انجام ارتقاهای الکترونیکی بیشتر بر روی سامانه های سام-۳ و این رادارها کردند.

• روس ها به دنبال چه بودند؟

پس از شکار تاریخی اف-۱۱۷ در طی جنگ کوزوو توسط صرب ها, اعتبار طرح پنهانکاری آمریکا زیر سوال رفت و روس ها تلاش کردند تا بیشتر بر روی طرح رادارهای فرکانس VHF تمرکز کنند. روس ها علاوه بر ارتقای رادارهای قبلی, مشغول به ساخت رادارهای جدیدتر سه بعدی شدند. پیش بینی می شد که این رادارهای جدید بتوانند هواگردهای پنهانکار را در یک محیط آلوده به جنگ الکترونیک و هواپیماهای اخلالگر از فاصله ۵۰ کیلومتری شناسایی کنند. هر چند که این طرح در آن زمان طرح خوبی به نظر می رسد ولی با توسعه موشک های دور ایستا و توسعه جنگنده پیشرفته ای نظیر اف-۲۲ این رادارها در حال حاضر کارایی بالایی برای حفظ یک منطقه امن نخواهند داشت.
http://jangaavaran.ir/wp-content/upl...r-1024x576.jpg

یک جنگنده اف-۲۲ (رپتور), با توجه به سطح مقطع راداری بسیار پایین رپتور و بمب افکن بی-۲ نباید انتظار داشت تا سامانه های پدافندی در چند دهه پیش رو بتوانند منطقه امنی را در برابر آنها ایجاد کنند.

اولین طرح روس ها برای انهدام این هواگردها, استفاده از سامانه های پدافندی و همچنین استفاده از موشک های حرارتی بود. به اینگونه که پس از کشف هواپیمای مذکور, مکان تقریبی آن به جنگنده های رهگیر حاضر در منطقه داده می شد و آنها توسط جستجوگرهای حرارتی که با خود حمل می کردند وظیفه داشتند تا به انهدام این هواپیماها بپردازند. با اینکه هر دو طرح برای مقابله با بمب افکن هایی نظیر اف-۱۱۷ موثر به نظر می رسید ولی پس از ورود نسل جدیدی از جنگنده های پنهانکار در واقع این پروژه های تاثیر خود را از دست دادند. در واقع اف-۱۱۷ یک بمب افکن بی دفاع بود که شکار راحتی برای رهگیرهای روسی محسوب می شد در صورتی که با ورود جنگنده های اف-۳۵ و اف-۲۲, انهدام این جنگنده ها برای هواپیماهای قدیمی روسی و حتی نسل جدیدتر رهگیرها نظیر سوخو-۳۵ و میگ-۳۵ ممکن نبود.
روس ها در نظر داشتند تا با ایجاد یک پوشش سراسری از رادارهای VHF, هر گونه پرنده پنهانکاری را به سرعت کشف و منهدم کنند. در اینصورت می توانستند بر اخلالگرهای الکترونیکی که باندهای S و X را هدف قرار می دادند غلبه کنند. چین نیز همزمان به دنبال توسعه چنین رادارهایی و هماهنگی آنان با موشک های مدرن زمین به هوا بود. ویژگی دیگری که طراحان روسی را به تولید رادارهای VHF تشویق می کرد, عملکرد پاسیو آن بود. به این صورت مشکل عظیمی برای موشک های ضد رادار غرب نظیر آلارم و هارم بوجود می آمد و دیگر انهدام این رادارها توسط اینگونه موشک ها بسادگی قبل نبود. به این صورت خلبانان می بایست با کشف مکان دقیق رادارها با تسلیحات متفاوتی آنان را منهدم می کردند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/upl...iles.ru-1S.jpg

یک سامانه پدافندی برد بلند سام-۲۱ (اس-۴۰۰), روسیه در طی دهه های گذشته به دنبال توسعه سامانه های پدافندی مطمئن تر در برابر جنگنده های پنهانکار بوده است

• گزینه های آمریکا چیست؟

با توسعه این نسل جدید از رادارهای VHF, آمریکایی ها نیز به دنبال راه های مقابله با آن هستند. اولین گزینه ای که جهت مقابله با این رادارها به ذهن می رسد ایجاد اخلال الکترونیکی بر روی آنان است. به دلیل عظیم بودن مجموعه این رادارها, اخلال بر روی آنان با پادها الکترونیکی داخلی و یا حتی پادهای بزرگتر که بر روی هواپیماهای E-6B و EA-18G نصب می شدند, ممکن نبود. پس می بایست از هواپیماهای غول پیکری نظیر EC-130 و… استفاده شود که با ورود سامانه های پدافندی برد بلندی نظیر اس-۴۰۰ (سام-۲۱) توسط روسیه غیرممکن است.
هر چند که این رادارهای مزیت هایی دارند ولی به علت عظیم بودن این مجموعه های راداری به سرعت قابل شناسایی هستند. پس دومین راه شناسایی مکان احتمالی این رادارهای و استفاده از جنگنده هایی نظیر اف-۲۲همراه با تسلیحات دور ایستا و بمب های هدایت ماهواره ای برای نابودی این رادارهاست. رپتورها به دلیل بهره مندی از سامانه های مدرن می توانند حتی در صورت شناسایی شدن، سامانه های پدافندی و همچنین مدرن ترین جنگنده های روسی را به چالش بکشند. به همین علت روس ها به دنبال ایجاد تحرک پذیری هر چه بیشتر در این سامانه ها و زمان استقرار آنان در میدان عملیاتی جنگ هستند. برای مثال رادار Nebo می تواند ظرف مدت زمان ۴۵ دقیقه عملیاتی شود در صورتی که در نمونه های جدیدتر نظیر Vostok E این زمان به ۵ دقیقه کاهش یافته است!
http://jangaavaran.ir/wp-content/upl...18jam.big_.jpg

تصویری از نمایشگر یک رادار P-18 بعد از ایجاد اخلال الکترونیکی بر روی آن

هر چند که چنین سامانه هایی تحرک پذیری بیشتری کسب کرده اند ولی باید توجه داشت که جنگنده های پنهانکار نیز پیشرفت های زیادی کرده اند. برای مثال جنگنده اف-۳۵ دارای سیستمی است که اطلاعات جمع آوری شده از نمای ۳۶۰ درجه ای جنگنده را به جنگنده های دیگر و همچنین ناوهای فرماندهی ارسال می کند و اگر رادار یا سامانه پدافندی در منطقه شناسایی شود به سرعت به دیگر جنگنده ها مکان آن برای نابودی احتمالی گزارش خواهد شد. از طرفی هر چند که رادارهای VHF پیشرفت های بسیاری کرده اند ولی لازم به ذکر است که هنوز هم سامانه های پدافندی نمی توانند منطقه ی امنی در میدان نبرد علیه هواگردهای پنهانکار ایجاد کنند. زیرا که کشف یک هدف با وجود تسلیحات دور ایستا از فاصله ۵۰ کیلومتری رضایت بخش نیست.
http://jangaavaran.ir/wp-content/upl...egration-1.png

تصویری از عملکرد رادار Nebo و سامانه های پدافندی سام-۱۰ (اس-۳۰۰)

در پایان نباید انتظار داشت تا در طی ۱-۲ دهه آتی شاهد ظهور رادارهای و نسل جدیدی از سامانه های پدافندی باشیم که بتوانیم به آنها در برابر اهداف پنهانکار به طور قطعی اتکا کنیم.

گردآوری و تالیف : مهدی زمانی
چاپ شده در مجله جنگ افزار شماره 102
منبع فعال : http://jangaavaran.ir