اختلالات جنسی در مردان معتاد به مواد مخدر تحت درمان با متادون
در درمان جایگزین با متادون یک ماده مخدر خطرناک (مثلا تزریق هروئین) با یک ماده مخدر کم خطرتر مثل متادون جایگزین می شود. متادون از چند طریق سبب آسیب به قدرت باروری مرد و اختلالات جنسی در مرد می شود.
امروزه مصرف مواد مخدر توسعه روزافزون در بعضی از جوامع از جمله جامعه ما داشته است. مصرف مواد مخدر عوارض خانما نسوز دارد. افرادی که سالها است از متادون استفاده می کنند فکر می کنند که دیگر معتاد نیستند. در صورتیکه از نظر علم پزشکی افرادیکه متادون مصرف می کنند، آنها هم معتاد به مواد مخدر محسوب می شوند. در درمان جایگزین با متادون یک ماده مخدر خطرناک (مثلا تزریق هروئین) با یک ماده مخدر کم خطرتر مثل متادون جایگزین می شود. یک فردیکه در روز مثلا 100-50 میلیگرم متادون مصرف می کند، معتاد به مواد مخدر محسوب می شود.
برای درک و فهم آسان اثرات متادون بر روی عملکرد جنسی و باروری مردان، ابتدا یک توضیح مختصر از فیزیولوژی تولید مثل در مردان ارائه می شود. در بدن مرد و زن یک محور وجود دارد که در بالا از مغز شروع شده و در پائین به بیضه و تخمدان ختم می گردد. در مرد اسم این محور، محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- بیضه می باشد (شکل). هیپوتالاموس هورمونی ترشح می کند که از راه خون وارد هیپوفیز شده و سبب می شود تا هیپوفیز دو هورمون جنسی بخصوص ترشح نماید (LH, FSH) این دو هورمون بر روی بیضه ها اثر گذاشته و سبب تولید اسپرم و هورمون مردانه (تستوسترون) توسط بیضه ها می شوند. متادون از چند طریق سبب آسیب به قدرت باروری مرد و اختلالات جنسی در مرد می شود. اولین مکانیسم مهار ترشح هورمون جنسی از هیپوتالاموس است، به این ترتیب دیگر هیپوفیز دو هورمون جنسی خود را تولید نکرده و سبب آسیب هم به قدرت باروری و هم به عملکرد جنسی فرد می شود. مکانیسم دوم این است که متادون سبب افزایش هورمون پرولاکتین خون می شود و هورمون پرولاکتین هم عملکرد هیپوتالاموس را مهار می کند. مکانیسم سوم عبارت از این است که خود متادون بصورت مستقیم اثر سمی بر روی بیضه ها دارد و سبب کاهش فعالیت بیضه ها می شود. علل مشکلات جنسی در مردانیکه تحت درمان با متادون هستند محدود به سه مانیسم فوق نیست این بیماران معمولا دارای مشکلات عدیده روانی، خانوادگی و اقتصادی-اجتماعی بوده و داروهای دیگری نیز مصرف می کنند.
مواد مخدر و متادون سبب کاهش و از بین رفتن میل جنسی، اختلال نعوظ و اختلال در انزال می گردند. حدود 75 درصد این بیماران از کاهش و یا از بین رفتن میل جنسی شکایت دارند. حدود 70 درصد دارای مشکل در برانگیختگی جنسی و 60 درصد دارای مشکل در رسیدن به ارضاء جنسی هستند. این بیماران معمولا بعلت سالها اعتیاد دارای بنیان خانوادگی سستی می باشند و اختلالات جنسی سبب می شود که به این مشکلات اضافه شود و گاها نیز منجر به طلاق می گردد. منشاء اصلی مشکلات جنسی در این مردان، کاهش هورمون تستوسترون است. تستوسترون در خون بر دو نوع است، تستوسترون آزاد (حدود 2 درصد تستوسترون) و تستوسترون متصل به گلوبولین و آلبومین. فقط تستوسترون آزاد است که در عملکرد جنسی اهمیت دارد، بنابراین در این افراد باید میزان تستوسترون آزاد خون اندازه گیری شود. با بالا رفتن سن از میزان هورمون تستوسترون کاسته شده و یک حالتی در مرد ایجاد می شود که به آن یائسگی مردانه می گویند. در بیماران مرد که متادون مصرف می کنند همین حالت یائسگی مردانه ایجاد می شود.
یک تستی به اسم تست آدام (Adam) وجود دارد که در آن 10 سئوال از مریض به شرح زیر پرسیده می شود:
1. آیا میل جنسی در شما کاهش یافته است؟
2. آیا شما احساس نمی کنید که فاقد انرژی هستید؟
3. آیا توان عضلانی و مقاومت شما کاهش یافته است؟
4. آیا شما فکر نمی کنید که قدتان کوتاه شده است؟
5. آیا شما فکر نمی کنید که دیگر از زندگی کمتر لذت می برید؟
6. آیا شما احساس غمگینی یا عصبانیت نمی کنید؟
7. آیا شدت نعوظ در شما کاسته نشده است؟
8. آیا شما اخیراً احساس نمی کنید که از توانائی شما در انجام ورزشهای مختلف کاسته شده است؟
9. آیا شما پس از خوردن نهار به خواب نمی روید؟
10. آیا اخیراً توانائی شما در انجام کارهایتان کم نشده است؟
اگر فردی به سئوالات 1 و 7 و یا سه سئوال از 10 سئوال فوق جواب مثبت دهد، مشکوک به کاهش هورمون مردانه و حالت یائسگی است.
این افراد بعلت کاهش هورمون مردانه علاوه از اختلالات جنسی و آسیب به قدرت باروری، دچار خستگی، تغییر خلق، کاهش فعالیت فیزیکی، پوکی استخوان، اختلال خواب، لاغر شدن عضلات و کاهش قدرت عضلانی و ریزش موی بدن می شوند. درمان جایگزین مناسب نه تنها سبب بهبود اختلالات جنسی می شود، بلکه سبب بهبود کیفیت زندگی بیمار و کاستن از عوارض اعتیاد می گردد. تجویز هورمون مردانه همانقدر که می تواند مفید باشد، اگر بطور نامناسب تجویز شود، سبب عوارض بسیار شدید از جمله تحلیل رفتن بیضه ها می شود. درمان این بیماران باید حتما توسط فرد متخصص در این زمینه باشد. مشکل دوم که این بیماران دارند، افزایش پرولاکتین خون است. پرولاکتین یک هورمون زنانه است و سبب ترشح شیر در خانمها می شود. افزایش این هورمون در مردان سبب اختلال نعوظ، و کاهش میل جنسی می شود. بنابراین باید برای کاهش میزان پرولاکتین این بیماران نیز دارو تجویز کرد. سابق بر این داروهائیکه سبب کاهش پرولاکتین خون می شدند، دارای عوارض زیادی بودند ولی اکنون داروهای کم عارضه و موثرتر در دسترس هستند.
همانطور که در بالا ذکر شد، علاوه از مشکلات جسمی و فیزیولوژیک، این بیماران معمولا دارای مشکلات عدیده روانشناسی و روانپزشکی می باشند، که در عملکرد جنسی این افراد تاثیر سوء بسزائی دارند. عمده ترین این مشکلات عبارتند از: اضطراب، افسردگی، مشکل با همسر، خانواده و اجتماع، مشکلات اقتصادی، و عدم آگاهی کافی. کلا اختلال در نعوظ جسمی سه علت بزرگ دارد: هورمونی، عروقی و عصبی. در شرایط طبیعی فقط 2 درصد اختلال نعوظ منشاء هورمونی دارد. در این بیماران احتمال اینکه منشاء اختلال نعوظ هورمونی باشد، خیلی زیاد است. علل هورمونی در این بیماران کاهش تستوسترون خون و افزایش پرولاکتین خون می باشد. در ضمن سایر علل مهم اختلال نعوظ مثل مصرف داروهای مختلف و دیابت را هم باید مد نظر داشت. بیمارانیکه تحت درمان با متادون هستند، اگر مبتلا به اختلال نعوظ بوده و سایر علل اختلال نعوظ مثل دیابت و فشار خون نیز داشته باشند، درمان آنها مشکل تر خواهد بود. اغلب معتادان معمولا سیگار نیز می کشند. در شرایط عادی، میزان اختلال نعوظ در افرادیکه سیگارکش قهار هستند، 2 برابر افراد غیر سیگاری است. بنابراین معتادان تحت درمان با متادون که سیگار نیز می کشند، مشکل در عملکرد جنسی آنها بیشتر خواهد بود.
درمان مشکلات جنسی این بیماران مستلزم تشخیص علل ایجاد کننده این مشکلات می باشد. معمولا برای درمان این افراد یک تیم متخصص لازم است. چون جنبه های مختلف زندگی این افراد آسیب دیده است. فردیکه بعلت اعتیاد کار خود را از دست داده و بیکار است، خانواده وی از هم پاشیده و به مقدار زیادی مقروض شده است، مشکلات جنسی وی نیازمند درمانهای تخصصی است.
منبع:
آقای دکتر محمدرضا صفری نژاد، جراح بیماریهای کلیه و مجاری ادراری، استاد دانشگاه
www.7sib.ir
