سوال و جواب هایی پیرامون حضرت زهرا(س) از زبان فرزندشان
امام خامنه ای (مدظله العالی) در صحبت های بسیاری که پیرامون نقش محوری خانواده و نقش حیاتی زن در خانواده داشته اند، با الگو قرار دادن حضرت فاطمه الزهرا (سلام الله علیها) به پرسش هایی که درباب محدودیت های موجود برای فعالیت های بانوان در جامعه مطرح است، پاسخ دادند.
این پرسش و پاسخ های زیبا و دقیق به شرح زیر می باشد:آیا یک زن می تواند هم یک فعال اجتماعی و سیاسی باشد و هم نقش محوری خود در خانواده را حفظ کند؟در زندگي زهراي اطهر (سلام‌الله عليها) يك نكته هست كه بايد به آن توجه كرد و آن جمع بين زندگي يك زن مسلمان در رفتارش با شوهر و فرزندان و انجام وظايفش در خانه از يك طرف و بين وظايف يك انسان مجاهد غيور خستگي‌ناپذير در برخوردش با حوادث سياسي مهم بعد از رحلت رسول‌اكرم (صلي‌الله عليه و آله و سلم) كه به مسجد مي‌آيد و سخنراني و موضع گيري و دفاع مي‌كند و حرف مي‌زند و يك جهادگر به تمام معنا و خستگي‌ناپذير و محنت‌پذير و سختي‌تحمل‌كن است، از طرف ديگر. همچنين از جهت سوم، يك عبادت گر و بپادارنده‌ي نماز در شبهاي تار و قيام‌كننده‌ي لله و خاضع و خاشع براي پروردگار است و در محراب عبادت، اين زن جوان مانند اولياي كهن الهي، با خدا راز و نياز و عبادت مي‌كند.
اين سه بعد را با هم جمع كردن، نقطه‌ي درخشان زندگي فاطمه‌ي زهرا عليهاالسلام) است. آن حضرت، اين سه جهت را ازهم جدا نكرد.
بعضي خيال مي‌كنند انساني كه مشغول عبادت مي‌باشد، يك عابد و متضرع و اهل دعا و ذكر است و نمي‌تواند يك انسان سياسي باشد يا بعضي خيال مي‌كنند كسي كه اهل سياست است،چه زن و چه مرد و در ميدان جهاد في سبيل‌الله حضور فعال دارد، اگر زن است، نمي‌تواند يك زن خانه با وظايف مادري و همسري و كدبانويي باشد و اگر مرد است، نمي‌تواند يك مرد خانه و دكان و زندگي باشد.
خيال مي‌كنند اينها باهم منافات دارد; درحالي كه از نظر اسلام، اين سه چيز با يكديگر منافات و ضديت كه ندارد; درشخصيت انسان كامل، كمك‌كننده هم است.۱
آیا «زن بودن» ، محدودکننده حضرت زهرا(س)در فعالیت های سیاسی و اجتماعی ایشان بوده است؟
زندگى آن بزرگوار مشحون است به مجاهدت؛ مثل يك سرباز فداكار در عرصه‌هاى مختلف، اين بزرگوار حضور فعال و مؤثر دارد. از دوران كودكى در مكه، در شعب ابى‌طالب، در كمك‌رسانى و روحيه‌دهى به پدر بزرگوارش، تا همراهى با اميرالمؤمنين در مراحل دشوار زندگى در مدينه، در آن جنگها، در آن غربتها، در ميان آن تهديدها، در آن سختىِ زندگى مادى و فشارهاى گوناگون، و همچنين در دوران محنت آن بزرگوار - يعنى بعد از رحلت پيغمبر - چه در مسجد مدينه، چه در بستر بيمارى، در همه‌ى اين مراحل، اين بزرگوار مشغول فعاليت است، مشغول تلاش است؛ يك حكيم مجاهد، يك عارف مجاهد۲
دخترى كه در كوره گداخته ی مبارزات سخت پيغمبر در مكه متولّد شد و در شعب ابى‌طالب يار و غمگسار پدر بود. دخترى حدوداً هفت، هشت ساله يا دو، سه ساله - بنابر اختلاف روايات، كمتر و بيشتر - در شرايطى كه خديجه و ابوطالب از دنيا رفتند، آن شرايط دشوار را تحمّل كرد. پيغمبر تنهاست، بى‌غمگسار است، همه به او پناه مى‌آورند؛ ولى كيست كه غبار غم را از چهره خودِ او بزدايد؟
يك وقت خديجه بود، كه حالا نيست. ابوطالب بود، كه حالا نيست. در چنين شرايط دشوارى، در عين آن گرسنگي ها و تشنگي ها و سرما و گرماى دوران سه‌ساله شعب ابى‌طالب كه از دورانهاى سخت زندگى پيغمبر است و آن حضرت در درّه‌اى با همه مسلمانان معدود، در حال تبعيد اجبارى زندگى مى‌كردند؛ اين دختر مثل يك فرشته نجات براى پيغمبر؛ مثل مادرى براى پدر خود؛ مثل پرستار بزرگى براى آن انسان بزرگ، مشكلات را تحمّل‌كرد. غمگسار پيغمبر شد، بارها را بردوش گرفت، عبادت خدا را كرد، ايمان خود را تقويت كرد، خودسازى كرد و راه معرفت و نور الهى را به قلب خود بازكرد.
اين هاست آن ويژگي هايى كه آدمى را به كمال مى‌رساند. بعد هم در دوران پس از هجرت، در آغاز سنين تكليف، وقتى فاطمه زهرا سلام اللَّه عليها، با على‌بن ابى‌طالب عليه الصّلاة والسّلام، ازدواج مى‌كند، آن مهريه و آن جهيزيه اوست؛ كه همه شايد مى‌دانيد كه با چه سادگى و وضع فقيرانه‌اى، دختر اوّل شخص دنياى اسلام، ازدواج خود را برگزار مى‌كند.
زندگى فاطمه زهراسلام اللَّه عليها از همه ابعاد، زندگى‌اى همراه با كار و تلاش و تكامل و تعالى روحى يك انسان است. شوهر جوان او دائماً در جبهه و ميدانهاى جنگ است؛ اما در عين مشكلات محيط و زندگى، فاطمه زهرا سلام‌اللَّه عليها، مثل كانونى براى مراجعات مردم و مسلمانان است. او دخترِ كارگشاى پيغمبر است و در اين شرايط، زندگى را با كمال سرافرازى به پيش مى‌برد: فرزندانى تربيت مى‌كند مثل حسن و حسين و زينب؛ شوهرى را نگهدارى مى‌كند مثل على و رضايت پدرى را جلب مى‌كند مثل پيغمبر! راه فتوحات و غنايم كه باز مى‌شود، دختر پيغمبر ذرّه‌اى از لذّت هاى دنيا و تشريفات و تجمّلات و چيزهايى را كه دل دختران جوان و زنها متوجّه آنهاست، به خود راه نمى‌دهد. عبادت فاطمه زهرا، سلام اللَّه عليها، يك عبادت نمونه است.۳
با تاکید زیاد اسلام به نقش زن در خانواده، آیا جایگاهی برای فعالیت اجتماعی باقی خواهد ماند؟؟
هدف از آفرينش هرفرد انسان،عبارت از همان هدف آفرينش بشريت است؛ يعنى رسيدن به كمال بشرى وبهره بردن از بيشترين فضايلى كه يك انسان مى‌تواند به آن فضايل آراسته بشود. فرقى هم بين زن و مرد نيست. نشانه‌اش در درجه ى اول، فاطمه‌ى زهرا (سلام اللَّه عليها) و در درجه ى بعد، ديگر زنان بزرگ تاريخ است.
فاطمه‌ى‌زهرا(س) در قله بشريت قرار دارد و كسى از او بالاتر نيست ومى‌بينيم كه آن بزرگوار به عنوان يك بانوى مسلمان، اين فرصت و قدرت را يافت كه خودش را به اين اوج برساند. پس ، فرقى بين زن و مرد نيست و بخصوص شايد از همين جهت هم است كه خداى متعال در قرآن كريم، آن وقتى كه راجع به نمونه ىانسان هاى خوب و نمونه ى انسانهاى بد مثال مى‌زند، مثال را در هر دو مورد از زن انتخاب مى‌كند.۴
تجلیل اسلام از نقش زنان در خانواده به هیچ وجه به معناى منع فعالیتهاى اجتماعى آنان نیست اما عده‌اى كج فهم و عده‌اى مغرض چنین وانمود مى‌كنند كه در نگاه اسلام زن یا باید مادر و همسر خوبى باشد و یا در فعالیتهاى اجتماعى شركت كند. در حالیكه حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت زینب كبرى (س) مظهر و نمونه یك همسر و مادر خوب و نیز یك زن حاضر در فعالیتهاى اجتماعى بوده‌اند.۵
زن مسلمان چگونه می تواند از حضرت زهرا(س) الگو برداری کند؟
حضرت زهرا(س) برترین الگو برای زنان مسلمان می باشد. زن مسلمان بايد در راه فرزانگى و علم تلاش كند؛ در راه خودسازى معنوى و اخلاقى تلاش‌كند؛ در ميدان جهاد و مبارزه - از هر نوع جهاد و مبارزه‌اى - پيش قدم باشد؛ نسبت به زخارف دنيا و تجمّلات كم‌ارزش، بى‌اعتنا باشد؛ عفّت و عصمت و طهارتش در حدّى باشد كه چشم و نظر هرزه بيگانه را به خودى خود دفع كند؛ در محيط خانه، دلارامِ شوهر و فرزندانش باشد؛ مايه آرامش زندگى و آسايش محيط خانواده باشد؛ در دامن پرمهر و پرعطوفت و با سخنان پرنكته و مهرآميزش، فرزندان سالمى را از لحاظ روانى تربيت كند؛ انسانهاى بى‌عقده، انسانهاى خوش‌روحيه، انسانهاى سالم از لحاظ روحى و اعصاب، در دامان او پرورش پيدا كنند و مردان و زنان و شخصيت هاى جامعه را به‌وجود آورد. مادر از هر سازنده‌اى، سازنده‌تر و با ارزش تر است. بزرگترين دانشمندان، ممكن است مثلاً يك ابزار بسيار پيچيده الكترونيكى را به وجود آورند، موشك هاى قارّه‌پيما بسازند، وسايل تسخير فضا را اختراع كنند؛ اما هيچ يك از اينها اهميت آن را ندارد كه كسى يك انسان والا به‌وجود آورد. و او، مادر است. اين، آن الگوى زن اسلامى است.۶
تاثیر الگویی حضرت زهرا(س) برجامعه چگونه است؟
اگر جامعه اسلامى بتواند زنان را با الگوى اسلامى تربيت كند - يعنى الگوى زهرايى، الگوى زينبى، زنان بزرگ، زنان باعظمت، زنانى كه مى‌توانند دنيا و تاريخى را تحت تأثير خود قرار دهند - آن وقت زن به مقام شامخِ حقيقى خود نائل آمده است. اگر زن در جامعه بتواند به علم و معرفت و كمالات معنوى و اخلاقى‌اى كه خداى متعال و آيين الهى براى همه انسانها - چه مرد و چه زن - به طور يكسان در نظر گرفته است، برسد، تربيت فرزندان بهتر خواهد شد، محيط خانواده گرمتر و با صفاتر خواهد شد، جامعه پيشرفت بيشترى خواهد كرد و گره‌هاى زندگى آسانتر باز خواهد شد؛ يعنى زن و مرد خوشبخت خواهند شد. براى اين بايد تلاش كرد؛ هدف اين است.
هدف، صف‌آرايى زن در مقابل مرد نيست. هدف، رقابت خصمانه زن و مرد نيست. هدف اين است كه زنان و دختران بتوانند همان سير و همان حركتى را انجام دهند كه وقتى مردان آن حركت را انجام دهند، به صورت يك انسان بزرگ در خواهند آمد؛ زنان انسان بزرگ شوند. اين ممكن است و در اسلام تجربه شده است.۷
چرا دختر رسول خدا (ص) "فاطمه" نامیده شد؟
محب الدین طبری می نویسد: علی (ع) گفت: پیامبر گرامی (ص) به فاطمه(س)فرمود: ای فاطمه! هیچ می دانی چرا «فاطمه» نامیده شدی؟ علی (ع) عرض کرد: ای رسول خدا! چرا فاطمه نامیده شد؟ پیامبر (ص) فرمود: خداوند عزّوجلّ در روز قیامت او و فرزندانش را از آتش دور نگه داشته است. همچنین وی می نویسد: این روایت را امام علی بن موسی الرضا (ع) در مسند خود به این صورت نقل کرده است که رسول خدا (ص) فرمود: همانا خداوند فاطمه و فرزندانش و کسانی را که دوستدار آنان هستند، از آتش دور نگه داشته و از این روست که او «فاطمه»نامیده شد (ماده "فطم" به معنای قطع شدن و بریده شدن از چیزی است، چنانچه می گویند َفطَم الصَبیّ؛ زمانی که کودک ازشیر گرفته شود).۸
لقب محدثه حضرت زهرا(س) به چه معنا می باشد؟
از امام صادق عليه‌الصّلاةوالسّلام روايت شده است كه فرمود: «انّ فاطمة كانت محدّثة» آن بزرگوار «محدّثه» بود. يعنى فرشتگان بر او فرود مى‌آمدند، با او مأنوس مى‌شدند و با او سخن مى‌گفتند. اين، مشخّصه‌اى است كه روايات متعدّدى درباره آن وجوددارد. «محدّثه» بودن مخصوص شيعه هم نيست. شيعه و سنّى معتقدند كه در دوران اسلام، كسانى بوده‌اند يا مى‌توانسته‌اند وجود داشته باشند كه فرشتگان با آنها سخن بگويند. مصداق اين در روايات ما، فاطمه زهراست.
اين عبارات را فرشتگان به فاطمه زهرا سلام‌اللَّه‌عليها خطاب مى‌كردند و مى‌گفتند: «يا فاطمة، انّ اللَّه اصطفيك و طهَّرك؛» خدا تو را برگزيده و پاك قرارداده‌است. «و اصطفيك على النساء العالمين؛» تو را بر زنان عالم برترى داده‌است. بعد امام صادق، عليه‌الصّلاةوالسّلام، در همين روايت مى‌فرمايد: يك شب كه ملائكه با آن حضرت مشغول صحبت بودند و اين تعبيرات را مى‌كردند، فاطمه زهرا سلام اللَّه عليها به آنها فرمود: «أليست المفضّلة على نساء العالمين مريم؟» يعنى آن زنى كه خداى متعال فرموده‌است «واصطفيك على نساء العالمين» آيا مريم نيست كه خدا او را بر زنان عالم برگزيد؟ ملائكه در جواب، به فاطمه زهرا سلام اللَّه عليها عرض‌كردند: «مريم نسبت به زنان دوران خودش برگزيده بود و تو نسبت به زنان همه دورانها - از اوّلين و آخرين - برگزيده هستى».۹
پی نوشت ها:
۱- بیانات در ۲۲/۹/۶۸
۲-بيانات درسالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) ۱۳/۳/۸۹
۳- بيانات دردیدارجمعی اززنان۲۵/۹/۷۱
۴- بیانات درديدارجمعی ازبانوان پزشك سراسركشور۱۳۶۸/۱۰/۲۶
۵- دیدارجمعی ازمداحان وشاعران بارهبرانقلاب درسال روز میلاد حضرت زهرا(س) ۵/۵/۸۴
۶- بيانات در دیدار جمعی از زنان۲۵/۹/۷۱
۷- بيانات در دیدار جمعی ا ززنان۱۳۷۶/۰۷/۳۰
۸- ذخائر العقبی، ص ۲۶.
۹-بيانات در دیدار جمعی از زنان۲۵/۹/۷۱
