معرفی حماسه های ديني و مذهبي
قهرمان حماسه های دینی يكي از رجال مذهبي است و ساخت داستان حماسه بر مبناي اصول يكي از مذاهب است، مثل كمدي الهي دانته، خاوران نامه ابن حسام (شاعر قرن نهم) خداوند نامه ملك الشعراء صباي كاشاني.
برخي از محققان، به حماسه هاي اخلاقي هم قائل شده اند و مهابهاراتا و رامايانا را مثال زده اند. به نظر ما حماسه هاي اخلاقي همان حماسه هاي ديني هستند و حتي مي توان به آنها حماسه هاي فلسفي هم گفت، زيرا در آنها مسايل عميقي تفكر بشري از قبيل مرگ و زندگي و خير و شر مطرح شده است.
معمولاً اقوامي كه داراي زندگي فعال بودند و با اقوام ديگر ماجراهايي از جنگ و صلح داشتند، داراي حماسه پهلواني هستند؛ مانند يونانيان و ايرانيان باستان. اما اقوامي كه فعاليت هاي برون مرزي نداشتند و به اصطلاح در خود بودند، بيشتر حماسه هاي ديني و فلسفي دارند، مانند چينيان و مصريان و هنديان باستان. در ايران هم بعد از حملات خانمان سوزي از قبيل حمله غزان و مغولان و تيموريان، زندگي دروني و درون گرايي بر زندگي بيروني و برون گرايي غالب آمد و حماسه هاي عرفاني، جاي حماسه‌هاي پهلواني را گرفت.
حماسه هاي عرفاني كه در ادبيات فارسي فراوان است. در اين گونه حماسه، قهرمانان بعد از شكست دادن ديو نفس و طي سفري مخاطره آميز در جاده طريقت، در نهايت به پيروزي كه همانا حصول جاودانگي، از طريق فنا في الله است، دست مي يابد. مثل حماسه حلاج در تذكره الاوليا، منطق الطير هم يك حماسه عرفاني است. متنها به شيوه تمثيلي سروده شده است. بگهوت گيتا را هم كه از متون مذهبي هند محسوب مي شود، گاهي حماسه عرفاني خوانده اند.
