نقش مواد آلی در بیابان زدایی

نقش مواد آلی در بیابان زدایی در صورتیکه یک خاک حاصلخیز بایستی حداقل 3-2 در صد کربن آلی داشته باشد. کاهش مواد آلی خاک سبب شده آسیب پذیری خاک افزایش یابد بطوریکه در ایران حدود 100 میلیون هکتار از اراضی در معرض پدیده بیابان زایی قراردارد که از این مساحت 75 میلیون هکتار در معرض فرسایش آبی، 20 میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی و پنج میلیون هکتار در معرض سایر اشکال شیمیایی و فیزیکی تخریب سرزمین همچون کاهش حاصلخیزی، شوری زایی و ... است. سازمان خوارو بار جهانی اعلام نموده ، سالیانه 7-5 میلیون هکتار از اراضی حاصلخیز دنیا در اثر فرسایش از بین می رود . مطالعات نشان داده، بيشتر خاكهاي مناطق بياباني ايران در دو ردة اريديسول و انتي سول و گاهي مالي سول قرار ميگيرند ، اين خاكها اغلب داراي رژيم رطوبتي اريديك بوده و در بعضي مناطق داراي رژيم رطوبتي اكوئيك هستند از اينرو بيابان‌ها با ويژگي‌هاي محدود كننده خاك مواجه بوده و اين ويژگي‌ها مي‌توانند محدوده گسترش مناطق بياباني را بازگو نمايند .پی آمدهای اکولوژيکی بيابان زايی از منظر خاک عبارت است از : 1) دگرگون شدن کيفيت خاک، تخريب ساختمان و کاهش مواد غذايی خاک 2) افزايش شدت فرسايش آبی و بادی 3) شوری خاک 4 ) سديمی و قليايی شدن خاک 5 ) از بين رفتن مواد آلی خاک 6 ) کاهش تنوع زيستی.از سه راه فیزیکی ، شیمیایی ، بیولوژیکی ( پوشش گیاهی) می توان از توسعه بیابان جلوگیری کرد. مواد آلی به دلیل بهبود بخشیدن خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی خاک نقش اساسی در جلوگیری از بیابان زایی دارند. یکی از اثرات مفید مواد آلی ، افزایش ذخیره آب در خاک می باشد . با افزایش ذخیره آب در خاک علاوه بر ایجاد پوشش گیاهی بیشتر ، از فرسایش آبی و بادی نیز جلوگیری بعمل می آید. تحقیقات نشان داده که استفاده از مواد آلی به صورت مالچ می تواند تا 70% از میزان تبخیر آب آز خاک بکاهد . در ایران سالانه بیش از 5/1 میلیون تن کمپوست پسماند شهری می توانیم تولید نماییم که بخشی از آن را می توان به امر حاصلخیزی خاک در اراضی کشاورزی اختصاص داد و بخش دیگر نیز در امر احیای اراضی بیابانی مورد استفاده قرار بگیرد ، البته به این مقدار می توان 5/2 میلیون تن باگاس نیشکر که قسمت اعظم آن بلا استفاده در بیابان ها رها می شود اضافه نمود. یکی از شیوه های جلوگیری از بیابان زایی احیاء اراضی در حال تخریب و یا تخریب یافته از طریق کاشت نهال می باشد . هر ساله تعداد بسبیار زیادی نهال پس از انتقال به زمین اصلی در اثر کم آبی از بین می روند و یا در صورت آبیاری هزینه زیادی بابت هر نوبت آبیاری بایستی متحمل شد. مواد آلی به دلیل ظرفیت بالای نگهداری آب می تواننند در کاهش تعداد دفعات آب آبیاری و اسقرار بهتر نهال ها در محل اصلی بسیار مفید واقع شوند . در این راستا مواد آلی طبیعی از قبیل انواع کمپوست بقایای گیاهی و یا مصنوعی شامل انواع پلیمر ها که در داخل کشور تولید می شوند می توانند در این رابطه مورد استفاده قرار بگیرند. به ازای هر یک درصد افزایش در میزان ماده آلی خاک ، یکصد و پنجاه هزار لیتر آب در هکتار ذخیره می شود. مواد آلی به دلیل ظرفیت تبادل کاتیونی بالا قادرند املاح آبهای شور را جذب نموده و آبی با کیفیت بهتر در اختیار گیاه بگذارد در نتیجه روند تخریب اراضی را کند و یا متوقف نماینند . از طرفی تحقیقات نشان داده که استفاده از کمپوست می تواند میزان فرسایش را 30-10 درصد کاهش دهد . بانک جهانی اعلام نموده که از نظر اقتصادی هر ساله 42 میلیارد دلار خسارت ناشی از بیابانی شدن ایجاد می شود در صورتیکه هزینه مقابله با آن فقط 4/2 میلیارد دلار است در اراضی حاشیه ای کشاورزان به دلیل درآمد ناکافی اقدام به مهاجرت می نمایند. آمار نشان میدهد که در خلال سالهای 2020- 1997 حدود 60 میلیون نفر از مردم صحرای افریقا اقدام به مهاجرت به شمال افریقا و اروپا می نمایند. بنابر این پیشگیری از بیابانی شدن بخصوص در کشور ایران که دارای مشکلات عدیده طبیعی می باشد امری لازم می باشد . در ضمن با انجام این کار می توان بسیاری از اراضی حاشیه ای کشور را که در معرض بیابانی شدن قرار دارند وارد چرخه تولید محصولات کشاورزی نموده و مانع از تخریب آنها شویم در این راستا استفاده از مواد آلی می تواند ما را در رسیدن به هدف نهایی نزدیک تر نماید.