علل برق گرفتی و نکات ایمنی

مقدمه
امروزه نيروي برق در تمام ابعاد زندگي بشر رسوخ نموده است تا جائي كه ديگر نمي¬توان گفت كه برق كارها را آسان نموده است بلكه بايد گفت زندگي بدون برق مشكل شده است. برق بزرگترين خدمتگزار انسان شده است ولي اگر با اين خدمتگزار عاقلانه رفتار نشود مي¬تواند در زمره بزرگترين قاتل¬ها به حساب آيد.
بدن انسان در برابر عبور جريان الكتريسيته مانند يك هادي با مقاومت نسبتاً بالا عمل مي¬كند که در اثر عبور جريان برق از بدن حرادت زيادي توليد مي¬شود.
عوارض ناشي از عبور جريان از بدن
عوامل و پارامترهاي ذيل عوارض عبور جريان از بدن را مشخص مي¬کنند :
1) ولتاژ جريان، شدت جريان، فركانس يا تواتر جريان و نوع جريان عبوري
2) مسير عبور جريان و مدت عبور جريان
3) امپدانس يا مقاومت بدن كه بسته به رطوبت پوست، ضخامت چربي، نوع پوست، سطح تماس و عوامل ديگر از 500 تا 10000 اهم متغير مي¬باشد.


علل برق¬گرفتگي
برق گرفتگي به شش علت رخ مي¬دهد:
1) تماس با سيم برق¬دار (فاز).
2) تماس به سيم نول در شرايط يكسان نبودن ولتاژ در فازهاي مختلف.
3) قرار گرفتن بدن بين نول و زمين و عبور جريان مدار از بدن.
4) تماس با بدنه برق¬دار شده دستگاه¬ها.
5) تخليه بارهاي الكتريكي ذخيره شده در دستگاه¬هاي برقي در زمان خاموش بودن آنها (اثر خازني دستگاه¬.
6) ايجاد اختلاف ولتاژ بين دو قسمت از بدن.
احتمال مرگ بر اثر جريان برق بسته به محل ورود و خروج جريان متفاوت مي¬باشد. جدول 1 ميزان خطر و احتمال وقوع آن را بر حسب مسير جريان نشان مي¬دهد.
جدول1) ميزان خطر و احتمال وقوع آن را بر حسب مسير جريان برق

مسير جريان ميزان خطر مرگ احتمال وقوع
از سر به اندام¬هاي ديگر خيلي زياد (مرگبار) خيلي كم
از يك دست به دست ديگر زياد متوسط
از دست به پا خيلي زياد زياد
از يك پا به يك دست كم كم

مطابق با تحقيقات صورت گرفته، شدت جريان 25 ميلي آمپر در مدت زمان 1/0 ثانيه مي¬تواند باعث مرگ يك انسان شود. البته مقادير مذكوردر افراد مختلف متفاوت مي¬باشد.

اثرات عبور جريان برق از بدن
عبور جريان برق از بدن مي¬تواند اثرات زير را در بر داشته باشد :
1) توليد حرارت.
2) صدمات ناشي از سقوط
3) شكستگي استخوان¬ها به علت انقباضات شديد و ناگهاني
4) صدمه به كليه¬ها، سيستم اعصاب و قلب
5) اثرات الكتروشيميائي و صدمات ارگانيك ديگر

مقابله با برق¬گرفتگی
با رعایت موارد زیر مي¬توان خطر برق¬گرفتگي را کاهش داد :
1) مقاومت الكتريكي بين بدن و زمين را زياد نمود. (از طريق استفاده از فرش يا سكوي عايق و دستكش و كفش مناسب).
2) مسيرهاي ديگري جهت عبور جريان با مقاومت بسيار پائين بوجود آورد.(ارت نمودن دستگاه¬ها و هادي¬ها).
3) قطع سيم برگشت فاز از محل ترانس¬ها و ژنراتورها (قطع ارتباط فاز با زمين)
4) در صورت امكان استفاده از ولتاژهاي پائين

برق فشار ضعيف
در حين كار با مدارات و وسايل الكتريكي بايد نكات ايمني زير را رعايت نمود:
1) هميشه بايد سيم¬هاي برق را برقدار فرض نمود.
2) جهت تشخيص مدار الكتريكي از وسايل مناسب استفاده شود.
3) هنگام كار با مدارات و تجهيزات الكتريكي از تجهيزات حفاظتي مناسب استفاده شود. (از قبيل دستكش لاستيكي، كفش عايق، عينك و نقاب حفاظتي، زير پائي لاستيكي، انبرهاي حفاظتي، فيوز گيرها و ابزاآلات عايق).
4) هميشه از علائم خطر استفاده شود.
5) مكان¬هاي مخاطره آميز محصور شوند.
6) از نردبان¬هاي فلزي استفاده نشود.
7) هرگز مدارات الكتريكي با لامپ امتحان نشود زيرا در صورت تركيدن لامپ عواقب وخيمي در پي خواهد داشت.
8) بطور منظم و مرتب برنامه بازديد از تجهيزات و سيم¬هاي الكتريكي ترتيب داده شود و وسايل، تجهيزات، كليدها و فيوزهاي فرسوده و خراب بلافاصله از كارگاه خارج و معدوم شود.
9) توصيه مي¬شود در هنگام كار بر روي مدارات الكتريكي افراد به تنهائي اقدام بكار ننمايند.
10) تعمير وسايل برقي به افراد ماهر واگذار شود.
11) سيم¬هاي وسايل الكتريكي كه از ولتاژ بالاي24 ولت استفاده مي¬كنند به دوشاخه ارت دارمتصل شوند.
12) كليه دستگاه¬هاي سيار با كليد و فيوز به شبكه وصل شود.
13) هرگز از سيم¬ها بيش از حد توصيه شده بار كشيده نشود. جدول 2 جريان مجاز بعضي از سيم¬ها را نشان مي¬دهد.
جدول2) جريان مجاز بعضي از سيم¬هاي نازك جهت مصارف ساختمان و كشاورزي

اندازه سيم جريان نامي (آمپر) جريان مجاز (آمپر)
5/1 15 10
5/2 20 16
4 25 20
6 35 25
10 50 35

برق گرفتگي
شرح درس
داشتن اطلاعات در مورد برق، نحوه نصب وسايل روشنايي و تعمير بعضي از اسباب برقي براي همگان ضروري به نظر مي رسد. آموزش تدريجي اين مسائل از سنين نوجواني يكي از ضروري ترين موارد آموزشي عصر ما تلقي مي شود.
بدن انسان هادي جريان برق است. اگر بدن انسان به برق اتصال پيدا كند منجر به عبور جريان برق از بدن فرد به زمين خواهد شد. در جريان برق گرفتگي علاوه بر سوختگي پوست كه محل ورود و خروج جريان برق را شامل مي شود بافتها هم دچار آسيب مي شود. اگر جريان برق از قلب عبور كرده باشد منجر به اختلال در سيستم قلب و اگر از مغز عبور كند منجر به مهار مركز تنفس و وقفه تنفسي خواهد شد.
برق گرفتگي به دو دسته تقسيم مي شود.
?- با ولتاژهاي بالا
?- با ولتاژهاي پائين


در موارد با ولتاژ بالا، حتماً بدن لازم نيست مستقيم با سيم يا كابل برق تماس داشته باشد بلكه ممكن است در فاصله ?? متري هم جريان برق از هوا عبور كند و به بدن فرد منتقل شود و باعث برق گرفتگي شود. در اين موارد هر چقدر ولتاژ برق و رطوبت هوا بالا باشد ميزان انتقال و آسيبي كه به بدن وارد مي شود بيشتر است.
موارد ولتاژ پائين بيشتر در خانه اتفاق مي افتد. مثلاً فرد از سيم لخت و يا وسايل برقي مخصوصاً آن دسته از وسايل كه در آنها آب ريخته مي شود آسيب مي بيند.ممكن است از طريق كليد برق برق گرفتگي ايجاد شود.
در برق گرفتگي با ولتاژ پائين بدن فرد دچار لرزش مي شود حال آنكه در موارد با ولتاژ بالا بدليل گرفتگي عضلات، منجر به اتصال دائم با آن وسيله خواهد شد.
كمكهاي اوليه كه در برق گرفتگي با ولتاژ پائين در منزل مي توانيم انجام دهيم رعايت جوانب احتياط است. مسائلي است كه فرد كمك كننده بايد انها را رعايت كند. بدين ترتيب كه تا وقتيكه جريان برق به مصدوم متصل است نبايد به مصدوم دست بزنيم. ابتدا بايد جريان برق قطع شود كه با قطع كردن فيوز يا كشيدن دو شاخه از پريز ممكن مي شود.
بعد از قطع جريان برق بايد بدن مصدوم را از اتصال به لوازم برقي جدا كرد. فرد كمك كننده بايد دمپايي لاستيكي به پا كند و يا اگر زمين خيس است از چند روزنامه براي خشك كردن استفاده كند و توسط يك چوب و يا هر چيزي كه غير رسانا است فرد مصدوم را از محل كه برق در آن وجود دارد دور كند.
بعد از قطع ارتباط برق در ابتدا بايد تنفس مصدوم را كنترل كرد. اگر تنفس نداشت بايد تنفس دهان به دهان انجام شود. بالافاصله بايد ضربان قلب و نبض كنترل شود. در صورتيكه نبض وجود نداشت ماساژ قلبي ضروري است.
در هر نوع برق گرفتگي شخص بايد به بيمارستان منتقل شود و بايد تا ?? ساعت تحت نظر باشد. البته تا رسيدن به پزشك يكبار تنفس مصنوعي و همچنين ? بار ماساژ قلبي لازم است.
در برق گرفتگي با ولتاژ بالا تا زماني كه جريان برق قطع نشده حتي نمي توان به مصدوم نزديك شد چون در فاصله ? متري هم ممكن است به فردي كه مي خواهد كمك كند برق منتقل شود.
نكاتي كه بايد در هنگام صاعقه رعايت شود تا باعث پيشگيري از برق گرفتگي شود:
?- دوري از درختان و پايه هاي برق.
?- گريز از روي ارتفاعات